Comparison of al-Māturīdī and al-Nasafī's Interpretations of the Concepts of Sūr, Mīzān, Kawthar

Yıl 2022, Sayı: 2, 559 - 577, 30.09.2022

Aydın Çamlıca

https://doi.org/10.55709/tetkikdergisi.2022.2.67

Öz

Abū l-Muʿīn al-Nasafī, who systematized the Māturīdī kalam school after Abū Manṣūr al-Māturīdī and was the second most apparent name of the school, generally adopted al-Māturīdī’s views and followed in the footsteps of him. Although al-Nasafī generally kept with the line of al-Māturīdī, we observed in our research that he sometimes made interpretations different from al-Māturīdī. Based on this determination, we chose the interpretation differences of al-Māturīdī and al-Nasafī about the afterlife circumstances as the subject of study. We believe that it is a significant issue to reveal the interpretation differences between two prominent names in the school, such as al-Māturīdī and al-Nasafī. In our study, we aimed to reveal the point of view of Māturīdī by determining the differences in the perspectives of these two scholars through sample concepts. In our research, while exercising the literal review and comparison method and comparison, we determined al-Māturīdī’s Ta'wīlāt al-Qur'ān and al-Nasafī’s Tabṣira and Baḥr al-Kalām works as the main references. We tried to capture the different perspectives by researching and comparing the concepts that we determined as the subject of research from the main references. At the end of our study, we determined that Nasafī interpreted some issues related to the afterlife differently from al-Māturīdī. Namely, al-Nasafī understood some concepts such as sūr, mīzān, and kawthar, which al-Māturīdī accepted as representative expression, in the real meaning and thought differently from him on this issue. Considering this interpretation difference, we are of the opinion that the reasons why al-Māturīdī’s different point of view did not reflect on the scholars after him should be emphasized. * This article is the revised and developed version of the unpublished conference presentation entitled “Different Approaches of al-Māturīdī and al-Nasafī on the Hereafter,” orally delivered at the 2nd Turkish Symposium of Social Sciences.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Māturīdī, Nasafī, Hereafter, Sūr, Mīzān, Kawthar

Mâtürîdî ve Nesefî’nin Sûr, Mîzan, Kevser Kavramlarına Dair Yorumlamalarının Karşılaştırılması

Öz

Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’den sonra Mâtürîdî kelâm okulunu sistemleştiren ve ekolün en bâriz ikinci ismi olan Ebü’l-Mu‘în en-Nesefî, genel olarak Mâtürîdî’nin görüşlerini benimsemiş ve onun izinden gitmiştir. Nesefî genel anlamda Mâtürîdî çizgiyi sürdürse de araştırmalarımızda onun bazen Mâtürîdî’den farklı yorumlarda bulunduğunu gözlemledik. Bu tespitten hareketle Mâtürîdî’nin ve Nesefî’nin âhiret ahvaliyle ilgili yorum farklarını çalışma konusu olarak seçtik. Mâtürîdî ve Nesefî gibi ekolde öne çıkmış iki ismin yorum farklarını ortaya koymanın, kayda değer bir husus olduğu kanaatindeyiz. Çalışmamızda örnek kavramlar üzerinden bu iki alimin bakış açılarındaki farkları tespit ederek Mâtürîdi’nin bakış açısını gün yüzüne çıkarmayı amaçladık. Araştırmamızda, literal tarama ve karşılaştırma yöntemini kullanırken Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân tefsiri ile Nesefî’nin Tebsıratü’l-edille ve Bahru’l-kelâm eserlerini temel kaynak olarak belirledik. Araştırma konusu olarak belirlediğimiz kavramları temel kaynaklardan araştırıp karşılaştırarak farklı bakış açılarını yakalamaya çalıştık. Araştırmamızın sonunda ise Nesefî’nin âhiretle ilgili bazı konuları Mâtürîdî’den farklı yorumladığını tespit ettik. Şöyle ki Mâtürîdî’nin temsilî anlatım olarak kabul ettiği sûr, mîzan ve kevser gibi bazı kavramları Nesefî, hakiki manada anlamış ve bu konuda ondan farklı düşünmüştür. Bu yorum farkının dikkate alınarak Mâtürîdî’nin farklı bakış açısının kendisinden sonraki alimlere yansımamasının sebepleri üzerinde durulması gerektiği kanaatindeyiz.
* Bu makale, 2. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Mâtürîdî ve Nesefî’nin Âhiret Ahvaline Yaklaşımlarının Mukayesesi” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mâtürîdî, Nesefî, Âhiret, Sûr, Mîzan, Kevser

Kaynakça

• Apaydın, H. Yunus. “Meşhur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/368-371. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Râid b. Sabrî b. Ebî Alefe. Riyâd: Dâru’l-Hadâra, 1436/2015.
• Cebel, Muhammed Hasan Hasan. el-Mu‘cemu’l-iştikâkî el-muassal. Kâhire: Mektebetü’l-Âdâb, 2010.
• Çapku, Ahmet. İbn Sînâ, Gazzâlî ve İbn Rüşd Düşüncesinde Ahiret. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2015.
• Düzgün, Şaban Ali. “Semerkant İlim Havzası ve Mâtürîdî”. İmam Mâtürîdî’nin Eserlerinden Türkçe Seçki. ed. Şaban Ali Düzgün. 1-29. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2011.
• Erdoğan, Tunahan. “İmam Mâturîdî’nin Te’vîl ve Haber Teorilerinin Mukayesesi”. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi 6/3 (2021), 1052-1085. https://doi.org/10.30622/tarr.908061
• Ertürk, Mustafa. "Havz-ı Kevser". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/546-549. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Farfûr, Veliyyüddîn Muhammed Sâlih. “Önsöz”. Bahru’l-kelâm. mlf. Ebü’l-Mu‘în en-Nesefî. 5-18. Dımeşk: Dâru’l-Farfûr, 2000.
• Güler, Zekeriya. “Müstefîz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/135-136. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Gümüşoğlu, Hasan. “İtikad Açısından Mütevatir Olmayan Haberin Bilgi Değeri”. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi 6/2 (2017), 279-306. https://doi.org/10.30804/cesmicihan.381975
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed. Mu‘cemu mekâyîsi’l-lüğa. thk. Abdü’s-Selâm Muhammed Hârûn. b.y. Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İsfehânî, Râğıb. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân ‘Adnân Dâvûdî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2002.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Muhassalu’l-kelâm ve’l-hikme. İstanbul: Evkâf-i İslâmiyye Matbaası. 1336/1917.
• Kârî, Ali. Şerhu’l-Fıkhı’l-ekber. Karâçî: Mektebetü’l-Medine, 2014.
• Kazanç, Fethi Kerim. “Ebü’l-Mu‘în en-Nesefî’nin Kötülük Problemi Üzerine Düşüncelerinin Kelâmî Açıdan Bir Tahlili”. Kastamonu Üniversitesi IV. Uluslararası Şeyh Şa‘bân’ı Veli Sempozyumu. ed. Cengiz Çuhadar vd. 1/49-74. Kastamonu: Kastamonu İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2017. Kur’ân Yolu. Erişim 20 Ağustos 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Malkoç, Mehmet. Klasik Dönem Mâtürîdîyye’de Kıyâmet ve Âhiret. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bâslûm. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbu’t-tevhîd. Ankara: İsam Yayınları, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2010.
• Nesefî, Ebü‘l-Mu‘în. Bahru’l-kelâm. thk. Veliyyüddîn Muhammed Sâlih el-Farfûr. Dımeşk: Dâru’l-Farfûr, 2000.
• Özen, Şükrü. “Mâtürîdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/146-151. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed. Usûlü’d-dîn. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, 2003.
• Semerkandî, Alâeddîn Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Şerhu Te’vîlâti’l-Kur’ân. İstanbul: Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Medine, 176, 1a-1034a.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer. el-Akîdetü’t-Tahâviyye. Ammân: Dâru’l-Beyârik, 2001.
• Teftâzânî, Sa‘duddîn. Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye. thk. Ali Kemal. Beyrût: Dâru Îhyâi’t-türâsi’l-Arabî, 2014.
• Teftâzânî, Sa‘duddîn. Şerhu’l-Mekâsıd. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1998.
• Topaloğlu, Bekir vd. İslâm’da İman Esasları. Ankara: Diyanet İşleri Yayınları, 2015.
• Toprak, Süleyman. "Mîzan". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/211-212. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Tuğlu, Nuri. “İmam Mâtürîdî’de Haberi Vahidlerin Değeri”. Uluğ Bir Çınar İmam Mâtürîdî Uluslararası Sempozyum Tebliğler Kitabı. haz. Ahmet Kartal. 583-598. İstanbul: Doğu Araştırmaları Merkezi, 2014.
• Tuğlu, Nuri. “İmâm Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân Adlı Tefsirinin Rivayet İlimleri Açısından Bazı Özellikleri”. Arayışlar-İnsan Bilimleri Araştırmaları- 3/5-6 (2001), 115-130.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Sait, “Mâtürîdî Kelâm Ekolünün İki Büyük Siması”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/1 (1986), 281-298.