Nakkaş Hasan ve Sefer-Savaş Konulu Minyatür Örnekleri

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 99 - 117, 30.06.2024

Yasin Urhan

https://doi.org/10.53352/tevilat.1482023

Öz

Nakkaş Hasan Paşa, 16. ve 17. yüzyıl Osmanlı minyatür sanatının önemli sanatçılarındandır. Hayatı ile ilgili bilgiler sınırlıdır. Özellikle devlet adamlığı yönü tarihi kaynaklarda takip edilebilmiştir. Nakkaş Hasan, Enderun’da eğitim görmüş ve Harem-i Hümâyun hizmetinde bulunmuştur. Beylerbeyliği ve vezirlik makamına kadar ulaşmıştır. Nakkaş Osman’ın Osmanlı tasvir anlayışına yön verdiği III. Murad (1574 – 1595) devrinde Nakkaş Osman’ın çalışma ekibinde yer alan Nakkaş Hasan, 1600’lü yılların başına kadar yirmi civarında esere katkı sunmuştur. Konusu gereği sefer, savaş ve mücadeleleri tasvir eden minyatürler zengin kültürel içerik sunmaktadır. Nakkaş Hasan’ın eserlerinde de savaş ve sefer konulu minyatür örneklerine fazlaca rastlanmaktadır. Tasvirler metinlerdeki anlatımları esas alarak gerçekçi bir anlayışla yansıtmıştır. Kıyafet, başlık, mimari yapı ve doğa unsurları figürleri dönemin zihniyetine ışık tutmaktadır. Nakkaş Hasan, eserlerinde sade bir anlatımı benimsemiş, gereksiz detay ve yüzey tezyinatından uzak durmuştur. Hikâye anlatma anlayışını öncelemiştir. İçeriğin tasviri kadar yerleşim planı, renk dengesi, doluluk boşluk oranları gibi kompozisyon ilkelerine de dikkat etmiştir. Bu yönüyle eserleri biçim ve muhteva açısından bütünlük arz etmektedir. Nakkaş Hasan minyatürlerinin genel özellikleri üzerine araştırmalar yapılmıştır; ancak bu çalışma, Nakkaş Hasan minyatürlerinin genelinden bir tema etrafında toplanmış minyatürleri birlikte incelemekte ve nakkaşın konuyu ele alış biçimini muhteva ve şekil açısından ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Sanatları ve Tarihi, Minyatür Sanatı, Nakkaş Hasan, Yazma Eserler, Şâhnâme, Savaş Sahneleri.

Nakkaş Hasan and Campaign-War Themed Miniature Examples

Öz

Nakkaş Hasan Pasha was one of the most important artists of 16th and 17th century Ottoman miniature art. Information about his life is limited. Especially his statesmanship can be traced in historical sources. Nakkaş Hasan was educated in Enderun and served in the Harem-i Hümâyun. He reached the position of Beylerbeylik and vizier. Nakkaş Hasan, who was a member of Nakkaş Osman's working team during the reign of Murad III (1574-1595), when Nakkaş Osman shaped Ottoman depiction, contributed to around twenty works until the early 1600s. Depicting campaigns, wars and struggles, the miniatures offer rich cultural content. In Nakkaş Hasan's works, there are many examples of miniatures on war and campaigns. The depictions are based on the narratives in the texts and reflected with a realistic understanding. The figures of clothing, headdresses, architectural structures and natural elements shed light on the mentality of the period. Nakkaş Hasan adopted a simple narrative in his works and avoided unnecessary detail and surface decoration. He prioritized the understanding of storytelling. He paid attention to compositional principles such as layout, color balance, fullness and space ratios as well as the depiction of the content. In this respect, his works have integrity in terms of form and content. Studies have been conducted on the general characteristics of Nakkaş Hasan miniatures; however, this study examines the miniatures gathered around a theme from the general Nakkaş Hasan miniatures together and reveals the way the painter handled the subject in terms of content and form.

Anahtar Kelimeler

Islamic History and Arts, Miniature Art, Nakkaş Hasan, Manuscripts, Shāhnāme, War Scenes.

Kaynakça

• Akbaş, Melike. Eğri Fetihnamesi Bezeme Unsurları ve Minyatürleri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Babinger, Franz. Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Bağcı, Serpil- Çağman, Filiz- Renda, Günsel- Tanındı, Zeren. Osmanlı Resim Sanatı. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Kepeci Tasnifi. Ruus Defteri. No. 238, Gömlek No. 397.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Kepeci Tasnifi. Ruus Defteri. No:239, Gömlek No. 243.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Kepeci Tasnifi. Ruus Defteri. No. 250, Gömlek No. 207.
• Çabuk, Vahid. “Denizli’li Tâlîkî-zade Mehmed Subhi Efendi”. Türk Kültür Tarihinde Denizli Sempozyumu: Bildiriler. Denizli: Denizli Valiliği Yayınları, 1989.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca -Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Yayınları, 2010.
• Hasanbeyzâde, Ahmed. Târih. haz. Nezihi Aykut. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2004.
• Köprülü, Fuat. Türklerde Halk Hikâyeciliğine Ait Bazı Maddeler (Meddahlar). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: TTK Yayınları, 1966.
• Mahir, Banu. Osmanlı Minyatür Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2012.
• Meriç, Rıfkı Melul. Türk Nakış Sanatı Tarihi Araştırmaları 1. Vesikalar. Ankara: Feyz ve Demokrat Ankara Matbaası, 1953.
• Mimiroğlu, Arzu. İstanbul Üniversitesinde Bulunan Kıssa-i Şehr-i Şatran (İÜKT 9303) Yazmasının Minyatürleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Tanındı, Zeren. “Nakkaş Hasan Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/329. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Tanındı, Zeren. “Topkapı Sarayı’nın Ağaları ve Kitaplar”. Bursa U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 3, (2002), 56.
• Tanındı, Zeren. Türk Minyatür Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1996.
• Tanındı, Zeren Akalay. “XVI. Nakkaşlarından Hasan Paşa ve Eserleri”. I. Milletlerarası Türkoloji Kongresi (İstanbul 15-20. X. 1973). Türk Sanatı Tarihi Tebliğleri III, İstanbul: Tercüman Gazetesi-Türkiyat Enstitüsü Yayınları, 1979.
• Tanındı, Zeren Akalay. Osmanlı Tarihi ile İlgili Minyatürlü Yazmalar: (Şehnameler ve Gazanâmeler). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk ve İslam Sanatı Kürsüsü, Doktora Tezi, 1972.
• Topçular Kâtibi Abdülkadir (Kadrî) Efendi Tarihi. haz. Ziya Yılmazer. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi, III. Ankara: TDK Yayınları, 2019.
• Woodhead, Christine. “Şehnameci”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/456. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yaman, Bahattin. Osmanlı Resim Sanatında Kıyamet Alametleri: Tercüme-i Cifru`l-Cami ve Tasvirli Nüshaları. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Yılmazer, Ziya. Topçular Kâtibi Abdülkadir (Kadrî) Efendi Târihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, 1990.