KADI BİR ŞAİRİN “ARZ-I HÂLLERİ”: GEDİZLİ KABÛLÎ DÎVÂNI’NDA GÜNCEL ELEŞTİRİNİN KURGUSU

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: Gediz, 50 - 83, 01.09.2025

Ali Budak , Bahar Gökpınar

https://doi.org/10.58702/teyd.1704471

Öz

Kabûlî’nin asıl adı İbrahim’dir. 1520’lerin başında Kütahya’nın Gediz ilçesinde doğmuş, İstanbul’daki medrese eğitimi sonrasında kadı olarak memurluğa başlamış, son görev yeri Mısır’dan yurda dönerken de 1592 yılında denizde boğularak hayatını kaybetmiştir. İmparatorluğun birçok bölgesinde kadılık yaptığı anlaşılan Kabûlî, hayli hacimli sayılabilecek mürettep Dîvânı’nda bazı tarihi vak‘alarla başından geçen bazı sıkıntılı durumları adeta bir günlük tutarcasına kayıt altına almıştır. Böylece, çoğu, başlı başına birer hikâye gibi kurgulanmış bu manzumeler şairin yaşadığı yılların Osmanlı devletinin sosyo-politik ve ekonomik tanıklıkları olarak birer tarihi belge niteliği kazanmışlardır. Esasen, söz konusu sosyal unsurlar, daha çok kasîde, kıt’a ve mesnevîlerde işlenmiş olsalar da Kabûlî Dîvânı’nın geneline de yayılmış durumdadırlar. Bu çalışmada, Kabûlî’nin söz konusu sosyal belge niteliğindeki manzum hikâyeleri ve aktarmaları mercek altına alınmıştır. Buna göre, Osmanlı edebiyatında özellikle 17. yüzyıldan itibaren görülen içerik ve şekil değişimleri göz önüne alınırsa, 16. yüzyılda, Kabûlî’nin şiirlerinde görece daha erken bir yerlileşme ve değişimin var olabileceğini tartışmak mümkündür. İlaveten, Kabûlî’nin şiirleri, Osmanlı edebiyatında güncel olanın muhteva hâline gelmesi bağlamında da değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kabûlî , Gediz , Arz-ı hâl , 16.yüzyılda Osmanlı , Sosyal Eleştiri

THE “STATES OF MIND” OF A POET WHO IS A QADI: THE FICTION OF CURRENT CRITICISM IN THE DÎVÂN OF GEDİZLİ KABÛLÎ

Öz

The real name of Kabûlî is İbrahim. In the early 1520s, he was born in Gediz, district of Kütahya. After the madrasa training in Istanbul, he started to work as a qadi (judge of a Sharia court). On his way back to the country, his last duty, he drowned in the sea in 1592. It is understood that he worked in many parts of the Ottoman Empire. He recorded some historical events and the troubled situations in his own life in his voluminous and crew Dîvân, like a daily amount. Thus, these verses, most of which are designed as stories in themselves, have gained the nature of historical documents as socio-political and economic testimonies of the Ottoman Empire. Essentially, these social elements are mostly spread throughout Kabûlî’s Dîvân, even though they are mostly committed in kasîde, kıt’a and mesnevî. In this study, Kabûlî’s verse stories and narratives, which are social documents in question, were examined. Accordingly, considering the content and form changes seen in Ottoman literature, especially in the 17th century, it is possible to discuss that in the 16th century, a relatively earlier indigenousness and change may exist in Kabûlî's poems. In addition, Kabûlî's poems were evaluated in the context of the current contents of Ottoman literature.

Anahtar Kelimeler

Kabûlî , Gediz , State of mind , The Ottoman Empire in th 16th c. , Social Criticism

Kaynakça

• Akün, Ö. F. (2013). Divan edebiyatı. İSAM Yayınları.
• Andrews, Walter G. (2003). Şiirin sesi Toplumun Şarkısı-Osmanlı Gazelinde Anlam ve Gelenek. (çev.) Tansel Güney. İletişim Yayınları.
• Baykal. B. S. (Ed.). (1992). Peçevi tarihi II. Kültür Bakanlığı Yayını.
• Budak, A. (2017). Fuzûlî’nin yaşadığı çağı eleştirel tanıklığı beng u bâde. Bilge Kültür Sanat.
• Budak, A. (2018). Şiirimizin mağrur ölümsüzü bâkî ve estetiği. Bilge Kültür Sanat.
• Budak, A. (2021). Metin esaslı bir yaklaşımla Türk edebiyatı tarihi (başlangıçtan 18. yüzyıla). Yeditepe Üniversitesi Yayınları.
• Budak, A. ve Kanar, M. (2017). Fuzûlî’nin çağına tanıklığı beng ü bâde. Bilge Kültür Sanat.
• Cebeci, O. (2008). Komik edebi türler parodi, satir ve ironi. İthaki Yayınları.
• Çabuk, V. (Ed.). (1989). Solak-zâde tarihi. (2. Cilt). Kültür Bakanlığı Yayını.
• Düzdağ, M. E. (1972). Şeyhülislam Ebussuûd Efendi fetvaları ışığında 16. asır Türk hayatı. Enderun Kitabevi.
• Erdoğan, M. (2013). Gedizli kabûlî ve dîvânı. Gediz Belediyesi Kültür Yayınları.
• İnalcık, H. (1998). Şikâyet hakkı: ‘Arz-ı hâl ve ‘arz-ı mahzar’lar. Osmanlı Araştırmaları, -The Journal of Otoman Studıes, (7-8), 33-54.
• İnalcık, H. (2006). Klasik edebiyat menşei: İrani gelenek, saray işret meclisleri ve musahip şairler. T. Halman (Ed.), Türk edebiyatı tarihi (c. I. s. 221-282) içinde. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Hutcheon, L. (1985). A theory of parody. Methuen.
• Karacan, T. (Ed.). (1990). Derenâme ya da hâce fesâd ve söz ebesi. Dilek Basımevi.
• Mengi, M. (2010). Divan şiiri yazıları. Akçağ Yayınları.
• Özgül, K. (2006). Dîvan yolundan Pera’ya selâmetle-modern Türk şiirine doğru. Hece Yayınları.
• Özkan, Ö. (2007). Divan şiirinin penceresinden Osmanlı toplum hayatı (XIV-XV. Yüzyıl). Kitabevi Yayınları.
• Özkul, O. (2005). Gelenek ve modernite arasında ulemâ. Birharf Yayınları.
• Öztekin, Ö. (2006). XVIII. yüzyıl divan şiirinde toplumsal hayatın izleri: Divanlardan yansıyan görüntüler. Ürün Yayınları.
• Rosenheim, E. (1972). Swift and the Satirist’s art. University of Chicago Press.
• Sheridan, D. (2012). Nüh felekte bir zelzele: Nef ‘i’nin Sihâm-ı Kazâ’sında yergisel söylem. Türkoloji Sempozyumu, (20-22 Ekim 2011), 186-202.
• Varlık, M. Ç. (1996). Germiyanoğulları. TDV İslam Ansiklopedisi, 1-4. https://islamansiklopedisi.org.tr/germiyanogullari
• Yılmaz, F. (2015). İstanbul’da siyasal olaylar kronolojisi (1453-1826). Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, (2), 65-93.