Dinî Hükmün Güncellenmesi: Alanı, İmkânı ve Gerekçeleri

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 11 - 34, 30.06.2020

Ahmet Yaman

Öz

Yüce Allah’ın buyruk ve belirlemelerine bağlı olduğu için dinî hükmün ve bunların bir araya gelmesiyle oluşan fıkhın güncellenmesi meselesi, hem akademik hem de duygusal boyutları olan ve bu sebeple de dikkatle ele alınması gereken bir konudur. Bu mesele etrafında birisi tefrit diğeri ifrat sayılabilecek iki sağlıksız tavır yanında, metodik çerçevede daha dengeli bir değişim teorisi öneren üçüncü bir tutum bulunmaktadır. Dinî hükmün asla değişmeyeceğini savunan tefrit yaklaşımı, klasik fıkıh doktrinini, meseleye son noktayı koyan hükümler mecmuası olarak görmektedir. Bunun karşısında konumlanan ifrat görüşüne göre ise doğrudan Kitap ve Sünnet’te bulunanlar da dâhil olmak üzere dinî-fıkhî hükümlerin tamamı, üretildiği tarihsel ve toplumsal şartlarla kayıtlıdır. Dolayısıyla toplum ve şartların değişimine paralel olarak bu hükümler de değişmelidir. Daha dengeli ve yöntemsel olarak daha tutarlı olan üçüncü yaklaşıma göre ise değişimin ilkesel olarak mümkün olmadığı alanlar dışında kalan fıkhî hükümler, dayanakları ve amaçları itibarıyla değişime konu olabilirler. Bu yazı, işte bu son yaklaşım etrafında bazı saptamalar yapacaktır.

Anahtar Kelimeler

fıkıh, dini hüküm, nas, tarihsellik, icma, içtihad, vesâil, değişim

Updating the Religious Decree: It's scope, Possibility and Reasons

Öz

Since it depends on the orders and specifications of Allah Almighty, the issue of updating religious decrees and fiqh that consists of collection of decrees should be handled carefully due to its academic and emotional dimensions. Along with the two troubled approaches on this issue, one of which can be considered as negligence (tafrit) and the other extremeness (Ifrat), there is a third approach proposing a more balanced theory of change in a methodical framework. The negligence (tafrit) approach, which defends that the religious decrees will never change, regards the classical fiqh doctrine as a collection of decisions that puts an end to the issue. According to the extremeness approach, which opposes this, all religious-legal decrees, including those directly in the Quran and Sunnah, are conditional to the historical and social conditions in which they were produced. Therefore, these decrees should also change in parallel with the changes in society and conditions. According to the third approach, which is more balanced and methodologically more consistent, legal decrees, except in the matters where change is not possible in principle, may be subject to change in terms of their bases and purposes. In this article some determinations will be made around this last approach.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Religious Decree, Historicity, Nass, Unanimity, Jurisprudence, Means, Change

Kaynakça

• Abdülaziz el-Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr şerhu Usûli’l-Bezdevî. Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Ali Haydar Efendi, Arsebük. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. İstanbul, 1330.
• Bardakoğlu, Ali. “Diyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12.04.2018. https://İslamansiklopedisi.org.tr/diyet .
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Abdülmelik b. Abdillâh. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. Kahire, 1400.
• Ebû Hanife, Nu'mân b. Sâbit. el-Fıkhu’l-Ekber. İmârât, 1999.
• Emîr Padişah, Muhammed Emîn b. Mahmûd. Teysîru’t-Tahrîr. Kahire, 1351.
• Erdoğan, Mehmet. İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul, 1990.
• Erkal, Mehmet (ö. 2015). “Zekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12.04.2018. https://İslamansiklopedisi.org.tr/zekat#1.
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed. Esâsü’l-kıyâs. Riyâd, 1993.
• Güzelhisârî, Mustafa Hulûsi. Menâfi’u’d-dekâik fî şerhi Mecâmi’i’l-hakâik. İstanbul, 1303.
• İbn Abdilber, Yûsuf b. Abdillâh. Câmi'u beyâni’l-ilm ve fadlih. Kahire, 1982.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. “Neşru’l-arf fî binâi ba'dı’l-ahkâm ale’l-urf”. Mecmûatü’r-Resâil, 2/114-147. İstanbul, 1320.
• İbn Melek, Firişteoğlu. Şerhu Menâri’l-envâr. İstanbul, 1308.
• İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdillâh. Âridatü’l-ahvezî bi şerhi Sahîhi’t-Tirmizî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü'l-Hümâm, Muhammed b. Abdilvâhid. Fethu’l-Kadîr li’l-‘âcizi’l-fakîr. Kahire, 1970.
• İbnü’l-Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekr. İ‘lâmu’l-muvakkıîn an Rabbi’l-âlemîn. Beyrut, 1991.
• Karâfî, Ahmed b. İdrîs. el-Furûk. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi li ahkâmi’l-Kur’ân. Kahire, 1964.
• Lemîn, Nâcî. “Kadiyyetu teessüri’ş-Şâfiî bi’l-bîeti’l-Mısriyye”. el-Vâdıha 1 (1424/2003), 189-209.
• Merğînânî, Alî b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. İstanbul, 1986.
• Sahillioğlu, Halil. “Dinar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12.04.2018. https://İslamansiklopedisi.org.tr/dinar
• Semerkandî, Ebû’l-Leys Nasr b. Muhammed. en-Nevâzil (el-Fetâvâ). Süleymaniye, 2414.
• Serahsî, Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. İstanbul, 1983.
• Seydişehrî, Mahmud Esad. Telhîs-i Usûl-i Fıkıh. İzmir, 1313.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. Kahire, 1940.
• Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfakât fî usûli’ş-şeria. Beyrut, 1991.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî. Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr min ehâdîsi Seyyidi’l-ahyâr. Kahire, 1971.
• Türcan, Talip. “Şeriat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15.11.2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/seriat#1.
• Yaman, Ahmet. Fetva Usûlü ve Âdâbı. İstanbul, 2017.
• Yaman, Ahmet. İslâm Aile Hukuku. İstanbul, 2018.
• Yaman, Ahmet. “İslâm Hukukunda Şer’îlik Kavramı Başlıklı Bildirinin Müzakeresi". 1. İslâmî İlimlerde Terminoloji Sorunu Sempozyumu, 269-275. Ankara, 2006.
• Zencânî, Mahmûd b. Ahmed. Tahrîcü’l-furû ale’l-usûl. Beyrut, 1987.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Bahâdır. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Kahire/Ğardeka, 1992.
• Zeylaî, Fahruddîn Osmân b. Alî. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Bulâk, 1313.