Norman Paralı Askerlerin Anadolu’daki Faaliyetleri ve Türkler

Yıl 2023, Sayı: 4, 127 - 146, 17.10.2023

Nadir Karakuş

https://doi.org/10.55709/tetkik.4.1291005

Öz

Bizans İmparatorluğu, asırlar boyu devam eden büyük gücünü, askerî yapısının mükemmelliğine borçlu olmuştur. Oldukça geniş bir alana yayılan Bizans arazisi, bu askerler ile korunmaya çalışılmıştır. Bizans ordusunda görev yapan ücretli askerler ise Avrupa’dan, Rusya steplerinden, İskandinavya’nın soğuk iklimlerinden ve Balkanların kuzey-doğusundaki Peçenek ile Kuman Türklerinden elde edilmiştir. Bu topluluk içerisine XI. yüzyılın son çeyreğinden itibaren Norman paralı askerler dâhil olmaya başlamıştır. Viking kökenli olan Normanlar, Kuzey Fransa’dan Endülüs topraklarına ve Güney İtalya’ya kadar yayılarak burada paralı askerlik yapmışlardır. Onların Güney İtalya’yı ve ardından Sicilya’yı ele geçirmeleri ise devletleşme süreçlerini beraberinde getirmiştir. Bizans hizmetinde görev yapan Norman paralı askerler ise başlarındaki liderlere olan itaatleri yanında üstün savaş yetenekleri ile de göz doldurmuşlardır. Üstlendikleri görevleri başarmalarına rağmen güvenilmez ve asî yapıları, onları Bizans makamları ile karşı karşıya getirmiştir. Bizans, isyan eden Norman liderlerden genellikle Artuk, Tutak gibi Selçuklu beyleri vasıtası ile kurtulmuştur. Ayrıca Bizans aynı politikası ile baş edemediği bir başka güç olan Selçuklulara karşı benzer bir siyaset izlemiştir. Kendisine karşı isyan eden Normanlara yönelik mücadelesinde Türkmen beylerinden aldığı desteğin faydalarını gören Bizans, daha sonraki Güney İtalya’daki Normanlara karşı mücadelesinde de Selçukluların askeri birliklerine müracaat etmiştir. Bu süreç de 1107 yılında seçme askerlerini Bizans hizmetine veren I. Kılıçarslan’ın o dönem Meyyâfârikîn olarak bilinen bugünkü Silvan’da hayatını kaybetmesi ile neticelenmiştir. Bu makale, bu sürecin nasıl başladığını Norman paralı askerlerinin Anadolu’daki faaliyetleri üzerinden ele almaya çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Bizans, Selçuklular, Normanlar, Paralı Askerler

Activities of Norman Mercenaries in Anatolia and Turks

Öz

The Byzantine Empire owed its centuries-long great power to the perfection of its military structure. The Byzantine land, which spread over a vast area, was tried to be protected by these soldiers. The mercenaries serving in the Byzantine army were obtained from Europe, the steppes of Russia, the cold climates of Scandinavia, and the Pecheneg and Cuman Turks in the northeastern lands of the Balkans. Norman mercenaries began to be included in this community in the last quarter of the eleventh century. Normans, of Viking origin, spread from northern France to Andalusia and Southern Italy, where they served as mercenaries. Their capture of Southern Italy and then Sicily brought about the processes of statehood. Norman mercenaries serving in the Byzantine service were impressed with their superior combat skills and obedience to their leaders. Although they succeeded in the tasks they undertook, their unreliable and rebellious nature brought them against the Byzantine authorities. Byzantium, which got rid of the rebellious Norman leaders, usually through Seljuk lords such as Artuk and Tutak, followed a similar policy against the Seljuks, another power with which it could not cope. Seeing the benefits of the support it received from the Turkman lords against the Normans who rebelled against it, Byzantium would apply to the military units of the Seljuks in its later struggle against the Normans in Southern Italy. This process, too, will result in the death of Kilicarslan I, who gave his chosen soldiers to Byzantine service in 1107, in today's Silvan, which was known as Mayyafarikin (Miepherkeim) at that time. This article will discuss how this process started through the activities of Norman mercenaries in Anatolia.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Byzantium, Seljuks, Normans, Mercenaries

Kaynakça

• Abu’l-Farac, Gregory. Abu’l-Farac Târihi. çev. Ö. Rıza Doğrul. Ankara: TTK Yayınları, 1950.
• Aksarâyî, Kerîmüddin. Müsâmeretü’l-Ahbâr. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: TTK Yayınları, 2000.
• Angold, Michael. “The Byzantine State on the Eve of the Battle of Manzikert”. Manzikert to Lepanto, The Byzantine World and the Turks 1071-1571, Papers given at the Nineteenth, Spring Symposium of Byzantine Studies, Birmingham, March 1985 (Byzantinische Forschungen XVI), ed. Anthony Bryer and Michael Ursinus. 9-34. Amsterdam: Adolf M. Hakkert Publishing, 1991.
• Anna Komnena. Alexiad Malazgirt’in Sonrası. çev. Bilge Umar. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1996.
• Artuk, İbrahim. Artuk Beğ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Attailates, Mikhael. Tarih. çev. Bilge Umar. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2008.
• Ayönü, Yusuf. “Bizans Ordusunda Ücretli Türk Askerler (XI-XII. Yüzyıllar)”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 54 (2009), 53-69.
• Barthold, W. Moğol İstilâsına Kadar Türkistan. nşr. Hakkı Dursun Yıldız. Ankara: TTK Yayınları, 1990.
• Baştav, Şerif. “Malazgirt Meydan Muharebesi ve Romen Diojen”. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi 47 (1971), 28-41.
• Belâzurî. Ensâbu’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1959.
• Belâzurî. Fütûhu’l-Büldân, Ülkelerin Fetihleri. çev. Mustafa Fayda. İstanbul: Siyer Yayınları, 2013.
• Blondal, Sigfus. Varangians of Byzantium: An Aspect of Byzantine Military History. çev. Benedikt S. Benedikz. Cambridge: Cambridge University Press, 1978.
• Broder, John M. "Report Says Firm Sought To Cover Iraq Shootings". The New York Times, October 2 (2007), 6.
• Cahen, Claude. “İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı”. çev. Zeynep Kerman, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat Mecmuası 17 (1972), 77-100.
• Cahen, Claude. Haçlı Seferleri Zamanında Doğu ve Batı. çev. Mustafa Daş. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2010.
• Cahen, Claude. La Syrie du Nord a L’epoque des Croisades. Paris: Rue Vavin, 1940.
• Cahen, Claude. Osmanlılar’dan Önce Anadolu. çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt yayınları, 2014.
• Carey, Brian Todd. Road to Manzikert: Byzantine and Islamic Warfare,527-1071. South Yorkshire: Pen and Sword Books Limited, 2012.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe. Ahbâru’t-Tıvâl. thk. Abdülmun’îm Âmir. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1960.
• Ebü’l-Fidâ. el-Muhtasar fî Ahbari’l-Beşer. Kahire: Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, ts.
• Ferreiro, Alberto. “The Siege of Barbastro 1064-1065: A Reassessment”. Journal of Medieval History 9/2 (1983), 129-144.
• Haldon, John. “Military Service, Military Lands, and the Status of Soldiers: Current Problems and Interpretations”. State, Army and Society in Byzantium 7 (1995), 1-67.
• Haldon, John. Byzantium at War AD 600-1453. New York: Routledge, 2003.
• Halife b. Hayyât. Târîhu Halife b. Hayyât. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1397.
• Hodgson, Marshall G. S. İslam’ın Serüveni. çev. İzzet Akyol. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
• Huntington, Samuel. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. New York: Simon & Schuster, 1996. Ioannes Zônaras. Epitomê Istoriôn, nşr. Iordanês Grêgoriadês. Atina: y.y., 1999.
• Isfahânî, İmâdüddin Kâtib. el-Berku’ş-Şâmî. thk. Falih Huseyn. Amman: Müessesetü Abdülhamid Şûmân, 1987.
• İbn Abdilber el-Kurtubî. el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1412/1992.
• İbn Asâkir. Tarîhu Dımaşk. thk. Amr b. Garâme el-Amrî. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Haldûn. Kitâbü’l-İber ve Dîvânu Mübtede’ ve’l-Haber fî Tarîhi’l-Arab ve’l-Berber ve Âsirihim min Zevi’ş-Şe’ni’l- Ekber. thk. Halil Şahâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1985.
• İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadr, 1900-1904.
• İbn Hişâm. es-Sîretu’n-Nebeviyye. thk. M. es-Sekkâ-İ. Ebyârî-A. Şelbî. Kahire: y.y. 1375/1955.
• İbn Kesîr. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah et-Türkî. b.y., Dâru Hicr, 1418/1997.
• İbn Sâ’d. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• İbn Şeddâd, İzzeddin. el-A’lâku’l-Hatîre fî Zikri Ümerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. b.y., y.y., ts.
• İbn Tağrîberdî. en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûk Mısr ve’l-Kahire. nşr. M. Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, 1992.
• İbnü’l-Adîm. Buğyetü’t-Taleb fî Târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. by: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Adîm. Zübdetü’l-Haleb fî Târîhi Haleb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fi’t-Tarih. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmûrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1417/1997.
• İnan, Zeynep. XI. Yüzyılda Anadolu’da Norman Şeflerinin Faaliyetleri. Trabzon: KATÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• İstahrî, İbrâhim b. Muhammed. Mesâlikü’l-Memâlik. nşr. M. J. de Goeje. Leiden: E. J. Brill, 1967.
• Kafesoğlu, İbrahim. “Türk Fütûhat Felsefesi ve Malazgirt Muharebesi”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi 2 (1971), 1-16.
• Kafesoğlu, İbrahim. Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1953.
• Kaldellis, Anthony. Streams of Gold, Rivers of Blood: The Rise and Fall of Byzantium, 955 A.D. to the First Crusade. USA: Oxford University Press, 2017.
• Karaca, Sevtab Gölgesiz. “XI. Yüzyılda Bizans-Norman İlişkilerine Bakış”. Tarih İncelemeleri Dergisi 27/1 (2012), 101-118.
• Karakuş, Nadir. “Kudüs Fatihi Atsız b. Uvak Et-Türkî”. Diyanet İlmî Dergi 58 (2022), 1205-1228.
• Köymen, Mehmet Altay. Alp Arslan ve Zamanı. Ankara: TTK Yayınları, 1983.
• Kreutz, Barbara M. Before the Normans. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1996.
• Lamb, Harold. Haçlı Seferleri, Demir Adamlar ve Azizler. çev. Gaye Yavuzcan. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2010.
• Makrîzî. es-Sülûk li Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418/1997.
• Mikhail Psellos. Mikhail Psellos'un Khronographia’sı. çev. Işın Demirkent. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Nicolle, David. Malazgirt 1071, Bizans Gücünün Çöküşü. çev. Özgür Kolçak. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Nüveyrî. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâik, 1423.
• O’Leary. Arabia Before Muhammad. Beyrut: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co., Ltd. 1912.
• Oldenbrough, Zoe. The Crusades. çev. Anne Carter. New York: Pantheon Books, 1966.
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK Yayınları, 2019.
• Romeny, Bas Ter Haar. Jacob of Edessa and the Syriac Culture of His Day (Monographs of the Peshitta Institute Leiden). Leiden: E. J. Brill, 2009.
• Runciman, Steven. A History of the Crusades. Cambridge: Cambridge University Press, 1951.
• Schlumberger, Gustave. “Deux Chefs Normands des Armees Byzantines au XI Siecle: Sceaux de Herve et de Raoul de Bailleul”. Revue Historique 16 (1881), 289-303.
• Sevim, Ali. “Artukluların Soyu ve Artuk Bey’in Siyasi Faaliyetleri”. Belleten 27/101 (1962), 121-146.
• Sevim, Ali. Ünlü Selçuklu Komutanları, Afşin, Atsız, Artuk ve Aksungur. Ankara: TTK Yayınları, 1990.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârîhi’l-A’yân. thk. Muhammed Berekât vd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Simpson, Alicia J. “Three Sources of Military Unrest in Eleventh Century Asia Minor: The Norman Chieftains Hervé Frankopoulos, Robert Crispin and Roussel deBailleul”. Mesogeios 9–10 (2000), 181-207.
• Skylitzes, John. A Synopsis of Byzantine History 811-1057. nşr. John Wortley. Cambridge and NewYork: Cambridge University Press, 2010.
• Speidel, M. A. “Auf Kürzestem Weg und Gut Verpflegt an die Front”. Historia 211 (2010), 133–149.
• Stout, S. E. “Training Soldiers for the Roman Legion”. The Classical Journal 16/7 (1921), 423-431.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk (Târîhu’t-Taberî). Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387.
• Taşlıklıoğlu, Z. Trakya’da Epigrafya Araştırmaları, Recherches Epigraphiques en Thrace et en Chersonese. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
• Theotokis, Georgios. “Rus, Varangian and Frankish Mercenaries in the Service of the Byzantine Emperors (9th - 11th c.) – Numbers, Organisation and Battle Tactics in the Operational Theatres of Asia Minor and the Balkans”. Byzantina Symmeikta 22 (2012), 126-156.
• Turan, Osman. Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006.
• Urfalı Mateos. Urfalı Mateos Vekayi-nâmesî (952-1136) ve Papaz Grîgor’un Zeyli (1136-1162). çev. Hrant D. Andreasyan. Ankara: TTK Basımevi, 2000.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devlet Teşkilâtına Medhal. Ankara: TTK Yayınları, 1984.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. el-Meğâzî, thk. Marsden Jones. Beyrut: Dâru’l-A’lemî, 1409/1989.
• Vasiliev, A. A. Bizans İmparatorluğu Tarihi. çev. Arif Müfit Mansel. Ankara: Maarif Matbaası, 1943.
• Vryennios, Speros. The Decline of Medieval Helenism in Asia Minor and the Process of Islâmization from Eleventh through the Fifteenth Century. Berkeley: University of California Press, 1971.
• Vryonis, Speros. “The Greek and Arabic Sources on the Eight Day Captivity of the Emperor Romanos IV in the Camp of the Sultan Alp Arslan after Battle of Mantzikert”. Novum Millennium Studies on Byzantine History and Culture Dedicated to Paul Speck, 19 December 1999. 439-450. ed. C. Sode & S. Takacs. Burlington: Ashgate, Aldershot, 2001.
• William of Tyre. A History of Deeds Done Beyond the Sea. çev. Emily Atwater Babcock-A. C. Krey. New York: Colombia University Press, 1943.
• Yâkût el-Hamevî. Mu’cemü’l-Büldân. thk. Ferîd Abdülazîz el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• Yavaş, Halil. “Geç Orta Çağ Avrupa’sının Paralı Askerleri: Condottieri”. Orta Çağ’dan Kesitler, ed. Pınar Ülgen. 47-84. İstanbul: Yeditepe, 2021.
• Yewdale, Ralph Bailey. Bohemond I Prince of Antioch. Princeton: NJ, 1924.
• Yıldırım, Ercüment. “Roma İmparatorluğu’nun Doğu Sınırını Korumak İçin Fırat Nehri Boyunca Kurulan Lejyonlar”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13/4 (2013), 167-182.
• Zahîrüddîn-i Mar‘aşî. Târîḫ-i Ṭaberistân. nşr. M. Hüseyin Tesbîhî. Tahran: y.y., 1966.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaûd. b.y., Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.