İslâm Hukukunda Devletin Piyasaya Müdahalesi

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 317 - 345, 31.12.2023

Celaleddin Taşova

https://doi.org/10.53352/tevilat.1316216

Öz

İslam, içtimai hayatı her yönüyle düzenleyen bir dindir. Düzenin sağlanması ise belli kurallar çerçevesinde gerçekleşmektedir. İslam'ın düzeni sağlayan bu kuralları bize hukuki bir yapısının olduğunu göstermektedir. Birçok mesele hakkında Kur'an ve sünnette hayatı tanzim eden bu kurallar belirtilmiştir. Ancak bazı konular var ki zamanın şartlarına göre değişik durumlar arz edebileceğinden dolayı Şâri' tarafından haklarında kesin bir hüküm konulmamıştır. Dolayısıyla bu durum hukukçulara görüş belirtebilecekleri bir alan oluşturmuş, dönemin şartları ve ihtiyaçlarına göre -asli kaynaklardan yararlanarak ve İslam’ın temel ilkelerini muhafaza ederek- içtihat yoluyla çözümler üretilmesine imkân sağlamıştır. Hakkında net bir hüküm belirtilmemiş olan ve zaman zaman fikri tartışmalara sebep olan konulardan birisi de devletin piyasaya müdahale etmesinin hukuken uygun olup olmadığı konusudur. Hz. Peygamber döneminden günümüze kadar pek çok kez gündeme gelmiş toplumu ilgilendiren önemli bir konudur. Narh ve tes'îr kavramı ile ifade edilen piyasaya devlet müdahalesi hakkında İslam hukukçuları farklı görüşler ortaya koymuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Piyasa, Akitlerde Rıza, Narh, Semen, Maslahat

State Intervention İn The Market İn Islamic Law

Öz

Islam is a religion that regulates social life in all aspects. These rules that regulate life in the Qur'an and Sunnah are stated about most issues. But there are some subject, since there may be different situations depending on the conditions of the time, no difinitive provision has been made by the sharia. One of these issues, about which there is no clear provision and which causes intellectual debates from time to time, is whether the state's intervention in the market is in accordance with the law. Considering that there is a natural dealer 'customer cycle, considering the fact that each person meets the needs of other people by being busy with different jobs, the deterioration that occurs in any part of this cycle will also affect others. Therefore, the issue of whether state intervention in the market is permissible is an issue that concerns the entire society. It is important to take measures to prevent such a chain of corruption and to ensure order. Islamic jurists have put forward different views about state intervention in the market, which is expressed with the concept of narh and tas'ir. In this study, opinions and evaluations regarding price intervention will be presented.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Market, Consent in contracts, Maslaha, Price Limitation

Kaynakça

• Abdurrahman, Abdullah Zübeyir. et-Tes'îr ve Hükmühu, Erişim 22 Kasım 2020, hssb.gov.sd/sites/defalult/files/0_وحكمه 20%التسعير.pdf
• Alkış, Alparslan. "İslâm Hukuku Açısından Tüketicinin Korunması". Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2012.
• Âlûsî, Şihâbüddin Mahmûd b. Abdullah. Ruhu'l-Meani. Beyrut: Müessesetü'r-Risale, 2015/1436.
• Arkawi, Hasîb. "Ahkamü't-Tes'îrfi'l-Fıkhi'l-İslâmî". İslâm Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 1/2 (2015), 268-286.
• Arslan, Hüseyin. "Ahilik Teşkilatının Sosyo-İktisadi Yapısı ve Örneklik Değeri". Akademik Bakış Dergisi, (2015), 49/248-271.
• Aynî, Mahmud b. Ahmed b. Musa b. Ahmed b. Bedreddin. el-Binaye Şerhu'l-Hidaye. Beyrut: Daru'l-Kütübi İlmiye 2012/1433.
• Bâcî, Ebü'l-Velîd Süleyman b. Halef b. Sa'd el-Endülüsi. el-Münteka Şerhu'l-Muvatta' el-İmam Mâlik. Kahire: Matbaatü's-Saade, 1332.
• Bedî' Yakûb, Emil. Mevsûatu 'Ulûmi'l-Luğati'l-'Arabiyye. Beyrut: Daru'l-Kütübi İlmiyye, 2006.
• Buhari, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu's-Sahih, Beyrut: Daru İbn Kesir, 2002/1423.
• Bûtî, Ramazan. Davâbitu’l-Maslaha fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Cessas, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Razi. Ahkamu'l-Kur'an, Beyrut: Daru'l-Kütübi İlmiye, 2013/1434
• Cevzi, İbn Kayyım. et-Turuku'l-Hükmiyye fi's-Siyaseti'ş-Şeriyye. Lübnan: Daru'l-Kütübü İlmiye, 2012.
• Çolak, Abdullah. İslâm Borçlar Hukuku, Ensar Neşriyat, İstanbul 2022.
• Çolak, Hasgül. "Konya Şeriyye Sicillerinde Dördüncü Deftere Kayıtlı Olan Hükümler ve Değerlendirilmesi". Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 1992.
• Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dini Konular 2. İstanbul: Ensar Yayınları 2018.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi, '26. Baskı', 2010.
• Döndüren, Hamdi. İslâm Ticaret İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. "İslâm Hukukunda Alışverişte Kâr Haddi Araştırmasına Dair Tenkîdî Görüş: 6", İslâm Hukukuna Göre Alışverişte Vade Farkı ve Kâr Haddi, Ed. Ali Şafak, Hayreddin Karaman, 151-160. İstanbul: İlmî Neşriyat, 1989.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş'as es-Sicistanî, es-Sünen. Beyrut: Daru'l-Kütübi İlmiye, 2010.
• . thk. : Şuayb Arnavut ve Muhammed Kamil Kara Belbelli. Beyrut: Risaletü'l-İlmiyye, 2009
• Eskicioğlu, Osman. İslâm ve Ekonomi. İzmir: Çağlayan Matbaası, 1999.
• Fetâvâ'l-Hindiyye, y.y: Matbatü Emiriyye, 1310.
• Feyruzabadi, Muhammed b. Yakub. el-Kamusu'l-Muhit. Beyrut: Müessesetü'r-Risale, 2005.
• Habergetiren, Ömer Faruk. İslâm Hukukunda Sermaye ve Sermaye Hareketleri. İstanbul: Kitabi Yayınları, 2015.
• Hasan, Ahmed. "et-Tes'îrfi'l-Fıkhi'l-İslâmî", Mecelletü Câmiati Dimeşkli'l-Ulumi'l-İktisadiyye ve'l-Kanuniyye 22/1, 2006
• Hâzin, Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm. Tefsiru'l-Hâzin. Beyrut: Daru'l-Kütübi İlmiye, 2014/1435.
• İbn Âbidin, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü'l-Muhtar alâ Dürri'l-Muhtar. Beyrut: Daru'l-Marife, 2015.
• İbn Hanbel, Ahmed. el-Müsned. Beyrut: Müessetü'r-Risale, 1993/1413.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Hadislerle Kuran-ı Kerim Tefsiri, çev: Bekir Karlığa ve Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları 1992.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğni. Riyad: DaruAlemi'l-Kütüb, 1997/1417.
• İbn Mace, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. Beyrut: Daru't-Tasil, 2014/1435.
• İbn Manzur, Ebü'l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mukerrem. Lisanü'l-Arab. Beyrut: Daru's-Sadr, t.y.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm. Hisbe, çev: Cemal Güzel. İstanbul: Takva Yayınları, 2015.
• İmranî, Ebü'l-Huseyn Yahya b. Ebi'l-Hayr b. Salim. el-Beyan fi Mezhebi'l-İmam eş-Şafii. Cidde: Daru'l-Minhac, 2000/1421.
• Kâisî, İbrahim Alallah Cevir. "Hukmu't-Tes'îri'l-Cebrî fî'l-Fıkhı'l-İslâmî", Irak Üniversitesi Dergisi (Mecelletü'l-Câmiatü'l-İslâmiyye) 26/3 (2011), 115-140.
• Kala'cî, Muhammed Ravvas. Mevsûâtu Fıkhı Ömer İbnü'l-Hattab, Beyrut: Daru'n-Nefais, 1989/1409.
• Kallek, Cengiz. "Narh". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/387-389. İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Kallek, Cengiz.. “Narh Konusuna Yeniden Bakış”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, (2006), 7/258.
• Kallek, Cengiz. Sosyal Servet: İslâm'da Yönetim Piyasa İlişkisi, İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Karadavi, Yusuf. İslâm Hukuku Evrensellik Süreklilik, çev: Yusuf Işıcık- Ahmet Yaman. İstanbul: Nida Yayınları, 2016.
• Kâsânî, Alaüddin Ebi Bekr b. Mesud. Bedaiu's-Senai. Beyrut: Daru'l-Kütübi İlmiye, 2003/1424.
• Kurtubî, Ebi Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr. el-Camiu'l-Ahkamu'l-Kur'an. Beyrut: Risaletü'l-Alemiyye, 2012/1433.
• Merginânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidaye Şerhu Bidâyeti'l-Mübtedi. Kiratşi/Pakistan: İdaretü'l-Kur'an ve'l-Ulumi'l-İslâmî, 1996/1417.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyar li-Ta'lili'l-Muhtar. Beyrut: Daru'-Erkam, 1997/1418.
• Müslim, Ebü'l-Huseyn b. Haccac en-Neysaburi. el-Câmiu's-Sahih. Kahire: Dâru'l-Hadis, 2010.
• Mv.F (el-Mevsuatü'l-Fıkhiyye). Kuveyt: Tabaatü Zatü's-Selam, 1984-1988.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Tefsiru'n-Nesefi. Dımeşk-Beyrut: Daru İbn Kesîr, 2013/1434.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref. el-Mecmu' Şerhu'l-Mühezzeb. Beyrut: Daru'l-Fikr, 1992.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref. Ravzatu'Tâlibin. Beyrut: Kütübü'l-İslâmî, 1991/1416.
• Okcu, Abdulmecit. "Nisa Sûresi 29. Âyette Geçen 'Ticaret' Kelimesinin Farklı Okunuşları ve Hukuki Yansımaları". EKEV Akademi Dergisi, (2015), 61/257-276.
• Razi, Abdulkadir.Muhtaru's-Sıhah. Lübnan: Mektebetü Lübnan, 1986.
• Şaban Zekiyyüddin. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü'l-Fıkh), çev: İbrahim Kafi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• Şafak, Ali. "İslâm Hukukunda Alışverişte Kâr Haddi", İslâm Hukukuna Göre Alışverişte Vade Farkı ve Kâr Haddi, Ed. Ali Şafak, Hayreddin Karaman, 60-110. İstanbul: İlmî Neşriyat, 1989.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. el-Fıkhu'l-İslâmi. Beyrut: Daru'l-Câmiyye, 1982.
• Şevkânî, Ali b. Muhammed. Neylü'l-Evtar Şerhu Muntaka'l-Ahbar. Lübnan: Beytü'l-Efkarı'd-Devliyye, 2004.
• Şimşek, Murat. İslâm Hukukunda Bağlayıcılık Bakımından Hz. Peygamber'in İçtihad ve Tasarrufları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• TDK, "Narh" Büyük Türkçe Sözlük, Erişim 22.12.2019.
• TDK,. Büyük Türkçe Sözlük, Erişim 06 Aralık 2018,
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen. Beyrut: Daru'l-Ğarbi'l-İslâmi, 1996.
• Ülgener, Sabri. Tarihte Darlık Buhranları.İstanbul: Derin Yayınları, 2006.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur'an Dili. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Yeniçeri, Celal. İslâm Açısından Tüketim, Tüketicinin Korunması ve Ev İdaresi, İstanbul: İFAV Yayınları, 1996.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usulü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2012.
• Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtaza el-Huseyni. Tacu'l-Arus. Kuveyt: Turas el-Arabiyye, 1973.