19th Century Sociocultural Change in Ottoman Lebanon and its Evaluation from a Fiqhical Perspective: A Study on the Current Fiqh Issues of the Period within the Framework of ‘Abd al-Rahmān al-Khūt's Irshād al-'awām

Yıl 2024, Sayı: 6, 165 - 199, 30.09.2024

Ramazan Çöklü

https://doi.org/10.55709/tetkik.1499625

Öz

This study deals with the life and scholarly personality of Abd al-Rahmān b. Muhammad b. Darwīsh al-Khūt, an important figure in 19th-century Ottoman Lebanon, and the contemporary fiqh issues of the Muslim people of the time through his work Irshād al-awām ilā sabīl al-salām. In 19th century Lebanon, just like today, Lebanon was, as it is today, a region where communities of different origins and beliefs lived together. The socio-cultural interaction between Muslims and other religious groups led some Muslims to adopt the customs of other religions, and ‘Abd al-Rahmān al-Khūt tried to warn Muslims. Irshād al-awām is his work in which he examines these issues and deals with the current fiqh issues of his time. In this book, the author deals with the ruling on charging interest, cheating in shopping, listening to musical instruments, playing cards, backgammon, chess, dominoes, modern horse racing and similar games, going to places such as casinos and taverns to have fun, and words that lead away from religion. In the last part, he has given explanations about places where women can go and modern hijab models. The research is based on the printed copy of Irshād al-awām in the Ottoman archives. In this study, which can be considered one of the first studies on the religious life of the Ottoman people of the period and the scholarly personality of Abd al-Rahmān al-Khūt, his life and scholarly personality are first mentioned, followed by a brief mention of the political and social life in Lebanon. Continuing with the general characteristics of Irshād al-awām and the study finally focuses on the current fiqhī issues of the period. While examining current fiqh issues, the author's views explained and analysed along with some of his arguments. The study is important because it shows that the social environment and cultural life were influential in the crystallization of the jurist’s opinion.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, al-Shafi, Current Fiqh Problems, Ottoman, Abd al-Rahmān al-Khūt, Irshād al-

19. Yüzyıl Osmanlı Lübnan’ında Sosyokültürel Değişim ve Fıkhî Açıdan Değerlendirilmesi: Abdurrahman el-Hût’un İrşâdü’l-avâm Adlı Eseri Çerçevesinde Dönemin Güncel Fıkıh Meselelerine Dair Bir İnceleme

Öz

Bu araştırmada 19. yüzyıl Osmanlı Lübnan’ında önemli bir figür olan Abdurrahman b. Muhammed b. Dervîş el-Hût’un hayatı, ilmî şahsiyeti ve İrşâdü’l-avâm ilâ sebîli’s-selâm adlı eseri çerçevesinde dönemin Müslüman halkının güncel fıkhî meseleleri ele alınmıştır. 19. yüzyılda Lübnan tıpkı günümüzdeki gibi farklı kökenlere sahip ve farklı inançları benimseyen toplulukların bir arada yaşadığı bir bölgedir. Müslümanlar ile diğer dinlere mensup gruplar arasındaki sosyokültürel etkileşim, birtakım Müslümanların diğer din mensuplarının âdetlerini benimsemesine neden olmuş, Abdurrahman el-Hût da Müslümanları uyarmaya çalışmıştır. İrşâdü’l-avâm onun bu konuları incelediği; yaşadığı dönemin güncel fıkıh meselelerini ele aldığı eseridir. Müellif bu kitapta faiz alıp vermenin, alışverişte hile yapmanın, çalgılı müzik aletlerini dinlemenin, iskambil, tavla, satranç, domino, modern at yarışı ve benzeri oyunları oynamanın, gazino ve meyhane gibi yerlere gidip eğlenmenin ve dinden çıkaran sözlerin hükmünü ele almıştır. Son kısımda da kadınlarla ilgili; kadınların gidebileceği yerler ve modern tesettür modellerine dair açıklamalar yapmıştır. Araştırma İrşâdü’l-avâm’ın Osmanlı arşivlerindeki matbu nüshası esas alınarak yazıya dökülmüştür. Dönemin Osmanlı halkının dinî yaşantısının ve Abdurrahman el-Hût’un ilmî şahsiyetinin ele alındığı ilk çalışmalardan sayılabilecek bu araştırmada önce onun hayatından ve ilmî kişiliğinden söz edilmiş, akabinde Lübnan’daki siyasî ve sosyal hayattan kısaca bahsedilmiştir. İrşâdü’l-avâm’ın genel özellikleriyle devam eden araştırmada son olarak dönemin güncel fıkhî meselelerine yer verilmiştir. Güncel fıkıh meseleleri incelenirken müellifin görüşleri, ileri sürdüğü bazı delillerle birlikte açıklanmış ve analiz edilmiştir. Araştırma, sosyal çevrenin ve kültürel yaşamın fakihin görüşünün belirginleşmesinde etkili olduğunu göstermesi bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Şâfiî, Güncel Fıkıh Problemleri, Osmanlı, Abdurrahman el-Hût, İrşâdü’l-avâm

Kaynakça

• Abdurrahman b. Muhammed b. Dervîş el-Hût. İrşâdü’l-avâm ilâ sebîli’s-selâm. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübrâ’l-Mîriyye, 1313.
• Abidin Paşa. Hava Oyunları: Osmanlı Borsasında Finansal İşlemler. çev. Celali Yılmaz. İstanbul: Scala Yayıncılık, 2011.
• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdillâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Şuayb el-Arnavuṭ, ʿÂdil Mürşid vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Aslantalay, Kamuran. “Müzik Aletleriyle İlgili Hadislerin Tahriç ve Değerlendirilmesi (Kütüb-i Tis’a Özelinde)”. Akif 53/1, 75-96. https://doi.org/10.51121/akif.2023.33
• Beşirli, Mehmet. “Osmanlı’da Borsa: Dersaadet Tahvilât Borsası’ndan Eshâm ve Tahvilât Borsası’na Yeni Düzenleme Girişimleri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19/1 (2009), 185-208.
• Buḫârî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm el-Buḫârî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muḥammed Zuheyr en-Nâṣır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Ṭavḳi’n-Necât, 1422.
• Bolat, Ercan. “19. Yüzyılda Osmanlı Hakimiyetindeki Cebel-İ Lübnan Dürzileri”. Milli Kültür Araştırmaları Dergisi 7/1 (2023), 43-69. https://doi.org/10.55774/mikad.1291730
• Cengiz, Ercan. “Hz. Muhammed’in Atları”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 28 (2021), 559-578. https://doi.org/ 10.9775/kausbed.2021.031
• Cüveynî, Ebû’l-Meʿâlî ʿAbdülmelik b. ʿAbdullâh. Nihâyetu’l-maṭlab fî dirâyeti’l-meẕheb. thk. Abdülaẓîm Maḥmûd ed-Dîb. b.y.: y.y., 1428/2007.
• Çınar, Zafer. Lübnan’daki Marunî ve Dürzîlerin Siyasi Mücadeleleri (1841-1845). Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Deringil, Selim. 19. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde İhtida ve İrtidad. çev. Ayşen Anadol - Taciser Ulaş Belge. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Deringil, Selim. İktidarın Sembolleri ve İdeoloji. çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Doğan Kitap, 2014.
• Düzenli, Pehlül. “Klasik İslâm Kaynaklarında Müzik Tartışmaları”. Marife 1/2 (Aralık 2001), 27-58.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿas̱ es-Sicistânî. el-Merâsîl. thk. Şuayb el-Arnavuṭ. Beyrut: y.y., 1408/1987.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿas̱ es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnavuṭ. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye, 2009.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿas̱ es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muḥammed Muḥyiddîn ʿAbdulḥamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿAṣriyye, ts.
• Ekinci, Ekrem Buğra. “Lübnan’ın Esas Teşkilat Tarihçesi”. Amme İdaresi Dergisi 31/3 (1998), 17-35.
• Fertekligil, Azmi. Türkiye’de Borsanın Tarihçesi. İstanbul: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, 2000.
• Günay, Hacı Mehmet. “Müsabaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/63-65. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ḫaṭîb eş-Şirbînî, Şemseddîn Muḥammed b. Aḥmed eş-Şâfiî. Muğnî’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• İbn Ḥacer el-Heytemî, Ebü’l-ʿAbbâs Şihâbüddîn Aḥmed b. Muḥammed b. Muḥammed. ez-Zevâcir ʿan ʾiḳtirâfi’l-kebâir. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1407/1987.
• İbn Ḥacer el-Heytemî, Ebü’l-ʿAbbâs Şihâbüddîn Aḥmed b. Muḥammed b. Muḥammed. Tuḥfetü’l-muḥtâc fî şerḥi’l-Minhâc. 10 Cilt. b.y.: el-Mektebetü’t-Ticâriyye, 1357/1983.
• İbn Ḥibbân, Ebû Ḥâtim Muḥammed b. Ḥibbân el-Bustî. es-Ṣaḥîḥ. thk. Şuayb el-Arnavut. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1988.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. 2 Cilt. b.y.: Dâru ʾİḥyâʾi’l-Kütübi’l-ʿArabiyye, ts.
• Kahraman, Abdullah. Güncel Dinî Konular ve Fıkhî Hükümler. Malatya: Nasihat Yayınları, 2017.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi. 9 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 3. Basım, 1983.
• Kefevî, Ebü’l-Bekâ. Tuhfetü’ş-şâhân. İstanbul: y.y. 1258.
• Korkmaz, Salih. “Mehmed Hilmi El-Akhisârî’nin ‘Risâle Fî Beyâni’r-Ribâ ve Beyü’l-Fâsid’ Adlı Risâlesi ve Tahkiki”. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 10/2 (2020).
• Münâvî, Zeynüddîn Muḥammed ʿMuḥammed b. Tâcülârifîn el-Ḥaddâdî. Feyzü’l-ḳadîr fî şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ-ṣağîr. 6 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1356/1937.
• Müslim, Ebü'l-Ḥasen Müslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîhu Muslim. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdülbâḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Türâs̱i’l-ʿArabî, 1374/1955.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. el-Mecmuʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb. b.y.: y.y., ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. Ravḍatu’t-ṭâlibîn ve ʿumdetü’l-müftîn. thk. Zuheyr eş-Şâvîş. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1412/1991.
• Remlî, Muḥammed b. Ebi’l-ʿAbbâs Aḥmed b. Ḥamza. Nihâyetü’l-muḥtâc ʾilâ şerḥi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Rûyânî, ʿAbdulvâḥid Ebû’l-Meḥâsin Faḫrulislâm ʿAbdulvâḥid b. İsmâʿîl b. Aḥmed eṭ-Ṭaberî. Baḥru’l-Meẕheb. thk. Ṭârıḳ Fetḥî es-Seyyid. 14 Cilt. b.y.: y.y., 2009.
• Ṣanʿânî, Ebû İbrahîm Muḥammed b. İsmail el-Kaḥlânî. et-Tenvîru şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ-Ṣaġîr. thk. Muḥammed İsḥâḳ Muḥammed İbrâhîm. 11 Cilt. Riyad: Mektebetü Dâru’l-İslâm, 1432/2011.
• Şenel, Abdülkadir. “Muhammed el-Hût”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/541-542. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Şîrâzî, Ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. ʿAlî. el-Müheẕẕeb fî fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. 3 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb. el-Mu'cemü'l-kebîr. thk. Ḥamdî b. ʿAbdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Câmiʿu’l-beyân fî teʾvîli ʾâyi’l-Ḳur’ân. thk. ʾAḥmed Muḥammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tekin, Abdülkadir. “İslâm’da Eğlenceyi Haram Kılan Unsurlar”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 28 (2016), 455-487.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. Muḥammed. Sünenü’t-Tirmiẕî. thk. Aḥmed Muḥammed Şâkir, Fuʾâd ʿAbdülbâḳî. 5 Cilt. Mısır: Şirketü Muṣṭafâ’l-Bâbî’l-Ḥalebî, 1395/1975.
• Topaloğlu, Bekir. “İrşad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/454-455. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Zekeriyyâ el-Enṣârî, Ebû Yaḥyâ Zekeriyyâ b. Muḥammed. ʾEsne’l-meṭâlib fî şerḥi Ravḍi’d-Tâlib. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.