Organ Nakli Konusunda İstidlal Edilen Hadisler ve Değerlendirilmesi

Yıl 2021, , 209 - 238, 31.12.2021

Mehmet Çetin

https://doi.org/10.53352/tevilat.992887

Öz

İslam dini, insanların hem dünya hem de ahiret saadetini sağlamayı hedefleyen bir dindir. İnsanın dünya saadeti için, beden ve ruh sağlığını korumaya yönelik bazı emirler vermiştir. Bedenini ayakta tutacak yeterli gıdayı almasını, hastalandığında iyileşmek için gerekli çabayı göstermesini emretmiştir. Akıl ve beden sağlığını korumak için içki ve uyuşturucu maddeleri kullanmasını, kendini yaralama veya intihar etme gibi sağlığına ve canına zarar verebilecek girişimleri haram kılmıştır. Ruh sağlığını korumak için iman etmesini, imanını muhafaza edebilmek için ibadetlerini düzenli yapmasını emretmiş; toplumda huzur içinde yaşayabilmesi için tevazu, yardımseverlik, selamlaşmak, hasta ziyareti, sıla-i rahim gibi çok önemli prensipler vaz‘ etmiştir. Beden sağlığı açısından, organların fonksiyonlarını yitirmesi, insanı ölüme sürükleyecek seviyede iflas etmesi gibi hayatı zorlaştıran veya ölüme sebep olan durumlarda, Tıp biliminin imkanları dahilinde insana organ nakli yapılmaya başlanmıştır. Organ yetmezliği gibi sebeplerle yaşamda zorluk yaşayan veya hayati tehlikeyle karşı karşıya olan insanlara organ bağışı yapmak, bazı İslam alimlerine göre dünyada insan canını kurtarmaya ahirette sevaba nail olmaya vesiledir. Tıp bilimini doğrudan ilgilendiren bu meselenin dini yönü ortaya konulurken hadislerden de yararlanılmaktadır. Biz bu çalışmada, organ nakliyle alakalı ilmî çalışmalarda istidlâl edilen hadisleri incelemeye ve değerlendirmeye çalışacağız. Bu çalışma bir yönüyle fıkhu’l-hadîs yani hadisleri anlama, şer‘î küllî kaidelerle hadislerden hüküm istinbât etmenin pratiğinin incelenmesidir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Fıkhu’l-Hadis, Sağlık, Tıp, Organ Nakli, Donör, Beyin Ölümü

Teşekkür

Böyle güzel bir konuya özel sayı çıkarttığınız için teşekkür ederim.

Hadiths Deduced on Organ Transplantation and Its Evaluation

Öz

Islam is a religion aiming to provide felicity of both life and afterlife for the people. It has given some orders to the people on protecting their physical and mental health to have felicity in this life. It has ordered them to have enough food to keep their body healthy; to make the required effort in order to get recovered. Additionally, it has forbidden drinking alcohol and using drugs so as to protect their mind and body health, and the actions like committing suicide that may damage their health and life. It has commanded them to believe so that they can protect their mental health and pray orderly to conserve their beliefs. It has preached very important principles such as humility, benevolence, greetings, seeing the sick, and visiting the relatives so that they can live in peace in society. In terms of body health, organ transplantation has started to be performed within the possibilities of Medical Science in such cases that make life difficult or cause death as loss of functions of organs or the organ failure at a level that will lead to death. According to some Islamic scholars, donating organs to people who have difficulties in life or who are in danger of death due to the reasons like organ failure, is a means of saving human life in this world and attaining merit in the life after death. While the religious aspect of this issue which directly interests the Medical Science is discussed the hadiths are consulted as well. We, in this study, will try to examine and evaluate the deduced hadiths in the scientific studies on organ donation. In one aspect, this study is an examination of the practice of fiqh al-hadith, that is, understanding the hadiths, and revealing the judgments from the hadiths with the shar'i universal rules.

Anahtar Kelimeler

Hadiths, Fiqh al-Hadith, Health, Organ Transplantation, Donor, Brain Death

Kaynakça

• Abdulaziz el-Buhârî, Alâuddin Abdulaziz b. Ahmed. Keşfü’l-Esrâr Şerhu Usûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. Mısır - Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, tsz.
• Abdulmecid b. Muhammed es-Sebîl. el-Ahkâmu’l-Fıkhiyye li-Nakli’l-A’dâi’l-İnsâniyye. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1. Basım, 2016.
• Abdunnâsır Ka’dân. “Zeru’l-A’dâi ve Ahlâkiyyeti’t-Tıb min Manzûrin İslâmiyy”. Erişim 18 Ağustos 2021. https://www.ishim.net/ankaadan6/organtransplant.htm
• Acıbadem Web ve Yayın Kurulu. “Organ Nakli Nedir?” (29 Mayıs 2020). https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/organ-nakli/
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Aynî, Bedreddin Mahmûd b. Ahmed. Şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd. ed. Ebû’l-Münzir Hâlid b. İbrâhim. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1999.
• Beyhakî, Ebûbekir Ahmed b. Hüseyin b. Ali. Sünenül’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1346.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Camiu’l-Müsnedi’s-Sahihi’l-Muhtasar min Umûri Rasûlillahi Sallâllahu Aleyhi ve Sellem ve Sünenihi ve Eyyâmih. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 6 Cilt. Mısır: Dârü Tavgü’n-Necât, 2001.
• Dr. Behnan ALPER vd. “Ölüm”. Adli Otopsiler ve Adli Patoloji. Erişim 05 Eylül 2021. https://www.ttb.org.tr/eweb/adli/3.html
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-Arabî., ts.
• Hasan Ali eş-Şâzelî. Hükmü Nakli A’dâi’l-İnsân fî Fıkhı’l-İslâmi. @univeyes.ebook · İnternet Sitesi: Mektebetü Ayni’l-Câmia, tsz.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. el-Fakîh ve’l-Mütefekkih. ed. Ebû Abdurrahman Âdil b. Yûsuf. 2 Cilt. el-Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suûdiyye: Dârü İbni’l-Cevzî, 2001.
• Heysemî, Ebu’l-Hasen Nureddin Ali b. Ebî Bekr. Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid. ed. Hüsameddin el-Kudsî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1994.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. et-Temhîd Limâ fi’l-Muvatta. thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî - Muhammed Abdülkebîr. 24 Cilt. Mağrib: Vizâratü ‘Umûmi’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslamiyye, 1967.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Musannef fi’l-Ehâdîs ve’l-Âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr. Zâdü’l-Meâd fî Hedyi Hayri’l-İbâd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 27. Basım, 1994.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dârü’l-İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali. Keşfü’l-Müşkil min Hadisî’s-Sahîhayn. ed. Ali Hüseyn el-Bevvâb. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, ts.
• Karadâvî, Yusuf. el-Fetâvâl-Muâsıra. 3 Cilt. Mısır - İskenderiye: Dâru’l-Vefâ, 3. Basım, 1994.
• Leknevî, Muhammed Abdülhay el-. el-Ecvibetü’l-Fâdıla Li’l-Esileti’l-Aşarati’l-Kâmile. Kâhire: Mektebetü’l-Matbûâtü’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1984.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh. el-Muvatta. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Müessesetü Zâyid b. Sultân, 1985.
• Mevsılî, Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Ali. el-Müsned. thk. Hüseyin Selîm Esed. 13 Cilt. Dimeşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1984.
• Muhammed Hasan Abdülgaffâr. Usûlü İ’tikâdi Ehli’s-Sünneti Ve’l-Cemâa. Mevkiu’ş-Şebeketi’l-İslâmiyye (http://www.islamweb.net), ts.
• Muhammed Ra’fet Osman. “Naklü ve Zer’ü’l-A’dâ”. Zirâatü ve Maklü’l-A’dâ. 1-31. Mısır: el-Ezherü’ş-Şerîf, 2009.
• Muhammed Raşid Kubbânî. “Zırâatü’l-A’dâi’l-İnsaniyye fî Cismi’l-İnsan”. Mecelletü’l-Mecmei’l-Fıkhi’l-İslâmî 1/1 (2003), 55-65.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf. Feyzü’l-Kadîr Şerhü Câmii’s-Sağîr. 6 Cilt. Mısır: Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1. Basım, 1938.
• Müslim, Ebü’l-Hasen Müslim b. Haccâc el-Küşeyrî. el-Müsnedü’s-Sahîhi’l-Muhtasar bi Nakli’l-Adli ani’l-Adli İlâ Rasûlillahi Sallallahu Aleyhi ve Sellem. thk. Muhammed Fuad Abdulbâki. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünen (el-Müctebâ). thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebü’l-İslamiyye, 2. Basım, 1986.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’an. ed. Safvân Adnân ed-Dâvudi. Dımaşk - Beyrut: Dâru’l-kalem - Dâru’ş-Şâmiye, 1. Basım, 1992.
• Sabâh, Mâzin Misbâh. “Kâidetü ed-Darar Yüzâlü - Hücciyyetühâ ve Davâbituhâ”. Mecelletü’l-Adl 67 (ts.), 202-282.
• Saîd b. Mansûr, Ebû Osmân. Sünen-i Saîd b. Mansûr. ed. el-A‘zamî Habîbürrahmân. Hindistan: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1. Basım, 1982.
• San‘ânî, Abdürrezzâk Ebû Bekir b. Hemmâm. el-Musannef. thk. el-A‘zamî Habîbürrahmân. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslamî, 1983.
• Semiha Kibar. “Beyin Ölümüne Kim Karar Verir?”, 05 Eylül 2021. https://diyalizhast.erciyes.edu.tr/Genel%20Bilgiler/Beyin%20%C3%96l%C3%BCm%C3%BCne%20Kim%20Karar%20Verir.htm
• Subkî, Tâcuddin Abdulvehhab b. Tekuyyiddin es-. el-Eşbâh ve’n-Nezâir. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1. Basım, 1991.
• Suyûtî, Abdurrahman Celâlüddin. el-Lüma’ fî Esbâbi Vurûdi’l-Hadîs. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1996.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-Kebîr. thk. Hamdi b. Abdilmecîd. 25 Cilt. Musul: Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 3. Basım, 1983.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdülmühsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dârü Hicr, 1. Basım, 1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiü’s-Sahîh (es-Sünen). thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslamî, 1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmidi’t-Tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 3. Basım, ts.
• Zeydân, Abdülkerim. el-Vecîz fî Şerhi’l-Kavâidi’l-Fıkhiyye. 1 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1. Basım, 2009.
• Zeylaî, Cemâlüddin Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf. Tahrîcü’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâri’l-Vâkıa fî Tefsîri’l-Keşşâf li’z-Zemahşerî. ed. Abdullah b. Abdurrahman es-Sa’d. 4 Cilt. Riyad: Dâru İbn Hüzeyme, 1. Basım, 1993.