Bir Araştırma Programı Olarak Felsefe Günümüze Ne Söyler?

Yıl 2022, , 481 - 494, 30.09.2022

Celal Türer

https://doi.org/10.55709/tetkikdergisi.2022.2.40

Öz

Bilim kuramının kendisine doğa bilimlerini konu edindiği hatta kendi özel inceleme alanını doğa bilimlerine göre kurguladığı malumdur. Ancak on dokuzuncu yüzyılda sosyal bilimlerin doğası ve yöntemi üzerine tartışmalar, yirminci yüzyıldaki felsefi yönelişler bilimin taban sorununu yeniden tartışmaya açmıştır. Felsefe, doğa ve sosyal bilimlerde ortaya çıkmış olan değişim ve sarsıntılar nedeniyle sürece müdahil olmak zorunda kalmıştır. Çünkü bilimin dayandığı zemin ile derin araştırma süreçleri sonucunda elde ettiği kazanımlar, kendi temelini inşa edecek ya da meşrulaştırabilecek bir durumu ortaya çıkarmadı. Bilimin “şeylerin doğası hakkında gerçeklere ulaşmanın tek güvenilir yöntemi” olduğu iddiasını temellendirecek bir zemin bulunamadı. Bu noktada yeni bir bilgi-kuramsal (yani felsefi) yönelime ihtiyaç duyulmuştur. Buna ek olarak, felsefenin bilimleri yeni bir tarzda ele alması, bilimin ön kabullerini daha önce hiç olmadığı kadar dikkatli biçimde incelemesi ve bunları çözümlemesi, felsefe ile bilim arasında yeni bir ortak zeminin teşekkül etmesini sağlamıştır. Bu zemine rağmen söz konusu boşluğun felsefe olmaksızın doldurulabileceğine yönelik yaklaşımlar da mevcut olmuştur. Söz gelimi 1930’lu yıllarda Viyana Çevresinin çalışmalarıyla ortaya çıkmış olan "neopozitivizm" veya "mantıkçı empirizm" klasik bilgi kuramına alternatif olma iddiasını dillendirmiş ve felsefe karşıtı bir tutum ortaya koymuştur. Ancak son tahlilde bu girişimler bilim alanında felsefeye olan ihtiyacı giderememiştir. Günümüzde felsefenin diğer bütün terminolojileri aşan bir ‘nihai terminoloji’ geliştirebileceği fikrinden vazgeçerek, insani araştırmanın tüm alanlarına eleştirel yaklaşımıyla eşlik eden ve bu alanların doğasına dair tahlillerde bulunan bir araştırma programı olduğunu; sorgulama ve kendi sistematiği içinde tutarlı cevaplar verebilme arayışı olduğunu fark etmek gerekir. Bu husus felsefenin kesin bilgileri değil muhtemelleri nasıl ve nereden temin edebileceğimiz bir alan olduğunu; onun deneyimlerimizi kendi gerçekliği içinde açımlayan; hayatın aktüel durumlarını rapor ederek deneyimlerimizi “inşa eden” bir faaliyeti temsil ettiği kabul edilebilir. Bu tebliğ, felsefenin bir insan araştırma programı olarak günümüzde ne söyleyebileceğini ortaya koymayı hedefler.
* Bu çalışma, 2. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Sosyal Bilim Disiplini / Araştırma Programı Olarak Felsefe Günümüze Ne Söyler?” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir.

Anahtar Kelimeler

Felsefe, Bilim, Sosyal Bilimler, Bilimsel Yöntem, Deneyim

What Does Philosophy as a Research Program Say to the Today?

Öz

It is known that the theory of science takes the natural sciences as its subject, and even constructs its own special field of study according to the natural sciences. However, the debates on the nature and method of social sciences in the nineteenth century, and the philosophical orientations in the twentieth century, have reopened the “base problem of science” for discussion. Philosophy had to be involved in the process due to the changes and shocks that have emerged in the natural and social sciences. Because the ground on which science is based and what it has obtained as a result of deep research processes did not reveal a situation that could build or legitimize its own foundation. No ground was found to support the claim that science is "the only reliable method of arriving at the truth about the nature of things." At this point, a new epistemological (i.e. philosophical) orientation was needed. In addition, philosophy's handling of the sciences in a new way, examining and analyzing the presuppositions of science more carefully than ever before, has created a new common ground between philosophy and science. Despite this ground, there have also been approaches suggesting that this gap can be filled without philosophy. For example, "neopositivism" or "logical empiricism", which emerged with the work of the Vienna Circle in the 1930s, voiced its claim to be an alternative to classical epistemology and displayed an anti-philosophical attitude. However, in the last analysis, these attempts could not meet the need for philosophy in the field of science. Today, it is necessary to abandon the idea that philosophy can develop a "final terminology" that transcends all other terminologies, and to realize that it is a research program that accompanies all fields of human research with a critical approach and analyzes the nature of these fields. Philosophy is the search for questioning and giving consistent answers within its own systematic. This point shows that philosophy is a field from where and how we can obtain probabilities, not exact information. Philosophy, which expounds our experiences in their own reality, can be considered an activity that “constructs” our experiences by reporting current situations of life. This paper aims to reveal what philosophy can say today as a human research program.
* This paper is the revised and developed version of the unpublished conference presentation entitled “What does philosophy as a social science discipline/research program say today?”, orally delivered at the 2nd Turkish Symposium of Social Sciences

Anahtar Kelimeler

Philosophy, Science, Social Sciences, Scientific Method, Experience

Kaynakça

• Baert, Patrick. Sosyal Bilimler Felsefesi: Pragmatizme Doğru. çev. Ümit Tatlıcan. İstanbul: Küre Yayınları, 2017.
• Gündoğdu, Hakan. John Dewey’de Felsefe, Deneyim ve Yöntem. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Kranz, Watlher. Antik Felsefe Metinler ve Açıklamalar. çev. Suat Y. Baydur. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1994.
• Nietzsche, Friedrich. Böyle Buyurdu Zerdüşt. çev. Mustafa Tüzel. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• Shen, Vincent. “Çin Felsefesinde Gelenek, Metin ve Yorum”. çev. Burhanettin Tatar. Bilimname 6/3 (2004), 51-73.