Harîrî Makâmâtı Eserinin 15. Makâme Üzerinden El Harîrî ve Ebu Zeyd Karakterlerinin Tasvir Analizi

Yıl 2024, , 443 - 470, 31.12.2024

Sabriye Hilal Arpacıoğlu , Hatice Kübra Uysal

https://doi.org/10.53352/tevilat.1586157

Öz

İslam minyatür sanatına damgasını vuran eserlerden ulaşabildiğimiz en erken tarihlileri 12. ve 13. yüzyıla aittir. Dönemin sanatları arasında yer alan minyatürlerden en zengin örnekler edebi açıdan da dönemin önemli eseri olan Harîrî Makâmât’ına aittir. Bu edebî eser, Basra’da yaşayan Harîrî lakabıyla bilinen yazarın kendi dilinden anlattığı 50 hikâyeden oluşmaktadır. Hikâyelerde başlıca iki şahıs vardır bunlar Hâris ibn Hemmâm (el-Harîrî) ve Ebû Zeyd’dir. Ebû Zeyd, edebi kimliği güçlü, zeki ve keskin dilli bir seyyahtır. Hâris ibn Hemmâm ise Ebû Zeyd’e bu özelliklerinden dolayı hayrandır. Ancak gittiği her yerde Ebû Zeyd’in hileleriyle de karşılaşmaktadır. Bu iki karakterin karşılaşmaları üzerinden anlatılan hikâyelerde dönemin yaşam tarzı ve felsefesine ait pek çok örnek bulunmaktadır.
Çalışma dâhilinde 15. makâmeye ait, Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan, Esad Efendi 2961 kodlu eser başta olmak üzere, Paris Bibliotheque Nationale’de bulunan, Arabe 3929, Arabe 5847 kodlu eserler, Rusya Bilimler Akademisi Doğu Yazmaları Enstitüsü’nde bulunan, S. Petersburg, S.23 kodlu eser ve Oxford, Bodleian Library’de bulunan, Marsh 458 kodlu el yazması eserlerdeki minyatürlerin Hâris ibn Hemmâm(el-Harîrî) ve Ebû Zeyd karakterlerinin analizlerine baktığımızda, her eserin kendine özgü bir anlatım şekli olduğu ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada hikâyenin ana karakterleri olan Ebû Zeyd ve el-Harîrî’nin (Hâris ibn Hemmâm) 15. makâme üzerinden değerlendirmesi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat, Selçuklu, Minyatür, Harîrî Makamatı, Ebû Zeyd, el-Hârîs

Analysis of the Depiction of Al Harith and Abu Zeyd Characters in the 15th Maqāma of Harith Maqāmāh

Öz

The earliest of the works that left their mark on Islamic miniature art belong to the 12th and 13th centuries. The richest examples of miniatures among the arts of the period belong to the maqāmāt of Al-Harith, which is also an important literary work of the period. This literary work consists of 50 stories told in his own language by the author known as Harith, who lived in Basra. There are two main characters in the stories, Haris ibn Hemmam (Al-Harith) and Abu Zayd. Abu Zayd is an intelligent and sharp-tongued traveler with a strong literary identity. Hâris ibn Hemmâm admires Abu Zayd for these qualities. However, he also encounters Abu Zayd's tricks wherever he goes. In the stories told through the encounters of these two characters, there are many examples of the lifestyle and philosophy of the period.
Within the scope of the study, we analyzed the characters of Al-Harith and Abu Zayd in the miniatures in the manuscripts of the 15th maqāma, especially the work coded Esad Efendi 2961 in the Süleymaniye Library, the works coded Arabe 3929, Arabe 5847 in the Paris Bibliotheque Nationale, the work coded S. Petersburg, S.23 in the Institute of Oriental Manuscripts of the Russian Academy of Sciences, and the manuscript coded Marsh 458 in the Bodleian Library, Oxford,
It has been revealed that each work has its own unique way of narration. In this study, the main characters of the story, Abu Zayd and Al-Harith, will be evaluated through the 15th maqāmah.

Anahtar Kelimeler

Literature, Seljuk, Miniature, Harîrî Maqamah, Abu Zayd, Al-Harith

Kaynakça

• Alain, George. “Orality, Writing and the Image in the Maqamat: Arabic Illustrated Books in Context”. Art History 35/1, (2012), 10-37.
• Ayyıldız, Erol. "MAKĀME". TDV İslâm Ansiklopedisi. 27/417-419. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Grabar, Oleg. The Illustrations of the Maqamat. University of Chicago Press, 1984
• Harîrî. Makamat Veciz Anekdotları. çev. Sabri Sevsevil. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• İnal, Güner. Türk Minyatür Sanatı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1995
• Nevzat, Aşık. “BEDÎÜZZAMAN el-HEMEDÂNΔ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/328-329. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Rice, David Storm. “The Oldest Illustrated Arabic Manuscript”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies.22/2 (1959), 207-220.