The Role of Father-Son Relationship on Religious Belief and Self-Esteem in Adolescence

Yıl 2023, Sayı: 4, 255 - 277, 17.10.2023

Zübeyir Özgür Sema Yılmaz

https://doi.org/10.55709/tetkik.4.1330084

Öz

Adolescence is the phase in which the individual leaves childhood and directs his/her own life by being influenced by factors such as family, social environment, childhood experiences and religion. It is also a struggle to discover their true identity. The journey of self-discovery is shaped by both internal factors, such as subconscious processes, ideas about oneself, and past experiences, and external factors, such as family and social environment. When it comes to boys, the father figure is the most significant influence. The individual's positive approach and attitude towards his/her self/essence, which is usually formed by the answer to the question "who am I?", constitutes self-esteem and is closely related to religious belief. In this context, the main purpose of the article is to determine the position of the father-son relationship on religious beliefs and self-esteem during adolescence. The sample of the research is 510 male students studying in six different official secondary education institution in Batman province. Research data collected questionnaires consisting of a Personal Information Form, Paternity Scale, Religious Belief Scale for Adolescents and Rosenberg Self-Esteem Scale. The research is a quantitative study conducted according to the relational screening model. As the result of the findings obtained in the quantitative research conducted according to the relational survey model, it was found that there were siginificant differences between socio-demographic characteristics and the Paternity Scale and its sub-scales, the Religious Belief Scale for Adolescents and the Rosenberg Self-Esteem Scale. As a consequences of the correlation analysis between the Paternity Scale, Religious Belief Scale for Adolescents and Rosenberg Self-Esteem Scale, no significant difference was observed.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Adolescence, Father-Son Relationship, Family, Religious Belief, Self-Esteem.

Etik Beyan

This article is extracted from my master thesis entitled “The Role of Father-Son Relationship on Religious Belief and Self-Esteem in Adolescence (Batman Province Example”, supervised by Asst. Prof. Dr. Sema Yılmaz (MA Thesis, Sivas Cumhuriyet University, Türkiye, 2022). Ethics approval was obtained for the research with the decision numbered E-60263016-050.06.04-45698 dated 07.06.2021 of the Scientific Research and Publication Ethics Committee of Sivas Cumhuriyet University.

Baba-Oğul İlişkisinin Ergenlik Döneminde Dini İnanç ve Benlik Saygısı Üzerindeki Rolü

Öz

Ergenlik dönemi, bireyin çocukluktan sıyrılarak aile, sosyal çevre, çocukluk yaşantıları ve din gibi unsurlardan etkilenerek kendi hayatına yön çizdiği evredir. Aynı zamanda kendi içinde verdiği bir “ben olma” mücadelesidir. Bireydeki “ben olma” yolculuğu bilinçaltı süreçler, kişinin kendisi hakkındaki fikirleri ve geçmiş yaşantıları gibi bireysel faktörlerden, aile ve sosyal çevre gibi dış faktörlerden etkilenerek gelişmektedir. Söz konusu erkek çocuklar olduğunda baba figürü ailede etkilenilen kişilerin başında gelmektedir. Bireyin genellikle ben kimim sorusuna verdiği cevapla oluşan benlik ya da özüne karşı olumlu yaklaşım ve tutumu ise benlik saygısını oluşturur ve dini inancıyla da yakından ilişkilidir. Bu bağlamda, makalenin temel amacı baba-oğul ilişkisinin ergenlik döneminde dini inanç ve benlik saygısı üzerindeki rolünü tespit etmektir. Araştırmanın örneklemi Batman ilinde altı farklı resmi ortaöğretim kurumunda öğrenim görmekte olan 510 erkek öğrenciden oluşmaktadır. Araştırma verileri; Kişisel Bilgi Formu, Babalık Ölçeği, Ergenler İçin Dinî İnanç Ölçeği ve Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ile toplanmıştır. İlişkisel tarama modeline göre yürütülen nicel araştırmada elde edilen bulgulara göre; sosyo-demografik özellikler ile Babalık Ölçeği ve alt ölçeklerinde, Ergenler İçin Dinî İnanç Ölçeği ve Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği arasında anlamlı düzeyde farklılıklar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Babalık Ölçeği, Ergenler İçin Dinî İnanç Ölçeği ve Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği arasındaki korelasyon analizi sonucunda anlamlı düzeyde bir farklılık görülmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Ergenlik Dönemi, Baba-Oğul ilişkisi, Aile, Dinî İnanç, Benlik Saygısı

Etik Beyan

Bu çalışma Dr. Öğr. Üyesi Sema Yılmaz danışmanlığında 05/10/2022 tarihinde tamamladığımız “Baba – Oğul İlişkisinin Ergenlik Döneminde Dini İnanç ve Benlik Saygısı Üzerindeki Rolü (Batman İli Örneği)” başlıklı yüksek lisans tezi esas alınarak hazırlanmıştır (Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Türkiye, 2022). Araştırma için Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Sosyal ve Beşerî Bilimler Kurulunun 07.06.2021 Tarihli E-60263016-050.06.04-45698 sayılı kararı ile etik onayı alınmıştır.

Kaynakça

• Abay, Kader Cansu. “Türk Din Psikolojisi Çalışmalarında ‘Ergenlik Dönemi Dinsel Gelişimi’ Literatürü (1963-2020) Üzerine Bir Araştırma”. Türk Din Psikolojisi Dergisi 2 (2020), 161-220.
• Akalın, Şükrü Haluk. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. Basım, 2019.
• Aktaş, Güleycan Akgöz, Baba Katılımı ve Çocuk Uyumu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Annelik Bekçiliği ve Evlilik Uyumunun Etkisi. Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Aktaş Ufuk. Üniversite Öğrencilerinin Benlik Saygısı Düzeyleri ile Atılganlık Düzeylerinin İncelenmesi. Karaman: Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Aktaş, Seniye. 9. Sınıf Öğrencilerinin Anne Baba Tutumları ve Benlik Saygısı İlişkisinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Aktürk, İlker - Yaman, Ömer Miraç. “Madde Kullanımı ve Baba Oğul İlişkilerine Dair Nitel Bir Değerlendirme”. İmgelem 5/9 (2021), 447-477. https://doi.org/10.53791/imgelem.979376
• Ametî, Bejadin - Yılmaz, Sema. “Kur’an’da Peygamberlerin Örnekliğiyle Baba - Oğul İlişkisinin Psiko-Sosyal Analizi”. 2. Uluslararası Güneysu Sempozyumu: Ahlaki Sorunlar, Gençlik ve Değerler Eğitimi Bildiri Kitabı. ed. Bayramali Nazıroğlu vd. 661-676. Güneysu-Rize: Yediveren Kitap, 2018.
• Aydın, Betül. Çocuk ve Ergen Psikolojisi. İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık, 2015.
• Aydın, Ercan. Ergenlerin Algılanan Anne Baba Tutumlarının Benlik Saygısı ve Psikolojik İyi Oluş ile İlişkinin İncelenmesi. Erzincan: Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Aydın, Mustafa. “Toplumsal Yapı ve Kurumlar”. Sosyolojiye Giriş. ed. İhsan Çapçıoğlu, Hayati Beşirli. 114 – 130. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Ayten, Ali. Kendini Gerçekleştirme ve Dindarlık İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Ayten, Ali - Vural, Muhammet Enes. Ah Bu Gençler, Günümüz Gençliğinde Dinî Kimliğin Görünümleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2023.
• Bektaş, Sueda. Ergenlerde Benlik Saygısı ve Dini Başa Çıkma (İmam Hatip Lisesi Öğrencileri Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2017.
• “Büluğ”, Temel İslam Ansiklopedisi. ed. Tuncay Başoğlu. 1/528-529. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Candan, Gizem. Babaların Ebeveyn Tutumları ile Duyguları İfade Becerilerinin Kendi Babalarının Duygusal Erişilebilirliği Bağlamında İncelenmesi. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Çapar, Betül. Farklı Orta Öğretim Öğrencilerinde Dindarlık ile Benlik Saygısı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Çelebi, Vedat. S. Kierkegaard ve JP Sartre'ın Varoluşçuluk Anlayışlarının Karşılaştırılması. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Çoban, Ramazan. Lise Öğrencilerinde Dindarlık ve Sanal Bağımlılık Arasındaki İlişki (Burdur Gölhisar Örneği). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Çuhadaroğlu, Füsun. Adolesanlarda Benlik Saygısı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, 1986.
• Demir Çevik, Şükran. Ergenlerde Benlik Saygısı ve Dini Başa Çıkma, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Demir, Zühre. Ergenlik Döneminde Dini İnanç ve Şüpheler ile Psikososyal Değişkenler Arasındaki İlişki Üzerine Bir Alan Araştırması: İstanbul Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dilek, Hasan. Farklı Eğitim Programlarına Devam Eden Lise 2. Sınıf Öğrencilerinin Benlik Saygısı ile Anne Babalarının Benlik Saygısı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Dinç, Ayşenur. Ergenlerde Anne – Baba Tutumları ve Dini Yönelim. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Dokuyan, Merve. “12. Sınıf Öğrencilerinde Algılanan Anne Baba Tutumları ile Benlik Saygısı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/2 (2016), 1- 21.
• Dost Tuzgöl, Meliha vd. “Ebeveynlik Biçiminin Kişilik Özellikleri, Benlik Saygısı ve Yaşam Doyumunu Yordama Gücü” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 18/71 (2019), 1146 – 1165.
• Durmuş, Emine vd. “Çocukluktan Yetişkinliğe Babalık Kavramı”, Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi 57 (2021), 174-191. doi: 10.7816/ulakbilge-09-57-02
• Dutar, Şükrü vd. “Liselerde Öğrenim Gören Öğrencilerin Çeşitli Demografik Değişkenlerle Birlikte Benlik Tasarımı Düzeylerinin İncelenmesi”. Uluslararası Bilim ve Eğitim Dergisi 1/2 (Mart 2019), 131-147.
• Ebeoğlu, Melisa. Ergenlik Döneminde Baba Katılımının İncelenmesi: Ekolojik Sistemler Kuramı Perspektifi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Elma, Tuba. Lise Öğrencilerinde Benlik Saygısı, Atılganlık Düzeyi ve Problem Çözme Becerisi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Haliç Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Erdem, Sezgin. Baba Kimliğinin İnşasının Nesiller Bağlamında Karşılaştırmalı Analizi: Sembolik Etkileşimci Bakış Açısıyla Nitel Bir İnceleme. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Eşer, Hatice. Üniversite Öğrencilerinde Dini İnanç ve Benlik Saygısı İlişkisi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Freud, Sigmund. Musa ve Tek Tanrıcılık. çev. Kamuran Şipal. İstanbul: Say Yayınları, 2022.
• Fowler, William James. “İman Bilincinin Evreleri”. çev. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2000), 85-104.
• Gazi, Tuğba. Annelik Bekçiliği ve Evlilik Uyumunun Baba Katılımı ve Baba – Ergen İlişkilerindeki Rolünün İncelenmesi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Gökalp, Zeynep. Lise Öğrencilerinde Anne ve Baba ile İlişkilerin Benlik Saygısını Yordama Gücü ve Bazı Demografik Değişkenlerle İlişkilerinin İncelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Gözaydın, Zeki. Lise Çağı Benlik Saygısı ile Öğrenilmiş Çaresizlik Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi 2017.
• Güldaş, Fatümetül Zehra. “Cognitive-Behavioral-Related Prayer Types and Mental Health Relations among Muslim Samples”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/1 (2021) 437-454. https://doi.org/10.18505/cuid.888468
• Gürsu, Orhan. Ergenlik Döneminde Psikolojik Sağlık ve Dindarlık İlişkisi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Güven, Ömer Faruk. Ergenlerde Sigara İçme Arzusu, Öz Yeterlilik ve Dindarlık İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Hacıbayramoğlu, Seren. İnternet Bağımlılığı, Benlik Saygısı ve Sosyal Onay İhtiyacı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Kent Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021.
• Hess, Markus vd. “Gender-Specific Macro-and Micro-Level Processes in the Transmission of Gender Role Orientation in Adolescence: The Role of Fathers.” European Journal of Developmental Psychology 11/2 (2014), 211-226. https://doi.org/10.1080/17405629.2013.879055
• Horozcu, Ümit-Demir, Zühre. “Ergenler İçin Dinî İnanç Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 4/1 (2018), 81-92.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• İkbal, Muhammed. İslam’da Dini Tefekkürün Yeniden Teşekkülü. İstanbul: Araf Yayınları, 2017.
• İncedal, Ayhan. Ergenlerde Dindarlık ve Kimlik Statüsü Arasındaki İlişki. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2015.
• Kımter, Nurten. Benlik Saygısı ve Dindarlık İlişkisi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Kip, Ayşegül. Kur’an’ı Kerim’de Baba Olan ve Babalık Rolleri. Ankara: Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Kılavuz, M. Akif. “Anne Baba Örnek Davranışlarının Çocukların ve Ergenlerin Dini Kişiliğinin Oluşumuna Etkileri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2005), 41-58. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uluifd/issue/13489/162985
• Kur’ân-ı Kerîm Meali. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Kurşun, Gülhan. Baba Katılımı ve Annelik Bekçiliği Algılanan Baba Kabul – Reddi İlişkisinin İncelenmesi, İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kocayörük, Ercan. “Öz-Belirleme Kuramı Açısından Ergenlerin Anne Baba Algısı ile Duyuşsal İyi Oluşları Arasındaki İlişki”. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 4/37 (2012), 24-37.
• Koç, Bozkurt. “Kişilik ve Din”. Tabula Rasa 2/4 (2002).
• Kömürcü, Burcu. Erken Dönem. Uyumsuz Şemalar, Ebeveynlik Biçimleri ve Psikolojik Belirtiler ile Psikolojik Dışlanmanın Tehdit Ettiği İhtiyaçlar Arasındaki İlişkiler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Masaroğulları, Güncel - Koçakgöl, Muhammet. Psikoloji Sözlüğü. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2021.
• Mehall, Karissa G. vd. “Examining the Relations of Infant Temperament and Couples' Marital Satisfaction to Mother and Father Involvement: A Longitudinal Study” National Library of Medicine 7/1 (2009), 23 - 48. https://doi.org/10.31492ffth.0701.23
• Özdemir, Baksen. 13-20 Yaşları Arasında Dini Gelişim ve Eğitimi (James W. Fowler’ın İnanç Gelişimi Teorisi Bağlamında Bir Araştırma). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Özyürek, Arzu. Kırsal Bölge ve Şehir Merkezinde Yaşayan 5-6 Yaş Grubu Çocuğa Sahip Anne – Babaların Çocuk Yetiştirme Tutumlarının İncelenmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2013.
• Pitsoane, Enid - Gasa, Velisiwe. “The Role of Father-Son Relationship in Behavioural and Emotional Development of Adolescent Boys”. Genderand Behaviour 16/1 (2018), 10748-10757.
• Rosenberg, Morris. “Rosenberg Self-Esteem Scale (RSE)”. Acceptance And Commitment Therapy Measures Package 61 (1965), 52-65.
• Rohner, Ronald P. - Veneziano, Robert A. “The Importance of Father Love: History and Contemporary Evidence”. Review of general Psychology 5/4 (2001), 382-405. https://doi.org/10.1037/1089-2680.5.4.382
• Sağlam, Sema. Lise Öğrencilerinin Ana Baba İletişimi Sosyal Destek ve Ana Baba Tutumu Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Şahin, Güler Rüveyda. Bireylerin Proaktif Kisilik Yapısı ile Benlik Saygısı Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Şirin, Turgay. “Üniversite Öğrencilerinin Dini Tutumları ile Ruh Sağlığı İlişkisinin İncelenmesi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/4 (2017), 65-88. https://dergipark.org.tr/tr/pub/itobiad/issue/30702/318601
• Ulusoy, Ayten. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. İstanbul: Anı Yayınları, 2013.
• Uysal, Veysel. “Gençlerde Empati Eğilimi, Anne - Baba Tutumları ve Dindarlık” Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2016), 7- 40. https://doi.org/10.21054/deuifd.282803
• Uzun, Halil. “Babalık Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20 (2020), 561-563. doi:10.29029/busbed.799787
• Yaman, Ali Osman. İstanbul Büyükçekmece’de Lise Öğrencilerinin Din Algısı, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Yavuz, Kerim. Çocukta Dini Duygu ve Düşüncenin Gelişmesi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2012.
• Yılmaz, Ayşen. Eşler Arasındaki Uyum ve Çocuğun Algıladığı Anne – Baba Tutumu ile Çocukların, Ergenlerin ve Gençlerin Akademik Başarıları ve Benlik Algıları Arasındaki İlişkiler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktara Tezi, 2021.
• Yörükoğlu, Atalay. Gençlik Çağı. İstanbul: Özgür Yayınları, 2019.