Kemâleddîn İbnü’l-Hümâm’a Göre Peygamberliğin Gerekliliği

Yıl 2022, Sayı: 1, 95 - 122, 26.03.2022

Suat Doğan

https://doi.org/10.55709/tetkikdergisi.9

Öz

İnsanlığın peygamberlere olan ihtiyacı ve Allah’ın insanlara peygamber göndermesinin gerekli olup olmaması hususları, İslam düşüncesinde üzerinde en çok durulan konulardan biridir. Nübüvvetin gerekliliği konusu, birey ya da toplumun vahiy ve peygambere ihtiyaç duyup duymadığı, ihtiyaç duyuyorsa bunun hangi alanlarda olduğu tartışmasını içermektedir. “Allah tasavvuruna ulaşmak için peygamber gerekli midir, Allah’ın insanoğluna peygamber gönderme zorunluluğu var mıdır, Akıl peygamberlerin getirdiği dinî ve ahlâkî ilkelere ulaşabilme potansiyeline sahip midir, İyi ve kötünün bilinmesinde peygamberin bildirimi gerekli midir ve Kendilerine peygamberin daveti ulaşmayan toplumların ibadet sorumlulukları ne düzeydedir?” gibi sorular nübüvvete duyulan ihtiyaç kapsamında ele alınmaktadır. Çalışmamızda, Kemâleddîn İbnü’l-Hümâm’ın (öl. 861/1457) peygamberliğin gerekliliğine dair görüşleri, el-Müsâyere fi’l-ʿaḳāʾidi’l-münciye fi’l-âḫire’ isimli eserinden hareketle tespite çalışıldı. İbnü’l-Hümâm’ın görüşleri Hanefî/Mâtürîdî ekole mensup bir mütekellim olması açısından dikkat çekmektedir. Çalışmamızda insanların peygamberlere ihtiyacı, Allah’ın peygamber göndermesinin gerekli olup olmadığı, salt akıl ile peygamberlerin getirdiği esasların tespitinin mümkün olup olmadığı ve iyilik-kötülüğün bilinmesinde peygamberlerin rolü konuları İbnü’l-Hümâm özelinde incelendi. Ayrıca “Peygamberlik neden gereklidir?” sorusuna İbnü’l-Hümâm’ın verdiği cevapların, günümüz açısından taşıdığı anlam da sorgulandı. Böylece bu çalışmada, İbnü’l-Hümâm’ın peygamberliğin gerekliliği meselesine dair görüşleri, bütüncül bir bakış açısı ile yansıtmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mâtürîdîlik, İbnü’l-Hümâm, Nübüvvet, Akıl

The Necessity of Prophethood According to al-Kamāl Ibn al-Humām

Öz

Humanity’s necessity of prophets and whether it is necessary for Allah to send prophets to people is one of the most emphasized issues in Islamic thought. The debate on the necessity of prophethood includes the issues of whether the individual or society needs revelation and prophets, and if so, in what areas. Are prophets necessary to know Allah? Is it obligatory for Allah to send prophets? Can the reason per se know the religious and moral principles introduced by the prophets? Are the messages brought by the prophets necessary for the knowledge of the good and evil? To what extent are societies that did not receive the invitation from a prophet responsible for doing worship? Such questions are addressed with reference to the necessity of prophethood. In this study, we tried to determine al-Kamāl Ibn al-Humām ‘s (d. 861/1457) views on the necessity of prophethood, based on his work named al-Musāyarah fī al-ʿaqāʿid al-munjiyah fī al-ākhirah. Ibn al-Humam’s views are noteworthy in that he is a jurist and mutakallim who belongs to the Hanafī-Māturīdī school. We examined the subjects that people need prophets, the necessity of God to send prophets, the fact that it is not possible to determine the principles brought by the prophet with pure reason, and that a prophet is essential for knowing the good and evil. Moreover, this study tries to assess the meaning of the answers given by Ibn al-Humām to the question of why prophethood is necessary. In short, by using in-depth perspective, this study tries to reflect Ibn al-Humam’s views on the necessity of prophethood.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Maturidiyya, Ibn al-Humam, Prophethood, Reason

Kaynakça

• Akbulut, Ahmet. Nübüvvet Meselesi Üzerine. Ankara: Birleşik Kitabevi, 1992.
• Asım Efendi, Mütercim. Ḳāmûsü’l-muḥîṭ Tercümesi. ed. Mustafa Koç. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Aslan, Abdülgaffar. İslam’da Peygamberlik ve Yalancı Peygamberlik Olgusu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
• Bağdâdî, Abdülkāhir. Kitâbü Uṣûli’d-dîn. çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 2016.
• Bakıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib. et-Takrîb ve’l-irşâd. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Başçı, Vahdettin. “Deizm Kavramı ve Ortaya Çıkardığı Problemler”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 22/1 (Mart 2018), 33-40.
• Beyâzîzâde, Ahmed Efendi. el-Uṣûlü’l-münîfe li’l-İmâm Ebî Ḥanîfe. Kahire: Mektebetü’l Ezheriyye Lit’ Turas, 2008.
• Beyâzîzâde, Ahmed Efendi. İşârâtü’l-merâm min ‘ibârâti’l-İmâm. ed. Ahmed Ferid el-Miziyadi. Lübnan: Darul Kütübi'l-İlmiyye, 2007.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Ta’rîfât. Beyrut: Daru’l Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Ta’rîfât. çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. el-’Aḳīdetü’n-Niẓâmiyye. çev. Muhittin Bağçeci. Ankara: Kitabe Yayınları 2016.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. Kitâbü’l-İrşâd. thk. Muhammed Yusuf Musa. Mısır: Mektebetü’l-Hanci, 1950.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. Kitâbü’l-İrşâd. çev. Adnan Bülent Baloğlu vd. Ankara: TDV Yayınları, 2016.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. Lümaʿu’l-edille fî ḳavâʿidi Ehli’s-sünne. çev. Murat Serdar. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2014.
• Çelebi, İlyas. “Hüsün ve Kubuh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/59-63. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Doğan, Suat. “Kemâleddin İbnü’l-Hümâm’ın Nübüvvet Anlayışı”. Yozgat: Yozgat Bozok Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Fârâbî, Ebû Nasr. Kitabü ârâ-i ehli’l-medîneti’l-fâżıla. Mısır: Matbaatü’s-Saade, 1906.
• Fârâbî, Ebû Nasr. Kitâbü’s-siyâseti’l-medeniyye. thk. Fevzi Metri en-Neccâr. Beyrut: el-Matbaatü’l-Katolikiyye, 1964.
• Fatiş, Emrullah. “İbnü’l-Hümâm’ın Peygamber Gönderme Konusundaki Görüşleri”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (Ocak 2015), 85-104.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. el-İḳtiṣâd fi’l-i’tiḳād. çev. Kemal Işık. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1971.
• Gölcük, Şerafettin - Toprak, Süleyman. Kelâm (Tarih-Ekoller-Problemler). Konya: Tekin Kitabevi, 9. Baskı., 2016.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed. Mücerredü Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’arî. thk. Daniel Gımaret. Beyrut, 1987.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-’Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Sadr, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddîn. el-Müsâyere. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Lübnan: Byblion, 2005.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddîn. et-Taḥrîr fi usûli’l-fıkh. Kahire: Matbaat’ü-Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1351.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddîn. Kitabu’l Müsayere. çev. Harun Işık. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• İsfahânî, Râgıb. Müfredât. çev. Abdulbaki Güneş - Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 3. Baskı., 2002.
• Kādî Abdülcebbâr, Ahmed Ebü’l-Hüseyin. el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-’adl. 16 Cilt. Kahire: y.y., 1965.
• Kādî Abdülcebbâr, Ahmed Ebü’l-Hüseyin. Şerḥu’l-uṣûli’l-ḫamse. thk. Abdulkerîm Osman. Kahire: Mektebetü’l- Vehbe, 3. Baskı, 1996.
• Kādî Abdülcebbâr, Ahmed Ebü’l-Hüseyin. Şerḥu’l-uṣûli’l-ḫamse. ed. Metin Yurdagür. çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Karataş, Nizamettin. “Kemaleddin İbnü’l-Hümâm’ın Akıl-Nakil Anlayışı”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (2017), 31-67.
• Kaya, Sibel. “Muʻtezile Kelâmında ‘Vücûb Alellah’ İlkesi ile İlişkilendirilen Fiiller”. İslami Araştırmalar 31/2 (2020), 325-345.
• Kaya, Sibel. “Mutezile’de ‘Vücȗb Alellah’ Düşüncesi”. Basılmamış Doktora Tezi: Erciyes Üniversitesi, 2020.
• Kemâl İbn Şerîf, el-Makdisî. el-Müsâmere bi-şerḥi’l-Müsâyere. thk. Salahaddin el-Hımsî. Dımeşk: Daru’l-Beyrut, 2009.
• Kutluboğa, Kāsım b. Hâşiyetü’l-Müsâyere. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1979.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr el-Mâtürîdî. Kitâbü’t-Tevḥîd. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM, 11. Basım., 2018.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. el-ʿUmde (İslâm İnancının Ana Umdeleri). çev. Temel Yeşilyurt. Malatya: Kubbealtı Yayıncılık, 2000.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tebṣıratü’l-edille. thk. Hüseyin Atay - Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2004.
• Osman, Abdülkerîm. Naẓariyyetü’t-teklîf ârâ’ü’l-Ḳāḍî ‘Abdilcebbâr el-kelâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1971.
• Özarslan, Selim. Pezdevî’nin Kelâmî Görüşleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2010.
• Özsoy, Ömer - Güler, İlhami. Konularına Göre Kur’an Fihristi. Ankara: Fecr Yayınları, 1998.
• Öztürk, Halil. “İbnü’l-Hümâm’a Göre Semerkant ve Buhara Hanefî Kelâm Âlimleri Arasındaki İhtilaflar”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Bozifder)) 18/18 (2020), 175-203.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr. Uṣûlü’d-dîn. thk. Hans Peter Linss. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 2003.
• Râzî, Fahreddin. el-Meṭâlibü’l-’âliye. thk. Ahmet Hicâzî. 9 Cilt. Beyrut: Dar’ül-Kitabi’l-Arabî, 1987.
• Râzî, Fahreddin. el-Muḥaṣṣal. çev. Hüseyin Atay. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1978.
• Râzî, Fahreddin. Kitâbü’l-erbâ’în fî uslûi’d-dîn. Beyrut: y.y., 2004.
• Semerkandî, Şemsüddîn. eṣ-Ṣaḥâ’ifü’l-ilâhiyye. thk. Ahmet Abdurrahman eş-Şerîf. Kuveyt: y.y., 1985.
• Şehristânî, Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-niḥal. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Şehristânî, Abdilkerîm b. Ahmed. Nihâyetü’l-ikdâm fî ‘ilmi’l-kelâm. Kahire: Mektebetü Sekafiye Diniyye, 2009.
• Tamer, Günay. “Brahmanizim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/329-333. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Teftâzânî, Sa’düddîn. Şerḥu’l-Maḳāṣıd. thk. Sâlih Mûsâ Şeref. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütub, 1998.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM, 2015.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Nübüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/279-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Usûl-i selâse”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/212. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Yurdagür, Metin. “Fetret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/475-480. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.