Kur’an’da Geçen “Necm/Nücûm” Kelimelerinin Analitik İncelemesi (Metin İçi Bağlam Çerçevesinde)

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 1, 95 - 131, 30.06.2022

Duran Ekizer

https://doi.org/10.53352/tevilat.1093516

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’deki sureler ile sureleri oluşturan âyetler arasında tevkîfî bir insicam ve tenasüp vardır. Bu sistematik örgü sadece âyet ve surelerin sıralamasında değil, aynı zamanda cümle ve pasajların birbirleri arasındaki anlam bağlantısında mevcuttur. Dolayısıyla her bir âyet, anlam bakımından bağlı olduğu diğer âyetlerle birlikte metin içi bağlam açısından semantik bir role sahiptir. Ayrıca Kur’ân’da geçen ümmet, necm ve kitâb gibi çok anlamlı kelimelerin hangi mana için kullanıldığı dış bağlam ile birlikte metnin iç bağlamından hareketle anlaşılabilir.
Necm/nücûm kelimeleri Kur’ân’da birden fazla anlamda kullanılmıştır. Buna göre eş sesli bir kelime olan necm/nücûm kelimeleri Kur’ân’da dört yerde tekil, dokuz ayette ise çoğul olarak “nücûm” şeklinde on üç defa geçmektedir. Araştırmada bu kelime, kullanım bilim açısından metin içi bağlam merkezli olarak incelenmiş ve bu kelimelerin dokuz yerde “yıldız”, üç yerde “vahiy”, bir yerde “gövdesiz bitki” anlamlarında kullanıldığı belirlenmiştir.
Yapılan dilbilimsel analiz neticesinde necm/nücûm kelimelerinin “yıldız” anlamında kullanıldığı âyetlerde bazen ay ve güneş ile birlikte, bazen de münferit olarak “teshîr/Allah’ın emrine boyun eğme” fiili ile birlikte kullanıldığı görülmüştür. “Yıldız” anlamında kullanıldığı bir yerde ise “bir durumu nasıl planlayıp idare edeceğini düşünmek” anlamındaki kalıp ifadeyi oluşturan kelime bütününden birisidir. Özellikle kadim tefsirlerde “gövdesiz bitki” anlamının verildiği bir yerde ise güneşle birlikte “secde etme” fiilinin öznesi olarak zikredildiği görülmektedir. “Vahiy” anlamına geldiği pasajlarda ise dizimbilim içerisinde siyak ve sibak karinesi gereğince Kur’ân âyetlerinin inişi ile ilgili konular içinde geçmektedir.
Yukarıda yapılan tespitlerin bir neticesi olarak; Kur’ân’da geçen necm/nücûm maddelerinin metin içi bağlama dikkat edilmeden genellikle “yıldız” olarak anlaşıldığı dikkate alındığında, daha önce hakkında ayrıntılı bir spesifik bir çalışma yapılmayan bu alanda araştırmanın katkı sağlayacağı umulmaktadır. Ayrıca bu makalede ortaya konmaya çalışılan metodik yaklaşımın, çok anlamlı Kur’ân müfredatının, âyetler arasındaki dilsel anlam örgüleri çerçevesinde doğru bir şekilde anlaşılmasında yardımcı olması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kur'an, Tefsir, Necm, Semantik, Metin İçi Bağlam

Analytical Analysis of “Najm/Nujum” Words in The Qur'an (Within the Context of the Text)

Öz

There is a coherence and correlation between the Surahs in the Qur'an and the verses that make up the Surahs. This systematic pattern is present not only in the ordering of verses and Surahs, but also in the semantic connection between sentences and passages. Therefore, each verse has a semantic role in terms of in-text context, together with other verses to which it is connected in terms of meaning. In addition, the meaning of the words used in many senses such as ummah, najm and kitab, which are widely used in the Qur'an, can be understood from the inner context of the text together with the in-text context.
Najm/nujum words are used in more than one sense in The Qur'an. Accordingly, the words najm/nujum, which is a homophonic word, appears thirteen times in the Qur'an as singular in four places and as plural in nine verses. In the study, this word was examined in terms of usage science with a context-centered context within the text and these words were used in the meaning of "star" in eight places, "revelation" in three places, "stemless plant".
As a result of the linguistic analysis, it has been seen that in the verses in which the words najm/nujum are used in the sense of "star", they are sometimes used together with the moon and the sun, and sometimes together with the verb "tashir/submission to Allah's order". In a place where it is used in the sense of "star", it is one of the words that make up the stereotypical expression that means "to think about how to plan and manage a situation". It is seen that, especially in ancient tafsir, where the meaning of "stemless plant" is given, it is mentioned as the subject of the verb "prostrate" together with the sun. In the passages where it means "revelation", it is mentioned in the subjects related to the descent of the Qur'anic verses in accordance with the presumption of context in syntactics.
As a result of the above determinations; considering that the najm/nujum words in the Qur'an are generally understood as "stars" without paying attention to the in-text context, it is hoped that research will contribute to this area, which has not been studied in detail before. In addition, the methodical approach that is tried to be put forward in this article is aimed to help in understanding the ambiguous Qur'an curriculum correctly within the framework of linguistic meaning patterns between the verses.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Tafsir, Najm, Semantics, In-Text Context

Kaynakça

• Aksan, Doğan. Anlambilim. Ankara: Engin Yayınevi, 2009.
• Altınörs, Atakan. Dil Felsefesi Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2000.
• el-ʻAnzî, Saʻd b. Mukbil b. ʻÎsâ. Delâletü’s-siyâk ʻınde’l-usûliyyîn. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Birışık, Abdulhamit. “Kur’an (Tarifi ve İsimleri)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/383. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• el-Cevherî, İsmâʻîl b. Hammâd. es-Sıhâh (Tâcü’l-luğa ve sıhâhü’l-ʻarabiyye). thk. Ahmed ʻAbdülğafûr ʻAttâr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʻİlm li’l-Melâyîn, 1984.
• el-Cürcânî, ʻAbdülkâhir. Delâilu’l-iʻcâz. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1984.
• el-Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf. Muʻcemu’t-taʻrifât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fadîle, ts.
• ed-Dâmeğânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. el-Vücûh ve’n-nezâʾir li elfâzi kitâbillâhi’l-ʿazîz, thk. Muhammed Hasen Ebû’l-ʿAzm ez-Zefîtî. Kahire: Vizâratü’l-Evkâf, 1995.
• Durmuş, İsmail. “Müşterek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/171-172. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. Elmalılı Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Kitabevi, 1979.
• el-Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-luğa. thk. ʿAbdusselâm Muhammed Hârûn –Muhammed ʿAlî en-Neccâr. 15 Cilt. Kahire: el-Müʾessesetü’l-Mısriyyeti’l-ʿÂmme li’t-Teʾlîf ve’l-Enbâʾ ve’n-Neşr – ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Teʾlîf ve’t-Terceme, 1964.
• el-Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Meʻâni’l-Kur’ân. 3 Cilt. 2. Baskı. Beyrut: ʻÂlemü’l-Kütüb, 1983.
• Gezgin, Ali Galip. Tefsirde Semantik Metod. 3. Baskı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Gördük, Yunus Emre. “Aksâmu’l-Kur’ân’da “Muksemun bih” ve “Muksemun” ʻAleyh İlişkisi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2015), 174-212.
• Görgün, Tahsin. İlâhî Sözün Gücü –Varlık ve Bilgi Kaynağı Olarak Kur’an- İstanbul: Külliyat Yayınları, 2013.
• Güven, Şahin. Kur’ân’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çok Anlamlılık Sorunu. İstanbul: Denge Yayınları, 2005.
• el-Halîl b. Ahmed el-Ferâhidî. Kitâbü’l-ʻayn (müratteben ʻalâ hurufi’l-müʻcem). thk. Abdülhamîd el-Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye. 2003.
• Hengirmen, Mehmet. Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınları, 2009.
• Hicâzî, Semîr Saʻîd. Kâmûsü Müstalahâti’n-Nakdi’l-Edebiyyi’l-Muʻâsır. Kahire, Dâru Âfâki’l-ʻArabiyye, 2001.
• Huzâme Muhammed Sülâme el-ʻÎsâ. “es-Siyâk ve Eseruhû fi’t-Tercîh Beyne Meʻâni’l-Müştereki’l-Lafziyyi fi’l-Kur’âni’l-Kerîm”. Mecelletu Tibyân li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye. Câmiʻatü’l-İmâm Muhammed b. Suʻûd 18 (2004), 1-31.
• el-Isfahânî, er-Râgıb Ebü'l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed es-Seyyid el-Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, ts.
• Izutsu, Toshıhıko. Kur’an’da Tanrı ve İnsan. 7. Baskı. İstanbul: Pınar Yayınları, 2019.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. ʻAlî. Nüzhetü’l-aʿyüni’n-nevâzir fî ʿilmi’l-vücûh ve’n-nezâ’ir, thk. Muhammed ʿAbdulkerîm Kâzım er-Râdî (Beyrut: Müʾessetu’r-Risâle, 1984.
• İbn Ebî Hâtim er-Râzî. Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs. Tefsîru’l-Kur’âni’l-ʻazîm. thk. Esʻâd Muhammed et-Tîb. 10 Cilt. Riyad: Mektebetu Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1997.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. et-Tibyân fî aksâmi’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu -Türkçe Meâl ve Tefsir- Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007 Korkmaz, Zeynep. Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1992.
• Kur’an-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. çev. Hasan Basri Çantay. İstanbul: Milsan Basın Sanayi, 13. Basım, 1985.
• Kur’ân-ı Kerim Meali (Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri), Mustafa Öztürk. İstanbul: Düşün Yayınları, 2012.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 6. Basım, 2007.
• Kur’an Mesajı (Meal-Tefsir). Muhammed Esed. çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertük. 3 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları. 5. Basım, 1999.
• el-Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. ʿAbdullâh b. ʿAbdülmühsin et-Türkî. Beyrut: Muʾessesetü’r-Risâle, 2006.
• el-Lebdî, Muhammed Semîr Necîb. Muʻcemü’l-müstalahâti’n-nahviyye ve’s-sarfiyye. Beyrut: Dâru’l-Furkân-Muessesetu’r-Risâle, 1985.
• el-Mâverdî, ʻAlî b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-ʻuyûn. thk. es-Seyyid ʻAbdülmaksûd b. ʻAbdirrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye-Dâru’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, ts.
• Mealler.org. Erişim 15 Haziran 2022. https://mealler.org/SureveAyetler.aspx?sureid=053&ayet=001 https://mealler.org/SureveAyetler.aspx?sureid=037&ayet=088
• Mertoğlu, M. Suat. “Vücûh ve Nezâir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/141-143. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. ʻAbdullâh Mahmûd Şehâte. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-ʻArabî, 2002.
• -------, el-Vucûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Hâtem Sâlih ed-Dâmîn. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2011. Mücâhid b. Cebr, Tefsîru’l-İmâm Mücâhid b. Cebr. thk. Muhammed ʻAbdü’s-Selâm Ebü’n-Nîl. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-İslâmi’l-Hadîse, 1989.
• er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü'l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. ʻUmer. Tefsîru’l-Fahri’-Râzî (mefâtîhi’l-ğayb).Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981. es-Sicistânî, Ebûbekir Muhammed b. ʻUzeyz. Ğarîbü’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü ve Matbaʿatü Muhammed ʿAlî Sabîh ve Evlâdih, 1963.
• es-Süyûtî, Celâlüddîn ʻAbdürrahmân. el-İtkân fî ʻUlûmi’l-Kur’ân. Thk. Mustafâ Şeyh Mustafâ. Beyrut: Muessetü’r-Risâle Nâşirûn, 2008.
• eş-Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed. el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerîʻa. nşr. Ebû ʻUbeyde Meşhûr Hasen Âlu Selmân. 6 Cilt. Huber: Dâru İbn ʻAffân, 1997.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʻü’l-beyân ʻan te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. ʿAbdullâh b. ʿAbdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hecr, 2001.
• ʻUmer, Ahmed Muhtâr. ʻİlmü’d-delâle. 6. Baskı. Kahire, ʻAlemu’l-Kutub, 1988.
• el-Vâhidî, Ebu’l-Hasen ʻAlî b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsîru’l-basît. thk. ʻAlî b. ʻUmer es-Sicistânî. Riyad: Câmiʻatü’l-İmâm Muhammed b. Suʻûd el-İslâmiyye, 1430.
• Yahyâ b. Sellâm, et-Tesârîf: Tefsîru’l-Kur’ân mimme’ş-tebehet esmâühû ve tesarrafat meʻânîh, thk. Hind Şelebî (Amman: Müʾessesetü Âli’l-Beyt, 2007.
• Yılmaz, Mehmet Fâik. Âyetler ve Sûreler Arasındaki Münâsebet. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009. Yoldaş, Turhan. “Kur’an-ı Kerim’de Necm Kavramı”. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi 11/41 (2019), 472-478.
• ez-Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm es-Seriyy. Meʻâni’l-Kur’ân ve iʻrâbuh. thk. ʻAbdulcelîl ʻAbduhû Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: ʻÂlemü’l-Kutub, 1988.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. ʻUmer. Esâsü’l-Belâğa. thk. Muhammed Bâsil ʿUyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1998.
• -------, el-Keşşâf ʻan hakâiki ğavamidi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. ʻÂdil Ahmed ʻAbdülmevcûd-ʻAlî Muhammed Muʻavvid. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-ʻAbîkân, 1998.
• ez-Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. ʻAbdillâh. el-Burhân fî ʻUlûmi’l-Kur’ân. thk. Yûsuf ʻAbdurrahmân Maraşlî vd. 4 Cilt. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1994.
• ez-Zevzenî, Ebû ʻAbdillâh Hüseyn b. Ahmed Şerhu’l-muʿallakâti’s-sebʿ (Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1989.
• Zeyd b. Ali, Ebu’l-Hüseyn el-Hâşimî. Tefsîru Ğarîbi’l-Kur’âni’l-Mecîd. thk. Muhammed Yûsufu’d-dîn. Haydarâbâd: 2001