Türk Dervişi Yunus Emre’nin Şeriat-Hakikat Makamı Namaz, Abdest, Oruç ve Hac Anlayışı

Yıl 2022, , 199 - 228, 30.09.2022

Emrah Dindi

https://doi.org/10.55709/tetkikdergisi.2022.2.31

Öz

Anadolu’nun İslamlaşması ve Türkleşmesinde ile Yesevî öğretisinin yayılmasında büyük etkileri olan Yunus Emre’nin dini düşünce sisteminin incelenmesi ve araştırılması kuşkusuz büyük önem arz etmektedir. Onun dini, tasavvufi, ahlaki, sosyal, kültürel, siyasi, tarihi, ilmi ve edebi kişiliğiyle ilgili bugüne kadar yüzlerce makale, onlarca kitap kaleme alınmıştır. Ne var ki namaz, abdest, oruç, hac vb. içsel manaları ihmal edilen, salt zahiri düzeyde kalan şekilsel şeriat formlarının değer ve derecesine, hakikat makamı, namaz, abdest, oruç ve hac anlayışına dair şimdiye kadar araştırdığımız kadarıyla, bir çalışma henüz yapılmamıştır. Zahir-batın, şeriat-tarikat ve şeriat-hakikat düalizmi, erdemli ideal insan -insan-ı kâmil- olma yolunda bunların kıymet ve konumuna ilişkin yaklaşımlar, sufi öğretinin temel konuları arasında daima yer almıştır. Hatta dinin biçimsel -zahir- yapısını ön plana çıkaran fakih, müderris ve mollalarla tam tersine onun özünü, ruhunu, ahlaki hedeflerini -batınını- önceleyen sufiler arasında bu durum, zaman zaman bir çatışmanın da konusu olagelmiştir. O bakımdan, bu çalışmada, Yunus Emre’de şeriat ve hakikat makamına özgü namaz, abdest, oruç ve hac anlayışları irdelenmiş; şeriat makamı formlarının hafife alınıp alınmadığı ile yadsınıp yadsınmadığına ilişkin sorulara cevap aranmıştır. Araştırmamıza, Yunus Emre’nin farklı nüsha ve baskılarından oluşan Risâletu’n-Nushiye’si ve Dîvân’ıyla, diğer bazı araştırmalar kaynaklık etmiştir. Literatür taraması yönteminin kullanıldığı bu araştırmada şeriat makamı ritüellerinin Tanrı’ya yakınlaşma, ona vuslatta bir araç, giriş ve eşik mesabesinde olduğu; dolayısıyla, asıl -ideal- namaz, abdest ve orucun ten ile taat, teni yumak ve yıkamakla değil; gönülde Tanrı’yı daima anış naz ve niyazla, gönlü pak etmekle; asıl haccın ise O’nu ırakta -yabanda- yani Mekke’de değil; gönülde ve kendinde aramakla gerçekleşeceği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Yunus Emre, Şeriat, Hakikat, Namaz, Abdest, Oruç, Hac

The Sharia-Ḥaqīqah, Prayer, Ablution, Fasting, and Pilgrimage Understanding of the Turkish Dervish Yunus Emre

Öz

Undoubtedly, it is important to examine and study the religious thought system of Yunus Emre, who had significant impacts on the Islamization and Turkification of Anatolia and the spread of the Yesevī school. Hundreds of articles and books have been written about his religious, mystical, moral, social, cultural, political, historical, scientific, and literary personality. However, no study has yet been conducted on the value and degree of sharīʿa forms, such as prayer, ablution, fasting, and pilgrimage, which their inner meanings is neglected, remain at the purely apparent level, and on his understating of the mode of ḥaqīqah, prayers, ablution, fasting, pilgrimage, etc. as far as we have seen in the literature review. Explicit-implicit, sharīʿa-tariqa, and sharīʿa-ḥaqīqah dualism and approaches to the value and position on the way to being a virtuous ideal human being (i.e., the perfect human) have always been among the basic subjects of the sūfī school. This has from time to time been the subject of a conflict between the jurists, professors, and mullahs, who emphasized the formal -explicit - structure of the religion, and the sūfīs, who prioritized its essence, spirit, and moral goals -esoteric-. In this regard, the understandings of Yunus Emre regarding prayers, ablution, fasting, and pilgrimage specific to the sharīʿa and the authority of ḥaqīqah were examined, and answers were sought to the questions about whether the forms -rituals- of sharīʿa authority were taken lightly or not in the present study. The sources of the present study were Yunus Emre’s Risālah al-Nushiyya, which consists of different copies and editions, and his Dīwān, as well as some other studies. In the present study, in which the literature review method was used, it was found that the rituals of the sharīʿa were a means, entrance, and threshold for moving closer and reaching God. Therefore, the real -ideal- prayers, ablution, and fasting were not actually achieved by washing the skin but by always remembering God in the heart, by clearing the heart, and the real pilgrimage was not in the far -wilderness- namely, in Mecca, but would be achieved by looking for God in the heart and oneself.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Sharia, Haqiqah, Prayer, Ablution, Fasting, Hajj

Kaynakça

• Balivet, Michel. “Hacı Bektaş ve Yunus Emre ya da Türk Ortaçağı Evrenselleşmesi”. çev. Perihan Yalçın. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 55 (2010), 149-160.
• Bars, Mehmet Emin. “Yunus Emre’nin Deyişlerinde İslam’ın Şartları”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/33 (2016), 286-305. DOI: https://doi.org/10.16992/ASOS.6488
• Başgöz, İlhan. Yunus Emre. İstanbul: Cumhuriyet Dünya Klasikleri, 1999.
• Cumbur, Müjgan. Yunus Emre’nin Şiirlerinde Namaz. Ankara: Hilal Yayınları, 1957.
• Çelik, Ali. Yunus Emre’nin Şiirlerinde İman-İbadet-Ahlak Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 2015.
• Dede, Behcet. Yunus Emre’nin Eserlerinin Tahlili. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1990.
• Delice, Hacı İbrahim. “Yunus Emre Divanı’nda Namaz Kavramı”. TRT Akademi, Yunus Emre ve Türkçe (2021), 64-73.
• Dilaver Düzgün. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 51 (2013), 227-270.
• Dindi, Emrah. “Alevî-Bektaşî Buyruk ve Makâlâtlarında Namaz ve Abdestin Ezoterik Yorumu”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 82 (2017), 125-151.
• Dindi, Emrah. “Alevî Bektaşî Makâlât ve Buyruklarında Zahirî-Batınî Hac ve Kâbe Telakkisi”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu, ed. Orhan Kurtoğlu. 1/363-388, Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Dursun, Elif. Din Felsefesi Açısından Yûnus Emre’de Tanrı ve İnsan. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Ersöz, Derya. Ahmet Yesevi, Hakim Ata ve Yunus Emre’de Tanrı Tasarımı. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Furkani, Mehterhan. “Kul Hakkı Bağlamında Yunus Emre’nin İbadete Yaklaşımı”. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Yunus Emre ve Türkçe Yılı Yunus Emre Hatıra Sayısı (2021), 50-60. https://doi.org/10.47948/efad.1000654 DOI: https://doi.org/10.47948/efad.1000654
• Eyuboğlu, İ. Z. Yunus Emre: Bir Ozanın İçevreninde Gezintiler. İstanbul: Geçit Yayınevi, 1991.
• Gölpınarlı, Abdulbâki. Yunus ile Âşık Paşa ve Yunus’un Bâtınîliği. İstanbul: Kenan Basımevi, 1941.
• Güzel, Abdurrahman. “Yunus Emre’nin Eserlerinde Din”. Diyanet İlmi Dergi 27/1 (1991), 49-67.
• Güzel, Abdurrahman. “Ahmed Yesevi, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre ve Kaygusuz Abdal’da Dört Kapı Kırk Makam”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 41 (2007), 19-159.
• Halman, Talat. A’dan Z’ye Yunus Emre. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
• Kahraman, Abdullah. “Yunus Emre Dîvân’ında Şerîat, Tarîkat, Hakîkat ve Marîfet (Dört Kapı). Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2017), 1-18.
• Karadağ, Nazım. Yunus Emre’nin Karizmatik Şahsiyetinde Din ve Toplum Anlayışı. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2016.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 3. Baskı, 1976.
• Ürkmez, Melâhat. “Büyük Türk Mutasavvıfı Yûnus Emre”. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 6 (2008), 161-181.
• Sağlam, Ayşe-Mustafa Yiğitoğlu. “Yunus Emre Divanı’nda ‘Gönül Yapmak’ ve ‘Gönül Yıkmak’ Anlayışı”. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 1/1 (2014), 34-43. DOI: https://doi.org/10.16989/TIDSAD.6
• Soysaldı, İhsan. “Yunus Emre Divanında Dört Dinî Terim”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2001), 103-118.
• Tatçı, Mustafa. Yûnus Emre Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, ts.
• Taştan, Esra Kizir. Yunus Emre’de İnsan Algısı. Trabzon: Trabzon Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Toprak, Burhan. Yunus Emre Divanı. İstanbul: Odunpazarı Belediyesi Yayınları, 3. Baskı, 2006.
• Yahya Kaçar, Gülçin. “Yunus Emre ve Türk Tasavvuf Mûsikîsi”. İSTEM: İslâm, San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 15/29 (2017), 41-59.
• Yılmaz, Musa K. “Büyük İslam Şairi Yunus Emre Hayatı, San’atı, Din Anlayışı”. Diyanet İlmi Dergi 27/1, (1991), 13-48.
• Yunus Emre. Nasihatler Kitabı (Risâletu’n-Nushiye). Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı, 2013.