Comparison of Religion-Referenced Movements in Socio-Political Context: The Example of Evangelism and Gulenism (FETO)

Yıl 2022, Sayı: 2, 285 - 318, 30.09.2022

Muhammed Yamaç

https://doi.org/10.55709/tetkikdergisi.2022.2.44

Öz

Religion is a social phenomenon. In particular, religion's legitimation and instrumentalization power can be functional in many dimensions of religion-referenced movements. The socio-political context of these movements is not independent of the functionality of religion. In the study, Evangelicalism and Gulenism (Fetullah Terrorist Organization - FETÖ) were examined comparatively within the framework of a socio-political approach. In this sense, it has been determined that movements have similar tendencies in many dimensions. It has been understood that Evangelism and Gulenism have identical aspects and contents regarding socio-political preferences that differ from the religious tradition they refer. In the study, documentation, one of the qualitative method techniques, and a sociological and understanding point of view were used. In this context, only similar trends of the findings or data were focused on and these were tried to be revealed by comparative analysis. The study, “Evangelicalism and Gulenism in terms of which social policies tendencies contain similar features?” scrutinizes the problem. The conclusion reached is that Gulenism and Evangelicalism have similar tendencies of many aspects in the socio-political context. The main subject of the study is to reveal the similar trends of the movement in terms of establishment, stages of development, structuring, national and global scale social policies, goals, discourse, activities, and strategies.
* This article is the revised and developed version of the unpublished conference presentation entitled “Comparison of Religion-Referenced Movements in Socio-Political Context: The Example of Evangelism and Gulenism (FETO)”, orally delivered at the 2nd Turkish Symposium of Social Sciences.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Religion Referenced Movement, Evangelism, Gulenism, Fetullah Terrorist Organization, FETÖ, Evangelism-Gulenism Comparison

Din Referanslı Hareketlerin Sosyo-Politik Bağlamda Karşılaştırılması: Evanjelizm ve Gülenizm (FETÖ) Örneği

Öz

Din, toplumsal bir fenomendir. Özellikle dinin meşrulaştırma ve araçsallaştırma gücü, din referanslı hareketlerin birçok boyutunda işlevsel olabilmektedir. Bu hareketlerin sosyo-politik bağlamı da dinin fonksiyonelliğinden bağımsız değildir. Çalışmada, din referanslı hareketlerden olan Evanjelizm ve Gülenizm (Fetullahçı Terör Örgütü: FETÖ) sosyo-politik yaklaşım açısından incelenmiştir. Bu anlamda hareketlerin birçok boyutta benzer eğilimlere sahip olduğu tespit edilmiştir. Evanjelizm ve Gülenizmin, referans aldıkları dinî gelenekten ayrışan sosyo-politik eğilimler açısından paralel yön ve ihtivalar taşıdıkları anlaşılmıştır. Çalışmada, nitel yöntem tekniklerinden biri olan dokümantasyondan, sosyolojik ve anlayıcı bir perspektifinden yararlanılmıştır. Bu çerçevede elde edilen bulguların veya verilerin salt benzer eğilimleri üzerine odaklanılmış ve bunlar karşılaştırmalı analizlerle ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışma, “Evanjelizm ve Gülenizm hangi sosyo-politik eğilimler açısından benzer özellikler içermektedir?” problematiğini irdelemektedir. Varılan sonuç, Gülenizm ve Evanjelizmin sosyo-politik bağlamda birçok açıdan benzer eğilimlere sahip olduğudur. Hareketlerin kuruluş, gelişim seyri, yapılanmaları, ulusal ve küresel ölçekli sosyo-politika, hedef, söylem, faaliyet ve stratejiler bakımından benzer eğilimlerini ortaya çıkarmak çalışmanın ana konusunu oluşturmaktadır.
* Bu makale, 2. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Din Referanslı Hareketlerin Sosyo-Politik Bağlamda Karşılaştırılması: Evanjelizm ve Gülenizm (FETÖ) Örneği” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Din Referanslı Hareketler, Evanjelizm, Gülenizm, Fetullahçı Terör Örgütü, FETÖ, Evanjelizm-Gülenizm Mukayesesi

Kaynakça

• Akben, Mehmet. Hz. Îsâ’nın Nüzulü Meselesi: Dini ve Politik Yaklaşımlar. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Albayrak, H. Şule. “Günümüz Türk Din Sosyolojisine İbn Halduncu Bir Katkı: 15 Temmuz Darbe Girişimi”. İslâmî İlimler Dergisi 12/1 (Haziran 2017), 163–181.
• Alıcı, Mustafa. “Üç Kudüs: Kudüs’e Siyonist, Evanjelik ve Reel-Politik Yaklaşımlar”. AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 6/15 (Mayıs 2018), 41-58. https://doi.org/10.31126/akrajournal.390796 DOI: https://doi.org/10.31126/akrajournal.390796
• Aljazeera Turk. “Gülen Cemaati: Nereden Nereye?”. Erişim 2 Mayıs 2022. http://www.aljazeera.com.tr/gorus/gulen-cemaati-nereden-nereye
• Arslan, Mesut. İnternette Misyonerlik. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Aydın, Mahmut. “Evanjelik Hıristiyanlığın Misyon Yöntemleri ve Türkiye’deki Yansımaları”. Dinler Tarihi Araştırmaları-V (Dinler Tarihçileri Gözüyle Türkiye’de Misyonerlik). ed. Asife Ünal. 49-68. Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği, 2005.
• Aydın, Mahmut. “Melez ve Senkretik Bir Yapılanma Olarak Fetullahçı Terör Örgütü”. Eskiyeni /34 (Mayıs 2017), 75-94.
• Aydın, Mahmut. “Dinlerarası Diyalog Yeni Bir Misyon Yöntemi mi?”. İslamiyat 5/3 (Temmuz-Eylül 2002), 17-48.
• Bahadur, Merve – Çapcıoğlu, İhsan. “Yeni Dini Hareketlerde Çevrimiçi ve Çevrimdışı Yönelimler: Sahaja Yoga Örneği”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 32/2 (Nisan 2021), 372-386.
• Baykara, Sevin. 15 Temmuz Darbe Girişimi ve Türk Dış Politikasına Etkileri. Ankara: Atılım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Bayrakdar, Mehmet. Dinlerarası Diyalog ve Başkalaştırılan İslâm. İstanbul: Kelâm Yayınları, 2011.
• Bayraklı, Enes – Ulutaş, Ufuk. FETÖ’nün Anatomisi. İstanbul: SETA Yayınları, 2017.
• Bayraklı, Enes vd. FETÖ’nün Birleşik Krallık Yapılanması. İstanbul: SETA Yayınları, 2018.
• Bedir, Şener Faruk. “Reformasyon’dan Günümüze Evanjelik Hıristiyanlık”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 3/6 (Güz 2013), 73-98.
• Bedir, Şener Faruk. Evanjelik Hıristiyanlığın Misyon Anlayışı ve Misyonerlik Yöntemleri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Berger, Peter L. “Sekülerizmin Gerilemesi”. Medeniyetler Çatışması. ed. Murat Yılmaz. 378-397. Ankara: Vadi Yayınları, 1995. Bodur, H. Ezber. “Moonculuk Hareketi ve Türkiye’de Benzer Bir Cemaat Yapılanmasının Sosyolojik Analizi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi /1 (Haziran 2003), 13-39.
• Çatalbaş, Resul. “Avrupa’nın İlk Evanjelikleri: Moravyalılar”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/23 (Haziran 2013), 113-126. https://doi.org/10.14395/jdiv57 DOI: https://doi.org/10.14395/jdiv57
• DİYKB, Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı. Kendi Dilinden FETÖ: Örgütlü Bir Din İstismarı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Eker, Emrah. Güney Kore’de Evanjelik Hareket. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Elmas, Büşra. Evanjelik Hıristiyanlarda Kıyamet İnancı. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Gentile, Emilio. God’s Democracy: American Religion After September 11. Westport: Praeger Publishers, 2008.
• Guthrie, Stan. “Doors into Islam”. Christianity Today 46/10 (September 2002), 1-34.
• Gündüz, Şinasi. “Misyonerlerin Çalışma Yöntemleri”. Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri. ed. Ömer Faruk Harman. 351-378. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Gündüz, Şinasi. “Protestan Geleneğinde Yeni Hıristiyan Sağı Olarak Evanjelizm”. VIII. Kur’an Sempozyumu: Günümüz Dünyasında Müslümanlar. 51-59. Ankara: Fecr Yayınları, 2006.
• Gündüz, Şinasi. “Misyonerlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/193-199. Erişim 2 Haziran 2022. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/30/C30009766.pdf
• Hajdari, Sevgi Altundal. Tarihi Süreç İçerisinde Misyonerlik ve Misyonerlerin Yetim Faaliyetleri. İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi, 2016. file:///C:/Users/HP/OneDrive/Masa%C3%BCst%C3%BC/MAKALELER/SOSYO-POL%C4%B0T%C4%B0K%20PARAD%C4%B0GMADA%20BENZE%C5%9EEN%20YAPILAR%20EVANJEL%C4%B0ZM%20VE%20G%C3%9CLEN%C4%B0ZM/Yeni%20Kaynak%C3%A7a/2016-yetim-misyonerlik-raporu-ramazan.pdf.
• Hallsell, Grace. Tanrı’yı Kıyamete Zorlamak. çev. Mustafa Acar – Hüsnü Özmen. Ankara: KİM Yayınları, 2. Basım, 2003.
• Huntington, Samuel Phillips. Medeniyetler Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması. çev. Mehmet Turhan – Y. Z. Cem Soydemir. İstanbul: Okyanus Yayınları, 14. Basım, 2015.
• Hutton, Joseph E. A History of the Moravian Church. Michigan: Christian Classics Ethereal Library, 1909.
• İnat, Kemal vd. Almanya’da FETÖ Yapılanması ve Almanya’nın FETÖ Politikası. İstanbul: SETA Yayınları, 2018.
• James, R. Alton. “Missions in the Twentieth and Twenty-First Centuries”. Missiology: An Introduction to the Foundations, History, and the Strategies of World Missions. Ed. John Mark Terry. 217-232. Nashville: Broadman & Holman Publishers, 2. Basım, 2015.
• Kaymal, Cansu. Cemaatten Darbeci Örgüte Dönüşüm: Gülen Hareketi’nin Analizi. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Knitter, Paul F. “Diyalog ve Misyon”. çev. Mahmut Aydın. İslâmiyat 5/3 (Temmuz-Eylül 2002), 82-85.
• Koyuncu, Büke. Ak Parti’nin Ulusal Kimlik Vizyonunda İslam Unsuru Türkiye’de Ulusal Kimlik-Din İlişkisi Üzerine Bir Örnek Olay İncelemesi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Kurt, Ramazan Kağan. Evanjelizm-Dünya İmparatorluğu ve Türkiye. İstanbul: Birharf Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Kurtoğlu, Ramazan. “ABD Siyaset Stratejisinde Evanjelist-Kabalist Felaket Filmleriyle Psikolojik Savaş Operasyonları ve Türkiye”. Sosyoloji Konferansları 41 (Ağustos 2011), 15-40.
• Larson, Warren F. “Critical Contextualization and Muslim Conversion.” International Journal of Frontier Missions 13/4 (December 1996), 189-191.
• Malkoç, Mustafa Numan. “Türkiye’de Protestan Misyonerliği”. Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri, Komisyon, 181–191. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Marsden, George M. Understanding Fundamentalism, and Evangelicalism. Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1991.
• Myklebust, Olav Guttorm. The Study of Missions in Theological Education. 2 Cilt. Oslo: Egede Institutet, 1955-1957.
• Noll, Mark A. The Rise of Evangelicalism: The Age of Edwards, Whitefield, and The Wesleys. Downers Grove: InterVarsity Press, 2004.
• Okumuş, Ejder. Toplumsal Değişme ve Din. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Okumuş, Ejder. Din Sosyolojisi. Ankara: Maarif Mektepleri, 2018.
• Oran, Filiz Çoban. “Amerikan Kimliği ve Dış Politikasında Evanjelizmin İzleri: Sosyal-İnşacı Perspektiften ABD-İsrail İlişkileri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/3 (Temmuz-Ağustos-Eylül, 2017), 2019-2037.
• Özdalga, Elisabeth. İslâmcılığın Türkiye Seyri: Sosyolojik Bir Perspektif. çev. Gamze Türkoğlu Oğuz. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• Özel, Cemal. Türkiye’de Çokkültürlülük Çoğulculuk ve Din. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Öztürk, Hüseyin. “FETÖ Üzerine Bir Analiz”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 15 (Temmuz 2018), 175-190.
• Parshall, Phil. New Paths in Muslim Evangelism: Evangelical Approaches to Contextualization. Michigan: Grand Rapids, 1980.
• PRC, Pew Research Center. “The Future of World Religions: Population Growth Projections, 2010-2050”. Erişim 8 Nisan 2022. https://assets.pewresearch.org/wp- content/uploads/sites/11/2015/03/PF_15.04.02_ProjectionsFullReport.pdf.
• PRC, Pew Research Center. “America’s Changing Religious Landscape.” Erişim 25 Mayıs 2022. http://www.pewforum.org/2015/05/12/americas-changing-religious-landscape
• PRC, Pew Research Center. “About-Three-in-Ten U.S. Adults Are Now Religiously Unaffiliated”. Erişim 12 Mayıs 2022. https://www.pewresearch.org/religion/2021/12/14/about-three-in-ten-u-s-adults-are-now-religiously-unaffiliated/
• Poyraz, Ergün. İhanet ve Darbe. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2016.
• Salleh, Mohd Afandi. The Christian Right & US Foreign Policy in the 21st Century. Surabaya: Airlangga University Press, 2019.
• Saylam, Gökalp. ABD Dış Politikası ve Evanjelizm. Ankara: Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Sanchez, Daniel R. “Strategies for Starting Churches”. Missiology: An Introduction to the Foundations, History, and the Strategies of World Missions. Ed. John Mark Terry. 409-423. Nashville: Broadman & Holman Publishers, 2. Basım, 2015.
• Schoenbaum, David. The United States and the state of Israel. New York: Oxford University Press, 1993.
• Simson, Wolfgang. Houses that Change the World: The Return of the House Chırches. London: Authentic Media, 2004.
• Spector, Stephen. Evangelicals and Israel. New York: Oxford University Press, 2009. DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195368024.001.0001
• Tennet. Timothy C. Theology in the Context of World Christianity. Mic¬higan: Zondervan Academic, 2007.
• Tenny-Brittian, William. House Church Manual. Missouri: Chalice Press, 2004.
• Topcan, Özlem. “Batı Medeniyeti Gölgesinde Ötekilerin İnşası”. Türk Dünyası Araştırmaları 126/249 (Aralık 2020), 347-368.
• Twaddle, Michael. “Christian Missions and Third World States”. Christian Missionaries and the State in the Third World. Ed. Holger Bernt Hansen – Michael Twaddle. 1-16. Ohio: Ohio University Press, 2002.
• White, George Edward. Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji Hatıraları. çev. Cem Tarık Yüksel. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1995.
• Wilcox, Clyde – Robinson Carin. Onward Christian Soldiers: The Religious Right in American Politics. Boulder: Westview Press, 2010.
• Yamaç, Muhammed. Darbe ve Din. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2020.
• Yamaç, Muhammed. “Evanjelik Dinî Hareketin Teo-sosyolojik Paradigması”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 8/2 (Temmuz 2022), 704-726.
• Yavuz. M. Hakan. Modernleşen Müslümanlar: Nurcular, Nakşîler, Milli Görüş ve Ak Parti. çev. Ahmet Yıldız. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2005.
• Yaylar, Yasin. Evanjelizm ve Türkiye Planı. Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Yılmaz, Hakan. “Evanjelik Hareket ve Radyo Televizyon Yayıncılığı”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi 2/2 (Aralık 2019), 317-332.
• Yılmaz, Hakan. “Evanjelik Hareketin ABD Siyaset Kurumundan Dinî Talepleri Üzerine Bir İnceleme”. Yahudilik, Hıristiyanlık ve Batı Araştırmaları Dergisi 2/1 (Haziran 2020), 27-58. https://doi.org/10.5281/zenodo.3908651
• Yürük, Emre. “18. ve 19. Yüzyıllarda Hint Altkıtasında Müslümanların Eğitim Öğretim Meselesi: Oryantalizm–Evanjelizm Mücadelesi ve Medreselerde Ekolleşme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 20/2 (Eylül 2020), 1485-1514. https://doi.org/10.33415/daad.758276 DOI: https://doi.org/10.33415/daad.758276