Mehmet Akif Ersoy’un İslam Aile Hukukunun Bazı Konuları Hakkındaki Görüşleri

Yıl 2024, Sayı: 6, 201 - 233, 30.09.2024

Sümeyye Erdoğan

https://doi.org/10.55709/tetkik.1420441

Öz

Mehmet Akif Ersoy, İslam esasları üzerine kurulu bir toplumun gerekliliğini savunmaktadır. Şiirleri aracılığıyla da toplumsal konuları ele almıştır. Safahat adlı şiir külliyatında Türk toplumunun yaşadığı savaşlara, yozlaşmalara, ekonomik sıkıntılara, anlaşmazlıklara ve toplumsal değişmelere yer vermiştir. Mehmet Akif, toplumda meydana gelen bu büyük değişimlerin fazlalığına ve olumsuz yönlerine dikkat çekmektedir. Toplumda mefsedet doğuran durumların sebebinin, İslam’ın hüküm ve kaidelerinden uzaklaşılması olduğunu belirtmiştir. Çözümün ise ancak dini hükümlerin doğru bir şekilde yaşanması olduğunu ifade eder. Akif’e göre bu durumun sağlanabilmesi için dini, insanlara doğru anlatan iyi fıkıh alimlerine ihtiyaç vardır. Toplumda mevcut bulunan din anlayışı; Kur’an, Sünnet ve icmâ temelinde akıl süzgecinden geçirilerek düzeltilmelidir. Keza insanların fıkıh alanındaki yetersiz ve yanlış bilgileri toplumda birçok konuda yozlaşmayı da beraberinde getirir. Dinden uzaklaşmanın getirmiş olduğu kötü sonuçlardan en çok etkilenenler arasında da şüphesiz aile kavramı yer almaktadır. Mehmet Akif’e göre aile hayatı düzgün olmayan toplumlar geri kalmaya mahkumdur. Akif’in yaşadığı dönemde karşılaştığı ve eleştirdiği aile hayatındaki sorunlar günümüzde de geçerliliğini korumaktadır. Bu nedenle çalışmamızda Mehmet Akif Ersoy’un tanık olduğu aile hayatına dair toplumsal sorunlar, örnek olay olarak ele alınıp değerlendirilmiştir. Böylelikle İslam hukuk kaidelerinden uzaklaşmanın aile hayatında oluşturduğu yozlaşma, net bir şekilde ortaya konmak istenmektedir. Konunun kapsamı içinde olmaları sebebiyle Köse İmam, Meyhane ve Asım şiirlerinde aktarılan manzum hikâyeler üzerinde durulmuştur. Şiirlerdeki olay örgülerinde evliliğin hükmü, çeyiz, nafaka, te’addüd-i zevcât, eşler arası münasebet, mal rejimi ve talâk konuları karşımıza çıkmaktadır. Eserde yer alan örnek olaylar ile ilgili Mehmet Akif’in yorumlarına yer verilmiştir. Daha sonrasında ilgili konuya dair açıklama yapılmış ve yanlış bilinen/uygulanan durumlar İslam hukukuna göre kısaca izah edilmiştir. Çalışma sonucunda dinin koymuş olduğu hükümlerin devre dışı bırakılması veya yanlış yorumlanmasının aile hayatı üzerindeki zararını görmekteyiz. Akif’e göre aile hayatında kadına hak ettiği değerin verilmesi, çok evliliğin keyfi bir uygulama olmaktan çıkarılması, boşama konusundaki yanlış algıların düzeltilmesi, evlilik sürecinde kadının mali haklarını elde etmesi ve koruyabilmesi gibi hususlar ancak İslam hukuk kaidelerinin doğru anlaşılması ile mümkündür. Çünkü kadının insan yerine bile konmadığı, aile hayatında belirsizliğin olduğu bir toplumdan asr-ı saadet toplumuna ancak İslamiyet ile ulaşılmıştır. Bu nedenle dinin/fıkhın geri plana atıldığı toplumlarda en çok kadınlar, çocuklar ve aile hayatı zarar görmektedir. Bir milleti ileri taşıyacak neslin yetişmesi ise ancak aileye dair yanlış bilgilerin giderilip, sorunların düzeltilmesi ile mümkündür.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Mehmet Akif Ersoy, Safahat, Aile, Aile Hukuku

Etik Beyan

Bu makale, 3. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Mehmet Akif Ersoy’un İslam Aile Hukukunun Bazı Konuları Hakkındaki Görüşleri” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir.

Mehmet Akif Ersoy’s Views on Some Issues of Islamic Family Law

Öz

Mehmet Akif Ersoy defends the necessity of a society based on Islamic principles. He also dealt with social issues through his poems. In his poetry corpus called Safaḥāt, he addressed the wars, corruption, economic troubles, disagreements and social changes experienced by the Turkish society. Akif draws attention to the excess and negative aspects of these great changes in society. He stated that the reason for the situations that cause enchantment in the society is the deviation from rules and principles of Islam. He states that the solution is only to application of the religious rules and principles correctly. According to Akif, there is a need for good fiqh scholars who explain religion correctly to people in order to achieve this goal. The current understanding of religion in the society should be corrected on the basis of the Qur'ān, Sunnah and consensus (ijmā). Likewise, people's inadequate and wrong knowledge in the fiqh brings corruption in many issues in society. Undoubtedly, the family is among those most affected by the bad consequences of deviation from religion. Akif believes that societies without a proper family life are doomed to fall behind. The problems in family life that Akif faced and criticized during his lifetime still remain valid today. Accordingly, in this study, the social problems related to family life witnessed and criticized by Ersoy were analysed and evaluated in terms of Islamic law. In this way, the corruption in family life caused by moving away from the rules of Islamic law is intended to be clearly demonstrated. Due to the fact that they are within the scope of the subject, the poetic stories conveyed in the poems of Köse Imam, Meyhane and Asım are emphasized. In the plots of the poems, we come across the subjects of dowry, judgement of marriage, alimony, polygamy, relationship between spouses, property regime and divorce. Akif’s comments about the case studies in the work are included. Afterwards, a statement was made on the relevant subject and the misunderstood/applied situations were explained according to Islamic law. As a result of the study, the damage on family life of the deactivation or misinterpretation of the provisions of religion has been revealed. According to Akif, issues such as giving women the value they deserve in family, removing polygamy from being an arbitrary practice, correcting misconceptions about divorce, obtaining and protecting the financial rights of women during the marriage are only possible with the correct understanding of Islamic legal principles. It was through Islam that a society in which women were not even considered human beings, and in which there was uncertainty in family was transformed into a society of the age of bliss (al-asr al-saada) has been reached only with Islam. For this reason, women, children and family suffer the most in societies where religion/fiqh is put into the background. The upbringing of the generation that will carry a nation forward is only possible by by eliminating the misunderstandings about the family and correcting the problems.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Mehmet Akif Ersoy, Safahāt, Family Law, Family

Etik Beyan

This article is a version of the paper titled ‘Mehmet Akif Ersoy's Views on Some Issues of Islamic Family Law’, which was presented orally at the 3rd Turkish Symposium of Social Sciences but the full text was not published.

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. “Kadının Kocasına Hizmet Etme ve Ev İşlerini Yapma Zorunluluğu Hakkında Değerlendirmeler”. Turkish Studies (Elektronik) 12/27 (2017), 39-50. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12323
• Ali, Kevser Kâmil - Öğüt, Salim. “Çok Evlilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/365-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Akyılmaz, Gül. “Osmanlı Devleti’nde Kadınların Mülkiyet Hakları ve Karşılaştıkları Hukuki Sorunlar”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi (2017), 325-364.
• Alpysbayev, Yergali - Beşer, Faruk. “Kocanın Bir Te’dîb Aracı Olarak Nâşize Durumundaki Eşini Darb Etme Yetkisi ve İdarenin Bu Yetkiyi Sınırlandırması”. Usul İslam Araştırmaları 33/33 (Haziran 2020), 27-53.
• Altuntaş, Kübra. Meşrutiyet Döneminde İslam Aile Hukuku Ekseninde Yapılan Tartışmalar. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Aras, Mehmet Özgü. “İslâm’a Göre Çok Evlilik”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2007), 183-188.
• Aydın, Ahmet. “Mehmet Âkif Ersoy’un Bazı Fıkhî Meseleleri Sosyolojik Açıdan Değerlendirmesi”. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 17 (Aralık 2023), 69-84. https://doi.org/10.47502/mizan.1334277
• Aydın, Mehmet Akif. “Kadın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/86-94. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ballıoğlu, Ahmet. “Mehmet Akif’in Geleneksel Din Anlayışına Eleştirileri I ‘Asrın İdrakine İslamı Söyletmek’”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/1 (2016), 29-45.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhiyye Kamusu. 2. Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1985.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîh-i Buhârî. 9 Cilt. Kahire: Darü’t-Tasil, 1. Basım, 1433/2012.
• Cezîrî, Abdurrahmân. Kitabu’l-Fıkh ‘ale’l-Mezâhibi’l-Erbaâ. 4. Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Dalgın, Nihat. “Aile Kurumunun Nikah Aşamasıyla İlgili Fıkhi Sorunları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 35-50.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. Sünen-i Dârimî. nşr. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Riyad: Dâru'l-Muğnî, 1412/2000.
• Dîb, Abdülazîm Mahmûd. “Çeyiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/296-297. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen-i Ebû Dâvûd. nşr. Şuayb el-Arnaut - Muhammed Kamil Karabelli. 7 Cilt. Beyrut: Darü'r-Risaletü'l-Alemiyye, 2009.
• Ebû Zehra, Muhammed. el-Ahvalü'ş-Şahsiyye. Kahire: Darü'l-Fikri'l-Arabi, 1957.
• Erbay, Celal. “Nafaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/282-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Erbay, Celal. İslam Hukukunda Evlilik ve Hısımlık Nafakası. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 8. Basım, 2022.
• Erdoğan, Sümeyye. 1Mehmet Akif Ersoy’un İslam Aile Hukukunun Bazı Konuları Hakkındaki Görüşleri1. TSBS Bildiriler Dergisi 3 (2023), 317-320. https://doi.org/10.55709/TSBSBildirilerDergisi.552
• Erol, Ayten. “Mehmet Akif’in Toplumun Değişim ve Gelişimine Yönelik Fıkıh Anlayışı”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 21/84 (Ekim 2022), 1688-1708. https://doi.org/10.17755/esosder.1091249
• Ersoy, Mehmet Akif. Safahat. nşr. Yakup Çelik. Ankara: Akçağ Yayım, 1. Basım, 2021.
• Erturhan, Sabri. İslâm Ceza Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Erturhan, Sabri. Temel Fıkıh Bilgileri. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Kahveci, Nuri (ed.). İslam Hukuku. 2. Cilt. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 1. Baskı, 2021.
• Karaman, Hayreddin. Ana Hatlarıyla İslâm Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• Kaşıkçı, Osman. “Radâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/384-386. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kılıçarslan, Mehmet. “Kadına Yönelik Şiddet: Sebepleri, Önlemeye Yönelik Kur’anî Tedbirler”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2018), 960-967. https://doi.org/10.30627/cuilah.448663
• Kur’ân Yolu. Erişim 9 Haziran 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Okay, M. Orhan. Düzdağ, M. Ertuğrul. “Mehmed Âkif Ersoy”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/432-439. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Okay, M. Orhan. “Safahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/442-444. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Oruç, Ayşe Betül. “Kur’an Ayetleri Bağlamında Mehmet Akif’in Marifet ve Fazilet Temelli Terakki İdeali”. Turkish Studies: Comparative Religious Studies 16/1 (2021), 57-69. https://dx.doi.org/10.47091/TurkishStudies.49438
• Özdemir, Recep. “İslâm Hukukuna Göre Kadının Malî Hakları”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (Aralık 2022), 92-119. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1150728
• Selçuk, Havva. “Kadına Uygulanan Şiddetin Osmanlı Mahkeme Tutanaklarına Yansımaları”. Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi 1/1, 109-126.
• Şimşek, Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• Ulaş, Semra. “İslâm’da Çok Kadınla Evlilik”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 6/1 (1992), 52-63.
• Yıldırım, Ramazan. “Mehmet Akif’in İslam Tasavvuru”. Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi] 47/4 (2011), 21-36.
• Yılmaz, İbrahim. “İslâm Hukukunda Kamu Otoritesinin Çok Eşliliği Sınırlandırması”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (Haziran 2019), 5-28. https://doi.org/10.18505/cuid.511376
• Zengin, Zeki Salih. “Osmanlılar’da II. Meşrutiyet Döneminde Yeni Açılan Medreseler ve Din Görevlisi Yetiştirme Çalışmaları”. İslam Araştırmaları Dergisi 36 (Aralık 2016), 33-61. https://doi.org/10.26570/isad.327227