Eş‘arî Geleneğinde İmâmet Anlayışı (İbn Arafe Örneği)

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 369 - 382, 31.12.2020

Murat Akın

Öz

Şîa’nın iman esasları içerisinde değerlendirdiği imâmet meselesi tarih boyunca farklı perspektiflerle tartışılan önemli konulardan birisi olmuştur. Her ne kadar direkt bir itikadî mesele olmasa da dolaylı olarak itikada konu edilerek akâid metinlerinde ve kelâm kitaplarında incelenmiştir. Kelâm ilminin mesail/aslî konularından olmamasına rağmen bu ilimde incelenmesi, bunu inanç esasları içerisinde kabul eden Şîa'ya cevap verme gayesi taşımaktadır. İmâmet bahsi kelâm kitaplarında; bu vazifeye kimin geleceği, onun vasıfları, dayanağı ve meşruiyeti gibi konular etrafında tartışılmaktadır. İbn Arafe de bu uygulamaya tabi olarak kelâm ile ilgili eserinin hâtime bahsinde imâmet konusuna genişçe yer vermektedir. Eserinde imam tayin etmenin gerekliliği, imamın sıfatları, imâmetin nasıl gerçekleşeceği ve Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ali’nin halifelikleri gibi konulara yer verilmektedir. İbn Arafe’nin imâmet meselesini eserinde detaylandırması ve sistematik bir şekilde incelemesi, bizleri bu konunun çalışılmasına sevk etmiştir. İmâmeti itikadi alanın dışında değerlendiren İbn Arafe, Eş‘arî geleneğe tabi olarak kronolojik şekilde Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali sıralamasının isabetli olduğunu savunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, İmâmet, İbn Arafe, el-Muhtasarü’l-kelâmî, Ebû Bekir

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405/1985. Akın, Murat. Felsefî Kelâmın Mağrib Temsilcilerinden İbn Arafe ve Kelâmî Görüşleri. Ankara: İlâhiyât Yay., 2019. Albânî, Muhammed Nâsuriddin. Sahîhu Câmii’s-sağîr. 2. Baskı. Beyrut: Mektebetu‟l-İslâmî, 1988. Âmidî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed Seyfüddîn. Ebkâru'l-efkâr fi usûli'd-dîn. thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî. 3 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki'l-Kavmiyye, 1424/2004. Askalânî, İbn Hacer el-. el-Mecmau’l-muesses li’l-mu’cemi’l-müfehres. thk. Yusuf Abdurrahmân. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1994. Bağdâdî, Abdülkâhir el. Usulu’d-dîn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002. Beyzâvî, Kâdî Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Tavâli‘ul-envâr (Kelâm Metafiziği). trc. İlyas Çelebi-Mahmut Çınar. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001. Cerrahoğlu, İsmail. “Tefsîru İbn Arafe”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (1968), 203-218. Cezerî, Şemsü’d-Dîn Ebi’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. el-. Ğâyetü’n-nihâye fî tabakati’l-kurrâ. nşr. G. Bergsraesser. 2 Cilt. by: y.y., ts. Eş‘arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn. thk. Nuaf Cerrah. Beyrut: Dâru Sader, 1429/2008. Gurâb, Sa’d. “Babü’l-imâmeti min kitâbi ‘el-Muhtasarü’ş-Şâmil’ libni Arafe (tahîk ve takdîm)” Havliyyâtü’l-Câmi’âti’t-Tûnusiyye. 12 (1975), 177-234. Gurâb, Sa’d. “İbn Arafe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/316-317. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. İbn Arafe, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed el-Vergammî. Muhtasarü’l-kelâmî. thk. Nizâr Hammâdî. Kuveyt: Darü’d-Diyai li’n-neşri ve’t-tevzi‘, 1435/2014. İbn Ferhûn, İbrahim b. Ali b. Muhammed. ed-Dîbâcü’l-müzehheb fî ma’rifeti a’yâni ulemâi’l-mezheb. thk. Me’mûn b. Muhyiddin el-Cennân. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1996. İbn Mâce, “Mukaddime”, 11. İbnu’l-İmâd, Abdu’l-Hayy. Şezâratu’z-Zeheb fi Ahbarî Men Zeheb. Beyrût: Şirketü’l-Arabiyye li’t-Tıbaa, ts. Kâdî Abdulcebbâr, Ebü’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed. Şerhu’l-usûli’l-hamse. thk. Abdülkerîm Osman. Kahire: Mektebetü’l-üsreti, 2009. Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. Kahire: 1385/1965. Kehhâle, Ömer Rıza. Mû‘cemu’l-Müellifîn. Dımeşk: y.y., 1960. Mahfûz, Muhammed. Terâcimü’l-Müellifîn et-Tûnusiyyîn. 5 Cilt. Dârü’l-‘Arab el-İslami, ts. Makdîşi, Mahmûd. Nüzhetü’l-enzâr fî ecâibi’t-tevârîhi ve’l-ahbâr. thk. Ali ez-Zevârî-Muhammed Mahfûz. 2 Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, 1988. Makrîzî, Takiyuddîn Ahmed b. Ali. Dürerü’l-ukudi’l-feride. nşr. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî. Dımeşk: y.y., 1995. Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Tabsiratü’l-Edille. thk. Hüseyin Atay – Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: DİB Yay. 1993. Onat, Hasan. “Şiî İmâmet Nazariyesi (Kuleynî, Kummî ve Tûsî’nin Görüşleri Çerçevesinde)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (1992), 89-110. Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddîn. Kelâm’a Giriş (el-Muhassal). trc. Hüseyin Atay. Ankara: Ankara Ünv. İlahiyat Fak. Yay., 1978. Resâ‘î, Ebû Abdullah Muhammed el-Ensârî er-. Fihrist er-Resâ‘î. thk. ve ta‘lik Muhammed el-İnnâbî. by: y.y., ts. Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. Buğyetu'l-vu‘ât fî tabakâti’l-luğaviyyîn ve’n-nuhât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 2 Cilt. Kahire: y.y., 1964. Şahin, İskender. İbn Arafe ve Tefsirindeki Metodu (Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2005). Şehristânî, el-İmam Ebi’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-Nihal. tsh. Ahmed Fehmî Muhammed. Beyrut: Dârü’l-kutubi’l-ilmiyye, 1971. Tirmîzî, İsa b. Muhammed b. İsa et-. Sünenu’t-Tirmîzî, thk. Beşşâr Ammâr Ma’rûf. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1996. Topaloğlu, Bekir –Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010. Ünverdi, Veysi, “Eş‘arî Kelâm Geleneğinde İmâmet Anlayışı: Seyyid Şerif Cürcânî Örneği”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 10/4 (2018), 1238-1257. Yıldırım, Ramazan. 20. Yüzyıl İslâm Dünyasında Hilâfet Tartışmaları. İstanbul: Anka Yayınları, 2004.