Hz. Yûsuf Kıssası Özelinde Kur’ân’da İktisat Yönetimi ile İlgili Bazı Prensipler

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 77 - 100, 30.06.2023

Hasan Sevim

https://doi.org/10.53352/tevilat.1287065

Öz

Birey ve toplumu ilgilendiren iktisadi konular, din ve değerden bağımsız alanlar değildir. İslam adil ve onurlu bir yaşamı hedefleyen bir iktisadi sistem öngörmüştür. Bu bağlamda iktisadi konular, Kur’ân’ın ele aldığı belli başlı konular arasında yer almaktadır. Mesajlarını iletmek ve yol gösterme hedefini gerçekleştirmek için Kur’ân’ın kullandığı anlatım üsluplarından biri de kıssalardır. Bu kıssalar içerisinde Hz. Yûsuf kıssası, zengin içeriği ve konu çeşitliliği ile dikkat çekmektedir. Kıssanın ele aldığı konulardan birisi de iktisadi konulardır. Bu çalışma Hz. Yûsuf kıssası özelinde iktisadi yönetim prensiplerini ele alıp değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Kıssa, iktisadi anlamda o günkü şartlar çerçevesinde yapılması gerekenleri ve bunları uygulamaya koyacak yöneticilerde bulunması gereken özellikleri topluca ele almaktadır. Hz. Yûsuf’un programının temelini zor zamanların rahat geçirilmesine yönelik tedbir ve ihtiyat kavramları oluşturmaktadır. Kıssada öne çıkan en önemli prensip ise iktisat yönetiminde sorumluluk üstlenecek yöneticilerin güvenilir ve iş bilir kimseler olması gerektiğidir. Hz. Yûsuf bu vasıflara kendisinin ‘hafîz’ ve ‘alîm’ olduğunu söyleyerek işaret etmektedir. Bu iki vasfın aynı zamanda Kur’ân’ın emanetlerin teslim edilmesinde şart koştuğu ehliyet kriterinin açılımı olduğu da söylenebilir. Kıssada vurgu yapılan başka bir konunun ise güvenilir ve liyakat sahibi yöneticilere yeterli düzeyde yetki verilmesi meselesi olduğu görülür. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Hz. Yûsuf Kıssası, İktisat, Tedbir, Güvenirlik, Liyakat

Some Principles Related to Economic Management in the Qur'an Through the Parable of Joseph

Öz

Economic issues concerning the individual and society are not independent of religion and values. Islam has envisaged an economic system that aims for a just and honourable life. In this context, economic issues are among the major issues addressed by the Qur'an. One of the narrative styles used by the Qur'an to convey its messages and to realise its goal of guidance is parables. Among these parables, the parable of Joseph draws attention with its rich content and diversity of subjects. One of the issues addressed by the parable is economic issues. This study aims to discuss and evaluate the principles of economic management in the parable of Joseph. The parable collectively deals with what should be done within the framework of the conditions of that day in terms of economy and the characteristics that should be found in the managers who will put them into practice. The basis of Joseph's programme is based on the concepts of precaution and prudence to make difficult times comfortable. The most important principle that stands out in the parable is that the managers who will assume responsibility in economic management should be reliable and competent people. Yûsuf points to these qualities by saying that he is 'hafîz' and 'alîm'. It can be said that these two qualities are also the expansion of the criterion of competence that the Qur'an stipulates in the delivery of trusts. Another issue emphasised in the parable is the issue of giving sufficient authority to trustworthy and meritorious rulers. Qualitative research method was used in this study.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Joseph, Economy, Caution, Reliability, Merit

Kaynakça

• Acar, Abdullah. “Bir İçtihat Kaynağı Olarak Kur’ân Kıssaları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 9 (2007), 97-152.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihabüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî el-. Rûhu’l-me'ânî. 30 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, ts.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1. Basım, 1988.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri. 21 Cilt. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 1. Basım, 2003.
• Bıyıkoğlu, Yakup. “İbn Âşûr’un Kur’ân Kıssalarına Yaklaşımı”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 6/1 (2022), 243-270.
• Bozpınar, Cumali. “İbn Haldûn’a Göre Devletin Çöküşünün Analizi: Adalet Dairesi Bağlamında Bir Değerlendirme”. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü e-Dergisi 4/2 (2021), 85-92.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-. es-Sıhâh. thk. Halîl Me’mun Şeyhâ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Ma’rife, 3. Basım, 2008.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Maslahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf el-Endelüsî. el-Bahrü’l-muhît. 9 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Ebu’s-Suud, Mahmud. İslami İktisadın Esasları. çev. Ali Özek. İstanbul: Hisar Yayınları, 1969.
• Esed, Muhammed. Kur’ân Mesajı. çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. 3 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları, 1995.
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Hatîbüddehşe Ahmed b. Muhammed b. Alî el-. el-Misbâhu’l-münîr fî ğarîbi’ş-şerhi’l-kebîr. thk. Eymen Abdurrezzâk eş-Şevvê. Beyrut: Dâru’l- Ma’rife, 2. Basım, 2011.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed bin Ya’kûb el-. el-Kâmusu’l-muhît. thk. Halil Me’mun Şeyhâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Ma’rife, 5. Basım, 2011.
• Gül, Ali Rıza. “İslam İktisat Düşüncesinin Kur’an’daki Temelleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010), 27-78.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Daru’s-Suhun, ts.
• İbn Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî Ebu’l Ferec. Zâdü’l-mesîr fî 'ilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: el-Mekteb’ül-İslami, 1407.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Mukaddime. çev. Halil Kendir. 2 Cilt. İstanbul: Yeni Şafak Yayınları, 2004.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ el-Kureşî ed-Dımaşkî. Tefsîrü’l-Kur’ânî’l-azîm. thk. Samî b. Muhammed es-Selâme. 8 Cilt. Riyad: Daru’t-Taybe, 1999.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-'Arab. thk. Amir Ahmed Haydar. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2009.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. es-Siyâsetü’ş-şer’iyye fî ıslahir-râ’î ve’r-ra’iyye. Cidde: Mecmeu’l-Fıkhi’l-İslami, 1429.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmû'u fetâvâ. 37 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Arabiyye, 1398.
• Kaya, Remzi. “Kur’ân Kıssalarının Tefsir ve Teşrideki Yeri”. Kur’an ve Tefsir Araştırmaları 3 (2002), 507-526.
• Kudâî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Selâme b. Ca‘fer el-. Müsnedü’ş-şihâb. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-. el-Câmi' li-ahkâmi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Kahire: Daru’l-Kütübü’l-Mısriyye, 1371.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-. Tevilâtü’l-Kur’ân. thk. Mecdi Bâslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426.
• Nuveyhi, Muhammed. Ekonomik Adaletin Temelleri. çev. Ahmet Yaprak. İstanbul: Beyan Yayınları, 1984.
• Okuyan, Mehmet. Kur’ân’da Hz. Yûsuf Kıssası. Samsun: Üniversite Yayınları, 2018.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân. thk. Saffan Adnân Davûdi. Şam: Dârü’l Kalem, 2002.
• Râzî, Ebû Abdillah Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin er-. et-Tefsîrü’l-kebîr. 32 Cilt. Kahire: Daru’l-Fikr, 1401.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîrü’l-Menâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Sarıçam, İbrahim. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Sıddıkî, Muhammed Necatullah. İslam Ekonomi Düşüncesi. çev. Yaşar Kaplan. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1984.
• Şengül, İdris. Kur’an Kıssaları Üzerine. İzmir: y.y., 1994.
• Şimşek, Mehmet Sait. Kur’an Kıssalarına Giriş. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1993.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr et-. Câmi'u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir-Mahmud Muhammed Şâkir. 12 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım, 2012.
• Yıldırım, Enbiya. Peygamberimizin Liyakata Verdiği Önem. İstanbul: Ensar Yayınları, 2023.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî ez-. Tâcu’l-'arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 40 Cilt. Kuveyt: Turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1994.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Muhammed ez-. el-Keşşâf ʿan hakâîkı ğavâmidi’t-Tenzîl. 6 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.