Sudûr Nazariyesinin Platon ve Aristoteles Felsefeleri Çerçevesinde Analizi

Yıl 2023, Sayı: 4, 215 - 253, 17.10.2023

Mehmet Murat Karakaya

https://doi.org/10.55709/tetkik.4.1331911

Öz

Felsefe tarihinde ilke, neden, arke, hipostaz vb. kavramlar etrafında mevcudatın varlığa gelişi ile ilgili farklı nazariyeler ileri sürülmüştür. Bu nazariyelerden bazıları hipotezlerinin zayıflığı sebebiyle bir süre sonra anlamını yitirip düşünce tarihinde kaybolup giderken bazıları da içerdiği kuramların güçlülüğü nedeniyle geçmişten günümüze etkisini sürdürmüştür. Mevcudatın varlığa gelişi ve konumlandırılmasına yönelik en güçlü nazariyelerden biri de sudûr/taşma nazariyesidir. Sudûr, Geç Platonizm Dönemi’nin (Yeni Eflatuncu Dönem) kurucu filozofu Plotinus’a aittir. Plotinus, Platonist bir filozof olarak tanınıyor olsa da onun Aristoteles’ten büyük ölçüde yararlandığı kendisine ait Enneadlar eseri okunduğunda anlaşılmaktadır. Platon ve Aristoteles felsefelerinde sudûra dair bir vurgu olmadığı bilinse de her iki filozofun varlık ve birlik ile ilgili tesis ettiği doktrinler birçok felsefi geleneği etkilemiş, bunlardan örneğin Geç Platonik gelenek, Platon’un çizgisini takip ederek onun varlık ve birlikle ilgili ortaya koyduğu metafiziksel şema üzerinden sudûr nazariyesini oluşturmuştur. Bu çerçevede, Platon ve Aristoteles felsefelerinde en ayrımlı noktalardan biri olan nedensellik bağlamında “pay alma”, “birlik” ve “varlık” kavramları ile ilgili temellendirmelerin sudûr nazariyesini anlamada gerekli olduğunu söylemek mümkündür. Çalışma bağlamında ele alınacak sorunsal husus, sudûr nazariyesinin Aristoteles felsefesi yerine Platon felsefesi ekseninde ortaya çıkmasının felsefi zemininin araştırılmasıdır. Plotinus’un Platoncu geleneğin önemli filozoflarından biri olması konunun izahında yeterli bir açıklama olarak görünmemektedir. Zira Platon’un ölümünden (MÖ 347) MS üçüncü yüz yıla, yani Plotinus’a (öl. 270) kadarki süre içerisinde böyle bir nazariyenin ortaya çıkmaması salt Platonculukla açıklanacak bir husus değildir. Dolayısıyla meselenin izahında sudûr nazariyesi ekseninde öne çıkan argümantasyonları tespit etmek felsefi açıdan önem arz etmektedir. Bu çalışma, her iki metafizik yaklaşımı sudûr nazariyesi ekseninde değerlendirmeye tabi tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Tanrı, Sudûr, Yaratılış, Varlık, Birlik, Platon, Aristoteles, Plotinus

Analysis of the Emanation Theory within the Scope of Plato’s And Aristotle’s Philosophies

Öz

In the history of philosophy, various theories have been proposed concerning the emergence of existence around concepts such as principle, cause, origin, hypostasis, and so on. Some of these theories, due to the weakness of their hypotheses, eventually lost their significance and faded away in the history of thought, while others have maintained their influence from the past to the present due to the strength of the principles they encompass. One of the most robust theories for the coming into existence and positioning of beings is the theory of emanation/overflow. Emanation is attributed to Plotinus, the founding philosopher of the Late Platonic Period (Neoplatonic Era). Although Plotinus is known as a Platonist philosopher, it is understood from his Enneads he also greatly benefited from Aristotle. While it is acknowledged that emanation is not prominently emphasized in the philosophies of Plato and Aristotle, the doctrines they articulated regarding being and oneness have greatly influenced various philosophical traditions. For instance, the Later Platonic tradition, which followed in Plato's footsteps, developed the theory of emanation based on his metaphysical framework concerning being and oneness. In this regard, it becomes necessary to establish a foundation for the concepts of “participation,” “oneness,” and “being” within the context of causality, which constitutes one of the most distinctive aspects of the philosophies of Plato and Aristotle, to comprehend the theory of emanation. The problematic issue to be addressed within the context of this study is the investigation of the philosophical background behind the emergence of the theory of emanation within the framework of Platonic philosophy, as opposed to Aristotelian philosophy. The fact that Plotinus is one of the important philosophers of the Platonic tradition does not seem to be an adequate explanation for the subject. The fact that such a theory did not emerge during the period from Plato’s death (347 BC) until the third century AD, that is, up to the time of Plotinus (d. 270) is not a matter that pure Platonism can explain. Therefore, it is philosophically important to identify the arguments that come to the forefront within the context of the theory of emanation in explaining of the matter. This study examines both metaphysical approaches within the theory of emanation.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, God, Emanation, Creation, Being, Oneness, Plato, Aristotle, Plotinus

Kaynakça

• Acar, Rahim. Talking About God and Talking About Creation: Avicenna’s and Thomas Aquinas’ Positions. Leiden/Boston: E.J. Brill, 2005.
• Allen, Reginald E. “Participation and Predication in Plato’s Middle Dialogues”. The Philosophical Review 69/2 (1960), 147-164.
• Aristoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
• Aristoteles. Yorum Üzerine. çev. Saffet Babür. İstanbul: İmge Kitapevi, 1996a.
• Aristoteles. Gökyüzü Üzerine. çev. Saffet Babür. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 1997.
• Aristoteles. Ruh Üzerine. çev. Zeki Özcan. Ankara: Birleşik Yayınları, 2011.
• Aristoteles. Fizik. çev. Saffet Babür. İstanbul Yapı Kredi Yayınları. 2017.
• Aristoteles. Eudemos’a Etik. çev. Saffet Babür. Ankara: Bilgesu Yayınları, 2017a.
• Aristoteles. Oluş ve Bozuluş. çev. Y. Gurur Sev İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2019.
• Aristoteles. İlk Felsefe (‘Metafizik’). çev. Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınevi, 2021.
• Armstrong, Arthur Hilary. Plotinus. London: George Allen & Unwin LTD, 1953.
• Armstrong, Arthur Hilary. Plotinus Ennead II. Massachuset: Harvard University Press, 1990.
• Aydın, Gülşen. Ontolojiden Etiğe: Platon ve Emmanuel Levinas Karşılaştırması. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Aydoğan, Hüseyin. Plotinus Felsefesine Giriş. Sakarya: Değişim Yayınları, 2021.
• Aydoğan, Hüseyin. “Plotinos Felsefesinde Sudur ve Hipostaz Sisteminin Düzeni Üzerine”. Eskiyeni 46 (2022), 115-144. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1036417
• Aydoğdu, Hüseyin. “Aristoteles Ontolojisinde Töz (Ousia)-Öz (Eidos) İkiliği Problemi”. Dört Öge 18 (2020), 33-50.
• Az, Mehmet Ata. “Aquinas’ın Eleştirileri Bağlamında İbn Sīnā’nın Sudûr Nazariyesinin Değerlendirilmesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 56/2 (2015), 77-101.
• Barry, Conor. The Aporia1 of the Parmenides: a Prelude to the Philosophical Dialectic. Halifax: Dalhousie University, Degree of Master, 2004.
• Berti, Enrico. “Multiplicity and Unity of being in Aristotle”. Proceedings of the Aristotelian Society 101/1 (2001), 185-207.
• Bluck, R. S. Platonik Formlar Birer Tümel midirler? İdealar Kuramı drl. Ahmet Cevizci. 101- 109. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1989.
• Bowe, Geoffrey Scott. Aristotle and Plotinus on Being and Unity. Publisher: McMaster University, 1997.
• Castelli, Laura M. “Universals, Particulars and Aristotle’s Criticism of Plato’s Forms”. Universals in Ancient Philosophy. ed. Riccardo Chiaradonna - Gabriele Galluzzo 139-184. Pisa: Edizioni Della Normale, 2013.
• Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
• Clark, Dennis. “The Anonymous Commentary on the Parmenides”. Brill’s Companion to the Reception of Plato in Antiquity. ed. Harold Tarrant vd. 351-365. Leiden: Boston: Brill, 2018.
• Crowell, Dwight. “Thomas Aquinas’ Attribution of Participation to Aristotle”. Dionysius XXXVII (2019), 134-163.
• Duran, Zeynep. Predication in Aristotle’s Categories: a Response to Plato’s Theory of Forms. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Erdoğan, Ömer Faruk. “Gazzâlî’nin Sudûr Nazariyesine Getirdiği Eleştiriler ve İbn Sînâ’dan Verilebilecek Cevaplar”. 11. International Congress on Social Sciences «China to Adriatic». ed. Veli Batdı, Zhanuzak Alimgerey. 256-262. Bursa: İksad Publications, 2019.
• Gerson, Lloyd P. “The ‘Neoplatonic’ Interpretation of Plato’s Parmenides”. International Journal of the Platonic Tradition 10/1 (2016), 65-94.
• Greig, Jonathan. “Immanent Forms and Participation for Sensibles in Plotinus and Proclus”. Academia.edu. Erişim 27 Mart 2023. https://www.academia.edu/37662253/Immanent_Forms_and_Participation_in_Proclus Gresh, Stephen. Middle Platonism and Neoplatonism the Latin Tradition. Indiana: University of Notre Dame Press, 1986.
• Guthrie, Kenneth Sylvan. Numenius of Apamea The Father of Neoplatonism, London: Comparatıve Literature Press, 1917.
• House, Dennis. K. “Did Aristotle Understand Plato?”. Animus 1 (1996), 38-53.
• Karakaya, Mehmet Murat. “Metafizik’te İlke ve Neden Kavramları Bağlamında İlk Muharrik(ler)in Tekliği ve Çokluğu Sorunu”. Beytulhikme 10/3 (2020), 909-934.
• Karfik, Filip. “Parts of the Soul in Plotinus”. Partitioning the Soul: Debates from Plato to Leibniz. ed. Klaus Corcilius and Dominik Perler. 107-148. Berlin, Boston: De Gruyter, 2014.
• Kaynak, Gamze. Platon’da Tanrı ve Evrenin Oluşumu. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kılıç, Muhammet Fatih. İbn Sînâ’nın Sebeplik Teorisi. Ankara: Elis Yayınları, 2021.
• Osmanoğlu, Ömer. “Aristoteles’in Metafizik Sistemi”. Metafizik: Filozofların Metafizik Sistemleri. ed. A. Kadir Çüçen. 50-93. Bursa: Sentez Yayıncılık, 2019.
• Öçal, Şamil. “Varlığın Halleri: Fârâbî’ye Göre ‘Varlık’ın Ontolojik, Dilsel ve Mantıksal Anlamları”. Felsefe Dünyası (2013), 36-58.
• Pavlos, Panagiotis. G. “Aptitude (Ἐπιτηδειότης) and the Foundations of Participation in the Philosophy of Dionysius the Areopagite”. ed. Markus Vinzent. Studia Patristica XCVI (2017), 377-396.
• Pavlos, Panagiotis. G. “Plotinus and Dionysius the Areopagite on the Participation in the Good”. Philarchive.org. Erişim 7 Nisan 2023. https://philarchive.org/archive/PAVPAD
• Platon. Phaidon. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2012.
• Platon. Timaios. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Platon. Parmenides. çev. Furkan Akderin, İstanbul: Say Yayınları, 2016.
• Platon. Devlet. çev. Sabahattin Eyüboğlu, M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Platon. Sofist. çev. Cenap Karakaya. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
• Plotinus. The Enneads. Translated by Stephen MacKenna. London: Faber and Faber Limited, ts.
• Proklos, Diadochos. Platon’un Parmenides Diyaloğunun Yorumu (141e-142a). çev. Oğuz Özügül. İstanbul: Pencere Yayınları, 2006.
• Ross, David. Aristoteles. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2011.
• Schindler, David. C. “What’s the Difference? On the Metaphysics of Participation in a Christian Context”. The Saint Anselm Journal 3/1 (2005), 1-27.
• Sikkema, James. “On the Necessity of Individual Forms in Plotinus”. The International Journal of the Platonic Tradition 3 (2009),138-153.
• Stamatellos, Giannis. Plotinus and the Presocratics. State University of New York, 2007.
• Şahin, Eyüp. Sudûr Köken ve Süreç Açısından Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2017.
• Tosun Mustafa Selman. “İbn Sînâ’da Mantıkî Tümel ve Gazzâlî’nin Mantıkî Tümel Bağlamında İbn Sînâ’ya Yönelttiği Eleştirilerin Analizi”. Atebe 8 (2022), 25-46. https://doi.org/10.51575/atebe.1177059
• Tricot Jules. “Açıklamalar ve Notlar”. Aristoteles Metafizik çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
• Türkan, Mehmet. “Platon'da Formlar Arası İlişkiler Bağlamında Olumsuz Önermeler ve Hiçlik Problemi”. Beytulhikme 10/1 (2020), 219-244.