Vahyin ve Kutsal Kitapların Oluşumunda Dinî Tecrübenin Rolü

Yıl 2022, , 269 - 288, 31.12.2022

Hasan Tanrıverdi

https://doi.org/10.53352/tevilat.1123348

Öz

Dinî tecrübe, inanan bir varlık olarak insanın merkeze alındığı, Tanrı’yla iletişimin, yakınlaşmanın, birleşmenin, kişisel varlığın Tanrısal varlıkta yok olması gibi deneyimlerin öne çıktığı vecd haline karşılık gelmektedir. Bu anlamda dinî tecrübe, Yaratıcı ile insan arasındaki bağlantıyı sağlayan, onlar arasındaki zihinsel ilişkiye canlılık kazandıran, kutsal ile karşılaşma ya da kutsalın kendisini açması faaliyetidir. Deist ve natüralistler tarafından Hristiyanlığın temel doktrinlerine yöneltilen eleştirileri, bu paradigma ile açıklama girişimi, vahiy ve kutsal kitap anlayışında köklü bir değişimi beraberinde getirmiştir. Zira insanların kurtuluşu ve mutluluğu için gerekli olan hakikatlerin Tanrı tarafından, bazı özel kişilere önerme formunda bildirilmesi şeklindeki vahiy anlayışı yerini, Tanrı’nın kendisini insanlara açması sonucu edinilen deneyimlerin aktarımı anlayışına bırakmıştır. Başka bir ifade ile önermesel vahiy anlayışının yerini, önermesel olmayan vahiy anlayışı almıştır. Bu anlayış, kutsal kitaplardaki önermelerin hakikati ile ilgili şüpheleri, dolayısıyla nasıl anlaşılmaları gerektiği ve vahyin epistemolojik değeri konusundaki tartışmaları beraberinde getirmiştir. Biz de bu çalışmamızda vahyi, böyle bir deneyime indirgemenin tutarlılığı ile bunun ne gibi teolojik ve felsefî problemlere neden olduğunu incelemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Din Felsefesi, Vahiy, Kutsal Kitap, Önermesel Vahiy, Önermesel Olmayan Vahiy, Dini Tecrübe

The Role of Religious Experience in the Formation of Revelation and Scripture

Öz

Religious experience corresponds to the state of ecstasy, in which a human being has a central position as a believer, experiences such as communication, intimacy, union with God, and the combination of personal existence with the divine existence come to the fore. In this sense, religious experience is an activity that establishes the communication between the Creator and man, enlivens the mental relationship between them, faces the sacred, or in which the sacred reveals itself. The attempt to explain the criticism on the basic doctrines of Christianity by deists and naturalists with this paradigm brought a radical change in the mentality of revelation and the scripture with it. For this reason, the mentality of revelation, in which the truths necessary for the salvation and happiness of people are communicated by God in the form of propositions to some private individuals, has left its place to the mentality of transferring the experiences gained as a result of God’s revealing himself to people. In other words, the propositional revelation model has been replaced by the propositional revelation model. This mentality has brought about the doubt about the truth of the propositions in the scripture, therefore how they should be interpreted and the discussions on the epistemological value of revelation. In this article, we will try to examine the consistency of degrading revelation to such an experience and the theological and philosophical problems it results.

Anahtar Kelimeler

Religion Philosophy, Revelation, Scripture, Propositional Revelation, Non-propositional Revelation

Kaynakça

• Albayrak, Ahmet. “Dinî Tecrübenin Dışa Vurum Problemi”. Milel ve Nihal 2/2 (2005), 65-79.
• Albayrak, Mevlüt. “Çoğulculuğa Yönelik Serüven”, Tabula Rasa 3/9 (2003), 17-44.
• Aliy, Abdurrahman. Teolog Filozof F. D. E. Schleiermacher: Yaşamı Eserleri Felsefesi. Ankara: Elis Yay., 2011.
• Altıntaş, Hayrani. “Dehriyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 9: 107-109. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Aslan, Adnan. “Batı Perspektifinde Dini Çoğulculuk Meselesi”. İslam Araştırmaları Dergisi 2/1, (1998), 143-163.
• Baillie, John. Our Knowledge of God. New York: Charles Scribner’s Sons, 1939.
• Baillie, John. The Idea of Revelation in Recent Thoutght. London: Oxford University Press, 1956.
• Blackstone, William T. Dinsel Bilgi Sorunu. trc. Tuncay İmamoğlu, İstanbul: Ataç Yay., 2005.
• Bolay, Süleyman Hayri. Felsefî Doktrinler ve Terimler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay., 1997.
• Buber, Martin. I and Thou, trans. R. Gregor Smith, Edinburgh: T&T Clark, 1937.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yay., 2005.
• Cürcani, Hasen Ali b. Muhammed b. Ali el-Huseyni. et-Ta’rifat. Beyrut: y.y. 2003.
• Demirhan, Ahmet. Nietzsche ve Din. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2002.
• Durkheim, Emile. The Elementary Forms of the Religious Life. trans. Joseph Ward Swain, New York: The Free Press, 1965.
• Düzgün, Şaban Ali. “Tecrübe, Dil ve Teoloji: ‘Dini Tecrübe’nin Teolojik Yorumu’”. Kelam Araştırmaları Dergisi 2/1 (2004), 27-46.
• Erdem, Ömer Faruk. William James’e Göre Dini Tecrübe ve Epistemolojik Değeri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Feuerbach, Ludwig. Geleceğin Felsefesi. trc. Oğuz Özügül, İstanbul: Say Yayıncılık, 2012.
• Freud, Sigmund. The Future of an Illusion. trans. James Strachey, New York: The Hogarth Press Ltd, 1961.
• Hick, John. An Interpretation of Religion Human Responses to the Transcendent. London: Macmillan Academic and Professional LTD., 1989.
• Hick, John. Faith and Knowledge. New York: Cornell University Press, 1957.
• Hick, John. “Revelation”, The Encyclopedia of Philosophy. ed. Paul Edwards, New York: Colimbia Universty Press 1967, 189-191.
• Hick, John. Philosophy of Religion. Englewood Cliffs: Prentice-Hall Inc., 1963.
• Hick, John. “Religious Faith as Experiencing-as”, A John Hick Reader. ed. Paul Badham, London: The Macmillan Press Ltd., 1990.
• Hick, John. God and Universe of Faith. Oxford: Oneworld Publications Ltd., 1973.
• Hick, John. “A Pluralistic View”, More Than One Way? Four Views on Salvation into Pluralist World. ed. Dennis L.Ocholm and Timothy R.Philips, Grand Rapids-Michigan: Zondervan Publishing House, 1995.
• İsfehânî, Ebu’l Kasım Hüseyin b. Muhammed Râgıb. el-Müfredât Fi Garîbi’l-Kur’an. İstanbul: y.y. 1986.
• Jay, Martin. Deneyim Şarkıları: Evrensel Bir Tema Üzerine Modern Çeşitlemeler. trc. Özge Çelik, İstanbul: Metis Yay., 2012.
• Johnson, Keith E. “Karşılaştırmalı Dinler: Bütün Yollar Aynı Hedefe Götürürler mi?”, Dini Çoğulculuk John Hick’in Düşünceleri Etrafında Tartışmalar. trc., Ruhattin Yazoğlu ve Hüsnü Aydeniz, İstanbul: İz Yayıncılık, 2006, 79-94.
• Johnson, Keith E. “John Hick’in Çoğulcu Hipotezi ve Çatışan Hakikat İddiaları Sorunu”, Dini Çoğulculuk John Hick’in Düşünceleri Etrafında Tartışmalar. trc., Ruhattin Yazoğlu, Hüsnü Aydeniz, İstanbul: İz Yayıncılık, 2006, 47-78.
• Kappy, Eilen. William James’in Din Felsefesi. trc., Celal Türer, Ankara, Elis Yay., 2005.
• Kılıç, Recep. Modern Batı Düşüncesinde Vahiy. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fak. Yay., 2002.
• Kılıç, Recep. “Batı Düşüncesindeki Modern Tartışmaların Işığında İslam Vahyi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/1, (2010), 5-13.
• Kılıç, Recep. “Vahiy: Mahiyeti, İmkânı ve Doğrulanması Üzerine”, Milel ve Nihal 8/1 (2011), 21-47.
• Koç, Turan. Din Dili. İstanbul: İz Yay., 1998.
• Kutluer, İlhan. “İbnü’r-Râvendî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 21: 179-184. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Kuvancı, Cenan. “Friedrich Schileiermacher’e Göre, Din”, Felsefe Dünyası 1/57 (2013), 113-131.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed bin Muhammed bin Mahmûd. Kitâbü’t-tevhîd. tahk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2017.
• Otto, Rudolf. The Idea of Holy: An Inquiry Into the Non-Rational Factor in the Idea of the Divine and Its Relation to the Ratinal. trans. John W. Harvey, London: Oxford University Press, 1936.
• Pailin. David Arthur, Groundwork of Philosophy of Religion. London: Epworth Press, 1986.
• Peterson, Michael., v.d. Akıl ve İnanç Din Felsefesine Giriş. çev. Rahim Acar, İstanbul: Küre Yay., 2015.
• Plantinga, Alvin. “Reformed Epistemology”, In A Companion to Philosophy of Religion. ed. Philip L. Quinn and Charles Taliaferro, Oxford: Blackwell Publishing Ltd, 1999, 383-389.
• Reçber, Mehmet Sait. Tanrıyı Bilmenin İmkân ve Mahiyeti. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2004.
• Schleiermacher, Friedrich. On Religion: Speeches to its Cultured Despisers. trans. John Oman, New York: Harper Torch Books, 1958.
• Schleiermacher, Friedrich. The Christian Faith. ed. H.R. Mackintosh and J.S. Stewart, London: T&T Clark, 1999.
• Stace, Walter Terence. Misticism and Philosophy. London: Macmillian & Co. Ltd., 1961.
• Swinburne, Richard. Tanrı Var mı?. trc. Muhsin Akbaş, Bursa: Arasta Yay., 2001.
• Swinburne, Richard. The Existence of God. Oxford: Clarendon Press, 2004.
• Şahin, Naim. “Din Felsefesi Açısından Hegel’in İslam’a ve İslam’ın Tanrı’sına Genel Bir Bakışı”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2000), 279-297.
• Tanrıverdi, Hasan. “Dini Çoğulculukta Din Tasavvuru (W. Cantwell Smith ve John Hick’in Görüşleri Bağlamında)”, The Journal of Academic Social Science Studies 6/7 (2013), 1039-1067.
• Tanrıverdi, Hasan. “İbn Haldûn’un Vahiy Anlayışı (Önermesel ve Önermesel Olmayan Vahiy Bağlamında)”, Uluslararası İbn Haldûn Sempozyumu 01-03 Kasım 2013, Çorum: Çorum Belediyesi, 2015, 213-248.
• Tanrıverdi, Hasan. İnancın Rasyonelliği Sorunu (John Hick Örneği). Basılmamış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Tarakçı, Muhammet. St. Thomas Aquinas. İstanbul: İz Yay., 2006.
• Taylan, Necip. Düşünce Tarihinde Tanrı Sorunu. İstanbul: Şehir Yayınları, 2000.
• Tokat, Latif. “Dini Çoğulculuk Hangi Açıdan Mümkündür?”, Milel ve Nihal 4/2 (2007), 49-102.
• Topaloğlu, Fatih. “John Hick’in Dinî Tecrübe Anlayışı”, Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2014), 159-171.
• Tüzer, Abdüllatif. Dini Tecrübe ve Mistisizm. İstanbul: Dergâh Yay., 2006.
• Ward, Keith. Religion and Revelation. Oxford: Oxford University Press, 1994.
• Yaran, Cafer Sadık. Dini Tecrübe ve Meûnet. İstanbul: Rağbet Yay., 2009.
• Yazoğlu, Ruhattin. “John Hick’in Dinî Çoğulculuğunun Arka Planı”, Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi 9 (2004), 471-488.