Kaum Muda as a Reformist Movement in the Malay World: The Case of Indonesia and Malaysia

Yıl 2022, Sayı: 2, 337 - 379, 30.09.2022

Eyyüp Tuncer

https://doi.org/10.55709/tetkikdergisi.2022.2.74

Öz

The main aim of the Kaum Muda movement, which emerged in the Malay world at the beginning of the 20th century, was to return to the basic sources of Islam. The common denominator of the people involved in this movement was to return to the “Original Islam”, which they described as pure, and to save society from its opposite, “traditional Islam”. In this context, united around the motto of “Return to the Qur’an and Sunnah”, they advocated reform, tajdid, and ijtihad. They have taken a harsh stance against all practices that they consider to be the product of imitation, superstition, and innovation. Kaum Muda was seriously influenced by Wahhabi in the first period, and then by the al-Manar school. In addition, Malaysian reformists have been in warm contact with the Dihlavi-Sindi School. From this point of view, they tried to spread their thoughts through publications such as newspapers and magazines, educational institutions they opened and religious organizations they established. However, it was not easy to spread these thoughts, and they came face to face with the Kaum Tua movement, representing the traditionalist understanding of Islam. As a result, serious discussions have been made about religious issues in the Malay world, and important refutation literature has emerged in this regard. In addition, Kaum Muda has brought many new works in the fields, such as tafsīr and hadith, to the Malay-Indonesian literature, depending on the claim of the Qur'an and Sunnah.
* This article is the revised and developed version of the unpublished conference presentation entitled “Kaum Muda as a Reformist Movement in the Malay World: The Case of Indonesia and Malaysia”, orally delivered at the 2nd Turkish Symposium of Social Sciences.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Malay World, Nusantara, Kaum Muda, Kaum Tua, Reformists, Traditionalists

Malay Dünyasında Reformist Bir Hareket Olarak Kaum Muda: Endonezya ve Malezya Örneği

Öz

20. yüzyılın başında Malay dünyasında ortaya çıkan Kaum Muda hareketinin temel amacı İslam’ın temel kaynaklarına dönmekti. Nitekim bu hareketin içinde olan kişilerin ortak paydası saf olarak nitelendirdikleri “Orijinal İslam”a dönmek ve bunun zıddı olan “geleneksel İslam” anlayışından toplumu kurtarmaktı. Bu bağlamda “Kur’ân ve Sünnete Dönüş” mottosu etrafında birleşip ıslah, tecdit ve içtihatı savunmuşlardır. Taklit, hurafe, bidat ürünü olduğunu düşündükleri bütün uygulamalara karşı sert bir tavır takınmışlardır. Kaum Muda ilk dönemlerde Vehhâbî daha sonra ise el-Menâr ekolünden ciddi bir şekilde etkilenmişlerdir. Malezyalı reformistler ise buna ilaveten Dihlevî-Sindî ekolüyle sıcak bir temas hâlinde olmuşlardır. Bu noktadan hareketle düşüncelerini gazete ve dergi gibi yayınlarla, açtıkları eğitim kurumları ve kurdukları dini teşkilatlarla yaymaya çalışmışlardır. Ancak bu düşüncelerini yaymak kolay olmamış ve gelenekselci İslam anlayışını temsil eden Kaum Tua hareketiyle karşı karşıya gelmişlerdir. Bunun neticesinde Malay dünyasında dini konularla alakalı olarak ciddi tartışmalar yapılmış ve bu hususta önemli bir reddiye literatürü ortaya çıkmıştır. Ayrıca Kaum Muda Kur’ân ve Sünnet iddiasına bağlı olarak başta tefsir olmak üzere hadis gibi alanlarda birçok yeni eseri Malayca-Endonezce literatürüne kazandırmıştır.
* Bu makale, 2. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Malay Dünyasında Reformist Bir Hareket Olarak Kaum Muda: Endonezya ve Malezya Örneği” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Malay Dünyası, Nusantara, Kaum Muda, Kaum Tua, Reformistler, Gelenekselciler

Kaynakça

• Abdullah, Mustaffa. Khazanah Tafsir di Nusantara. Kuala Lumpur: Universiti Malaya, 2011.
• al-Atsari, Abu Salma. “Syaikh Ahmad Surkati Reformis yang Teraniaya dan Difitnah”. Majalah adz-Dzakhiirah 5/3 (1428/2007), 1–30.
• Attabi, Abi (ed.). Antologi Islam Nusantara di Mata Kyai, Habib, Santri dan Akamisi. Yogyakarta: Aswaca Pressindo, 2015.
• Bazith, Akhmad. “Metodologi Tafsir “Al-Furqan Tafsir Qur’an” (Membaca Karya A. Hassan 1887-1958)”. Education and Learning Journal 1/1 (2020), 19–33. https://doi.org/10.33096/eljour.v1i1.34
• Binti Ismail, Fadhilah Abidah. Sumbangan Nik Muhammad Salleh Wan Musa dalam Pengajian Al-Qur'an: Kajian terhadap Kitan Kuliah Pengajian Al-Qur'an. Kuala Lumpur: Universiti Malaya, Doktora, 2010.
• Bratakesawa. Falsafah Sitidjenar. Surabaya: Jajasan Penerbitan Djojobojo, 1954.
• Fansûrî, Hamzah. “el-Müntehî”. The Mysticism of Hamzah Fansuri. mlf. Syed Muhammad Naguib al-Attas. 520–563. Londra: University of London, 1996.
• Fansûrî, Hamzah. “Esrâru’’l-ârifîn”. The Mysticism of Hamzah Fansuri. mlf. Syed Muhammad Naguib al-Attas. 382–473. Londra: University of London, 1996.
• Göksoy, İsmail Hakkı. “Endonezya’da Çağdaş İslam Düşüncesi ve Muhammediyye Hareketi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1996), 115–169.
• Göksoy, İsmail Hakkı, "Ahmed Hatîb Minenkebâvî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 3. EK-2/269-271. Ankara: TDV Yayınları, 3. Basım, 2019.
• Goncing, Abdi – Syahrul, Fathullah. “Konsep Ketuhanan Syekh Siti Jenar”. Jurnal Akidah 6/2 (2020), 161–175.
• Hamimi, Kamarul Afendey. Kaum Muda Penggerak Kesedaran Kemerdekaan Tanah Melayu 1906-1957. Malezya: Universiti Pendidikan Sultan Idris, Doktora, 2018.
• Hamka. Sedjarah Islam di Sumatera. Medan: Pustaka Nasional, 2. Basım, 1950.
• Hamka. Pengaruh Muhammad Abduh di Indonesia. Cakarta: Tintamas, 1961.
• Hamka. Tasauf Moderen. Cakarta: Djajamurni, 11. Basım, 1961.
• Hamka. Ayahku. Cakarta: UMMINDA, 1982.
• Hamka. Renungan Tasauf. Cakarta: Pustaka Panjimas, 1985.
• Hamka. Akhlaqul Karimah. Cakarta: Pustaka Panjimas, 1992.
• Hamka. Tafsir Al-Azhar. Singapur: Pustaka Nasional PTE LTD, 4. Basım, 2001.
• Hamka. Teguran Suci dan Jujur Terhadap Mufti Johor. Endonezya: Pustaka Dini, 2009.
• Harun, M. Yahya. Kerajaan Islam Nusantara Abad XVI- XVI. Yogyakarta: Kurnia Kalam Sejahtera, 1995.
• Hasbi ash-Shiddiegy, Teungku Muhammad. Tafsir Al-Qur'anu'l-Majid An-Nuur. Semarang: Pustaka Rizki Putra, 2000.
• Hasbi ash-Shiddiegy, Teungku Muhammad. Tafsir al-Qur’an al-Karim al-Bayan Tafsir Penjelas Al-Qur'anu'l Karim. Semarang: Pustaka Rizki Putra, 2012.
• Hassan, Ahmad Bandung. Al-Furqan Tafsir Qur'an. Surabaya: Penerbit Al-Ikhwan, 1956.
• Hassan, Ahmad Bandung. “Mukaddime”. Al-Furqan Tafsir Qur'an. mlf. Ahmad Bandung Hassan. VI–LIII. Surabaya: Penerbit Al-Ikhwan, 1956.
• Hatîb, Ahmed. İzhâru zagli’l-kâzibîn fî teşebbühihim bi’s-sâdıkîn. Mısır: Matbaatu't-Tekaddumi'l-İlmiyye, 2. Basım, 1344.
• Idris, Ustaz Zainuddin. Tafsiran Al-Qur'an Al-Hakim. Kelantan, 2007.
• Kazvînî, Zekeriyya. Âsâru'l-bilâd ve ahbâru'l-ibâd. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Kemendikbud. Sejarah Kebangkitan Nasional Daerah Sumatera Barat. Cakarta: Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1978.
• Laffan, Michael. Secarah İslam di Nusantara. Yogyakarta: Bentang, 2015.
• Lubis, Bukhari, "Kiai Hacı Ahmed Dahlân". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/417-418. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Mahsun. “Sejarah Sosial Pemikiran Figih Indonesia (Hasbi Ash-Shıddiqy) dan Fiqih Mazhab Nasional (Hazairin)”. al-Mabsût 14/2 (2020).
• Malik, Adam. al-Irsyad al-Islamiyyah (Napak Tilas Sejarah Pergulatan Identitas Kebangsaan Kaum Hadrami di Indonesia). Makassar: Univarsitas Islam Negeri Alauddin Makassar, Yüksek Lisans, 2019.
• Marcelino, Riyan Dito. Perjuangan Syeikh Muhammed Djamil Djambek dalam Pembaharuan Pemikiran Islam di Minangkabau (1911-1947). Bukittingi: Institut Agama Islam Negeri Bukittinggi, Skripsi, 2019.
• Marihandono, Djoko (ed.). K.H. Ahmad Dahlan. Endonezya: Museum Kebangkitan Nasional, 2015.
• MTT. Tafsir at-Tanwir. Yogyakarta: Majelis Tarjih dan Tajdid, 2016.
• Nawang, Adnan Haji. Pemikiran Za’ba tentang Kemajuan Melayu. Kuala Lumpur: Universiti Malaya, Doktora, 1995.
• Pusat Muhammadiyah. 100 Tokoh Muhammadiyah yang Menginspirasi. Yogyakarta: Majelis Pustaka dan Informasi Pimpinan Pusat Muhammadiyah, 2014.
• Putra, Apria – Ahmad, Chairullah. Bibliografi Karya Ulama Minangkabau Awal Abad XX Dinamika Intelektual Kaum Tua dan Kaum Muda. Padang: Indonesia Heritage Centre, 2011.
• Putra, Apria. “Ulama dan Karya Tulis: Diskursus Keislaman di Minangkabau Awal Abad 20”. Fuaduna 1/2 (2017), 134–147.
• Qurtuby, Sumanto – Kholiludin, Tedi (ed.). Agama Kepercayaan Nusantara. Semarang: ELSA Press, 2019.
• Rachman, Budhy Munawa – Anwar, Tantowi. Membela Kebebasan Beragama: Percakapan tentang Sekularisme, Liberalisme, dan Pluralisme. Cakarta: Democracy Project, 2011.
• Rafiliah, Datin. Islam dan Budaya Studi Kasus Wacana Keislaman Jaringan Intelektual Muda Muhammadiyah. Surabaya: Universitas Islam Negeri Sunan Ampel, Skripsi, 2019.
• Rahman, Rini. “Modernisasi Pendidikan Islam Awal Abad 20 (Studi Kasus di Sumatera Barat)”. Humanus 14/2 (2015), 174–182.
• Rânirî, Nureddin. “Hüccetu’s-sıddîk”. Raniri and the Wujudiyyah of the 17th Century Acheh. mlf. Syed Muhammad Naguib al-Attas. 147–237. Londra: University of London, 1962.
• Rivauzi, Ahmad. “Pertumbuhan dan Pembaharuan Pendidikan Islam di Minangkakbau”. Turast 7/1 (2019), 109–126. https://doi.org/10.15548/turast.v7i1.181
• Rohman, Rizki Kurnia. Sinkretisme Ajaran Islam dan Jawa pada Tokoh Syekh Siti Jenar. Tulungagung: Institut Agama Islam Negeri Tulungagung, Skripsi, 2015.
• Said, Julinar – Wulandari, Triana. Ensiklopedi Pahlawan Nasional. Cakarta: Direktorat Jenderal Kebudayaan, 1995.
• Seno. Peran Kaum Mudo dalam Pembaharuan Pendidikan Islam di Minangkabau (1803-1942). Sumatra Barat: BPSNT Padang Press, 2010.
• Snouck Hurgronje, Christiaan. Safahâtun min târîhi Mekkete'l-Mükerreme. çev. Muhammed Mahmut – Mirâc Mirzâ. Suudi Arabistan: Dâretu’l-Melik Abdulazîz, 1999.
• Sriwahyuntari, Floriberta Aning. 100 Tokoh yang Mengubah Indonesia. Yogyakarta: Narasi, 2005.
• Suhirman, Gatot. “Fiqh Mazhab Indonesia (Konsep dan Aplikasi Pemikiran Hasbi as-Siddiqi untuk Konteks Islam Rahmat li-Indonesia)”. Al-Mawarid 11/1 (2010), 111–132. https://doi.org/10.20885/almawarid.vol11.iss1.art7
• Sunyoto, Agus. Atlas Wali Songo. Tangerang Selatan: Pustaka Iman, 7. Basım, 2017.
• Syarifuddin, M. Anwar – Azizy, Jauhar. “Mahmud Yunus: Pelopor Pola Baru Penulisan Tafsir al-Qur’ān Indonesia”. Ilmu Ushuluddin 2/3 (2015), 323–343.
• Toni. Karakteristik Pembaharuan Pemikiran Islam Oleh Syekh Djamil dan Syekh Abdul Kerim Amrullah di Minangkabau pada Awal Abad XX. Yogyakarta: Universitas Islam Negeri Sunan Kalijaga, Skripsi, 2008.
• Tuncer, Eyyüp. “Malay Dünyasının İlk Mutasavvıf Şairi Hamza Fansûrî’nin İkan Tunggal Şiiri Bağlamında Vahdet-i Vücûd Anlayışı”. İslam Tetkikleri Dergisi 11/1 (2021), 267–290. https://doi.org/10.26650/iuitd.2021.853369
• Tuncer, Eyyüp. Endonezya’da Tefsir Çalışmaları ve Tefsir Ekolleri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2022.
• Tuncer, Eyyüp. “Malay Dünyasında Dil Açısından Tefsir Çalışmalarının Mahiyeti”. Sırat 3/1 (2022), 29–51.
• Tuncer, Eyyüp. Malezya’da Tefsir Çalışmaları. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2022.
• Ulfiyah, Siti Shofiatul. Ahmad Soorkatty: Studi Biografi dan Perannya dalam Pengembangan Al-Irsyad Tahun 1914-1943. Surabaya: Institut Agama Islam Negeri Sunan Ampel, Skripsi, 2012.
• Umam, Rozi El. Konsep Islam Nusantara: Kajian Ayat-Ayat Multikultural dalam Tafsir al-Azhar Karya Hamka dan Tafsir al-Misbah Karya M. Quraish Shihab. Surabaya: Universitas Islam Negei Sunan Ampel, Yüksek Lisans, 2018.
• Yunus, Mahmud. “Mukaddime”. Tafsir Al-Quran Karim. mlf. Mahmud Yunus. III–VII. Malezya: Klang Book Centre, 2003.
• Yunus, Mahmud. Kamus Arab Indonesia. Cakarta: Mahmud Yunus Wa Drurriyah, 2007.
• Yusoff, Ismail. “Perkembangan Penulisan dan Terjemahan Kitab-kitab Tafsir di Malaysia”. Islâmiyyât 16 (1995), 19–32.
• Zuhdi, Susanto – Nursam (ed.). Kamus Sejarah Indonesia. 2 Cilt. Jakarta: Kemendikbud, 2017.