Türk İslam Eserleri Müzesi'nde 2316 ve 4125 Envanter Numarası ile Bulunan Kanunî Sultan Süleyman Tuğralarının İncelenmesi

Yıl 2024, , 239 - 266, 30.06.2024

Hüsna Kılıç , Nazan İşaşır

https://doi.org/10.53352/tevilat.1484325

Öz

Osmanlı Devleti’nin topraklarının en geniş sınırlara ulaştığı, siyasi bakımdan güçlü, kültürel ve sanatsal faaliyetlerde zirvede olunan 16. yüzyıl; tezyini sanatların tüm dalları açısından önemli bir dönemdir. Sanata ve sanatçıya değer veren padişahlar mimaride, kitap sanatlarında, tezyinatta gelişimin öncüsü olmuşlardır. Her sanat dalı birbiri ile etkileşim halinde olan Türk Sanatları, Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde önemli gelişmeler yaşamış ve günümüze kadar gelen çok sayıda eser üretilmiştir. Hat ve tezhip sanatlarında yaşanan önemli gelişmeler dönemin sanat anlayışını ve zevkini yansıtmaktadır. Bu dönemde yapılan eserler arasında en başta mushaflar, tuğralar, fermanlar, beratlar ve vakfiyeler yer almaktadır. Padişahların imzası olarak bilinen tuğralar, ilk örneklerinde sade bir yazı şeklinde kullanılırken zamanla gelişerek 16. Yüzyıl’da tezyinat açısından en görkemli konuma ulaşmıştır. Kanuni Sultan Süleyman’ın tuğrası dönemin tezyini özellikleri taşıması, tasarımı, motifleri, renkleri ve uygulanma biçimi ile tezhip sanatı açısından önemli bir değere sahip olduğundan araştırmanın konusu olarak seçilmiştir. 2316 ve 4125 envanter numarası ile Türk İslam Eserleri Müzesi’nde bulunan tuğraların; araştırılması için görseller kütüphaneden alınmış, tezhip özellikleri belirlenmiş, birebir çizimleri yapılmış ve analiz edilmiştir. Kullanılan motifler tek tek çizilerek bir tabloda toplanmıştır. Tezyinatta kullanılan üslup ve teknikler anlatılmış ve tuğranın tarihsel gelişimi hakkında bilgi verilmiştir. Tuğranın tezyinatında kullanılan motiflerin çeşitliliği, kompozisyon bütünlüğü ve işçiliği 16. yüzyıl tezhip üslubunu yansımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Türk Sanatları, Tezhip, Osmanlı, Tuğra, Motif, Analiz.

Examination of the Tughra of Suleiman the Magnificent Found in the Turkish Islamic Works Museum with Inventory Numbers 2316 and 4125

Öz

The 16th century, when the Ottoman Empire reached its widest territorial extent, was a period of political strength and cultural and artistic peak. Valuing art and artists, the sultans became pioneers of development in architecture, book arts, and ornamentation. Turkish Arts, with each branch influencing the other, experienced significant developments during the reign of Sultan Suleiman the Magnificent, resulting in numerous works that have survived to the present day. Significant advancements in calligraphy and illumination art reflect the artistic understanding and taste of the period. Among the works produced during this period, illuminated Qur'ans, Tughra (imperial monograms), decrees, imperial edicts, and endowment deeds stand out. While the imperial monograms, known as Tughra, were initially used in a simple script in their early examples, they transformed into art pieces adorned with 16th-century illumination art. The Tughra of Sultan Suleiman the Magnificent was chosen as the subject of research the research because it has an important value in terms of illumination art with its ornamental features of the period, design, motifs, colors and the way it is applied. The Tughra's examination involved obtaining visuals from the library, determining its illumination features, creating exact drawings, and conducting analyses. The motifs used in the ornamentation were individually drawn and compiled into a table. The styles and techniques employed in ornamentation were explained, and information about the historical development of the Tughra was provided. The diversity of motifs, compositional integrity, and craftsmanship in the Tughra's ornamentation reflect the 16th-century illumination style.

Anahtar Kelimeler

Tradinational Turkish Art, Ottoman, Illumination, Tughra, Motif, Analysis.

Kaynakça

• Ak, Sibel. TSMK'da Bulunan III. Murad Tuğrasının Desen ve Renk Yönünden İncelenmesi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,
• Atasoy, Nurhan. Hasbahçe; Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek. İstanbul: Masa Yayınları, 2002.
• Berk, Süleyman. Hattat Mustafa Râkım'da Celi Sülüs ve Tuğra Estetiği. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 1999.
• Gündüz, Betül. Tezhip Sanatının Uygulanma Sahaları. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Gündüz, Hüseyin. “Ferman, Berat ve Tuğralar”. Sultanların Sanata Yansıyan İzleri. ed. Münevver Üçer, 65-73, İstanbul: İBB Kültür Aş. Yayınları, 2016.
• Kılıç, Hüsna. XVI. Yüzyıl Osmanlı Mushaf Tezhiplerinde Kullanılan Rumi Motiflerinin İncelenmesi Ve Günümüz Tezhip Anlayışı İle Yorumlanması. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanatta Yeterlilik Tezi, 2021.
• Mahir, Banu. ''Osmanlı Bezeme Sanatında Saz Üslubu''. Hat ve Tezhip Sanatı. ed. Ali Rıza Özcan, 379-398, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2011.
• Sertoğlu, Midhat. Osmanlı Türklerinde Tuğra. İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları, 1975.
• Taşkale, Faruk. “Tuğra Tezhipleri”. Sultanların Sanata Yansıyan İzleri. ed. Münevver Üçer, 53-64, İstanbul: İBB Kültür Aş. Yayınları, 2016,
• Tekiner, Figen. 15. ve 20. Yüzyıllar Arasında Yapılmış Tuğra Tezhiplerinin Renk, Motif Ve Tasarım Açısından İncelenmesi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Turgut, Atilla Yusuf. "Tuğra Süslemeleri". El Sanatları Dergisi, 1/8 (2009) 75-85.
• Umur, Suha. Osmanlı Padişah Tuğraları. İstanbul: Cem Yayınevi, 1980.
• Yıldız, Yasin. Dolmabahçe Sarayı. İstanbul: Milli Saraylar, 2012.