Arapçadaki İ`râb Alametleri ile Türkçedeki Hâl Eklerinin Karşılaştırmalı Tahlili

Yıl 2024, Sayı: 5, 55 - 76, 31.03.2024

Münevver Bayram

Öz

Bu çalışmada, Arapçadaki irâb harekeleri ve Türkçedeki hâl ekleri arasındaki farklılıklar ve benzerlikler ele alınıp tahlil edilmiştir. Bu çalışmanın amacı, hâl eklerinin tıpkı irâb harekeleri gibi Türkçede cümlenin ögelerine işaret ettiğini ortaya koyabilmek ve eklerin anlamı belirlemede de etkili olduğuna dikkat çekmektir. Daha önce Türkçede ve Arapçada kavram, dilbilgisi karşılaştırması yapılan çalışmalarda bu konu üzerinde çalışma yapılmadığı fark edilmiş ve bu eksiklik giderilmeye çalışılmıştır. Başlıktan da anlaşılacağı üzere bu çalışmada sadece irâb harekeleri işlenmiş, diğer irâb alametlerinin ise Türkçede bir karşılığı olmadığından dolayı bu konuya ve harf-i cerler ile hâl ekleri arasındaki ilişkiye değinilmemiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemine ve aşamalarına başvurulmuştur. Bu bağlamda verileri elde etmek için nitel araştırma yöntemi tekniklerinden biri olan doküman incelemesinden faydalanılmıştır. Elde edilen veriler betimsel analiz yöntemi ile değerlendirilmiştir. Bulgular kısmında elde edilen verilerin değerlendirilmesi araştırma sorularına uygun bir şekilde tasnif edilmiştir. Bu çerçevede bulgular beş başlık altında ele alınmıştır. Giriş bölümünde dil ailelerinden bahsedilmiş ve büyük aile teorileri hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Türkçede cümlenin ögeleri incelenirken, ikinci başlıkta Türkçedeki hâl ekleri ele alınmıştır. Üçüncü başlıkta ise hâl eklerinin ve ögelerin ilişkisi incelenmiştir. Dördüncü bölümde Arapçadaki irâb harekelerine ve bunların işaret ettiği cümlenin konumlarına yer verilmiş ve son olarak hâl ekleri ile harekeler arasında örneklerden yola çıkılarak karşılaştırmalar yapılmış; her ikisi arasındaki benzerlikler ve farklılıklar açık bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sonuç bölümünde ise elde edilen veriler zikredilmiş ve öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, İ`râb Harekeleri, Türkçe, Hâl Ekleri, Cümlenin Ögeleri

Etik Beyan

Bu makale, 2. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Arapçadaki İ‘râb Harekeleri ile Türkçedeki Hâl Ekleri Karşılaştırması: Benzerlikler ve Farklılıklar” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir.

A Comparative Analysis of Iʿrāb Ḥarakas in Arabic and Turkish Case Suffixes

Öz

In this study, the differences and similarities between iʿrāb ḥarakas in Arabic and case suffixes in Turkish have been discussed and analyzed. The reason for choosing this topic is to show that case suffixes point to the elements of the sentence in Turkish, just like iʿrāb ḥarakas, as well as to point out that the suffixes are effective in determining the meaning. It has been noticed that there has been no study on this subject in the previous studies in which concept and grammar comparisons were made in Turkish and Arabic, and this deficiency was tried to be eliminated. As the title suggests, only iʿrāb ḥarakas will be covered in this study; since other iʿrāb signs (al-iʿrāb al-maḥallī, al-iʿrāb al-taqdirī, al-iʿrāb bi al-ḥurūf) do not have a Turkish equivalent, these topicsand the relationship between hurūf al-Jarr (Arabic prepositions) and case suffixes will not be covered. The qualitative research method and its stages were applied in the study. In this context, document analysis, one of the techniques of the qualitative research method, was used to obtain data. The data obtained were evaluated by the descriptive analysis method. The evaluation of the data obtained in the findings section is classified following the research questions. In this framework, the findings are discussed under five headings. In the introduction section, language families are mentioned, and information about prominent family theories is given. In the first title, the elements of the sentence in Turkish were examined. In the second title, case suffixes in Turkish are discussed. In the third title, the relationship between case suffixes and elements is examined. In the fourth title, the iʿrāb ḥarakas in Arabic and the positions of the sentences they refer to are given, and finally, by making comparisons between case suffixes and verbs based on examples, their similarities and differences were tried to be revealed clearly. In the conclusion section, the data obtained are mentioned, and suggestions are presented.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, I`rab Harakas, Turkish, Case Suffixes, Elements of Sentence

Etik Beyan

This article is the revised and developed version of the unpublished conference presentation entitled “Comparison of Iʿrāb Ḥarakas in Arabic and Turkish Case Suffixes: Similarities and Differences”, orally delivered at the 2nd Turkish Symposium of Social Sciences.

Kaynakça

• Abdülazim, Sabrî vd. İ`râbü’l-Kur’âni’l-Kerîm. 4 Cilt. Tanta: Dârü’s-sahâbeti li’t-türâs, 2006.
• Akşit, Eyup. Arap Dilinde Sözcüklerin Kategorileri Biçim-Sözdizim-Anlam. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
• Bolay, Süleyman Hayri. “Âdem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/358-363. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Çelik, İsmail (ed.). Mecmû`âtü’n-Nahvi: `Avâmil, İzhâr, Kâfiye. İstanbul: Şifa Yayınevi, 3. Baskı, 2013.
• Demircan, Ahmet. “Dillerin Sınıflandırılması Ve Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri”. Academia. 2007. Erişim 07 Ağustos 2022. https://www.academia.edu/20087192/Dillerin_S%C4%B1n%C4%B1fland%C4%B1r%C4%B1lmas%C4%B1
• Erci̇lasun, Ahmet Bican. “Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri”. Dil Araştırmaları 12/12 (01 Haziran 2013), 17-22.
• Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, 2009.
• Ezherî, Hâlid b. Abdullah. Şerḥu’t-Taṣrîḥ ʿale’t-Tavżîḥ. Beyrut: Darü’l- kütübi’l- ilmiyye, 2000.
• Işık, Cemal. “Arapça ile Türkçe Arasındaki Temel Farklılıklar”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2015), 119-146.
• Korkmaz, Zeynep. Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1992.
• Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Müberred, Muhammed b. Yezîd. el-Muktedab. thk. Muhammed Abdülhâlik Azîme. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, ts.
• Rezaei, Mehdi. “Avrasyatik Dil Teorisi Bağlamında Türkçe ve Farsçanın Konumu”. Türkbilig 25 (01 Ocak 2013), 27-38.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. Sebebü vad`i ilmi’l- `Arabiyye. Beyrut/Şam: Dârü’l-hicra, ts.
• “Cümlenin Öğeleri | Türk Dili ve Edebiyatı”. Erişim 16 Haziran 2022. https://www.turkedebiyati.org/cumlenin-ogeleri/ “Hafız Murat- Yeşil Ördek Gibi Daldım Göllere”. haz. Hafız Murat Kasetçilik. Youtube: Mihrimah Sanat Evi. Yayın Tarihi 21 Kasım 2019. https://www.youtube.com/watch?v=md1hy-6lnqk
• Türkçe öğretmenim. “İsmin Hâlleri”. 31 Ocak 2017. Erişim 29 Haziran 2022. https://turkceogretmenim.wordpress.com/2017/01/31/ismin-halleri/
• “İsmin Hâlleri ve Hâl-Durum Ekleri | Türk Dili ve Edebiyatı”. Erişim 29 Haziran 2022. https://www.turkedebiyati.org/ismin-halleri-durumlari-hal-ekleri/
• Güncel Türkçe Sözlük. “Meful”. Erişim 16 Şubat 2023. https://sozluk.gov.tr/?kelime=meful