SÖZLEŞMEYİ FESHEDEN ACENTENİN DENKLEŞTİRME İSTEMİNE HAK KAZANMASI

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 115 - 130, 25.06.2019

Sevilay Uzunallı

Öz

Acentelik sözleşmesi sona erdikten sonra acentenin en önemli
haklarından biri denkleştirme istemidir. TTK m. 122’de acentenin denkleştirme
istemine hak kazanmasının koşulları düzenlenmiştir. Buna göre, müvekkilin,
acentenin bulduğu yeni müşteriler sayesinde sözleşme ilişkisinin sona
ermesinden sonra da önemli menfaatler elde etmesi, acentenin ise sözleşme
ilişkisinin sona ermesinin sonucu olarak ücret isteme hakkını kaybetmesi ve
acenteye denkleştirme ödemesinin hakkaniyete uygun düşmesi gerekir. Bu olumlu
koşulların yanında olumsuz koşullara da yer verilmiştir. Buna göre, acente, müvekkilin
feshi haklı gösterecek eylemi olmadan sözleşmeyi feshetmişse veya acentenin
kusuru sebebiyle sözleşme müvekkil tarafından haklı sebeple feshedilmişse,
acente denkleştirme isteminde bulunamaz.

 

TTK m. 122.3’de öngörülen “müvekkilin feshi haklı gösterecek bir
eylemi olmadan” sözleşmeyi sona erdiren acentenin denkleştirme isteminde
bulunamayacağı koşulu, TTK m. 122.1 bend 3’de öngörülen hakkaniyet koşulunu
somutlaştıran bir düzenlemedir. Bu nedenle acentenin sözleşmeyi feshini haklı
kılan sebebin, “müvekkilin feshi haklı gösterecek eylemi” ile sınırlı olduğu
sonucuna varılmamalıdır. Zira müvekkilin eyleminden kaynaklanmasa da müvekkilin
hakimiyet alanından kaynaklanan, hatta acentenin kendisiyle ilgili olan ve
dürüstlük kuralı gereği acenteden sözleşmeyle bağlı kalmasının beklenebilir
olmadığı durumlarda da hakkaniyet, sözleşmeyi fesheden acentenin denkleştirme
isteminin korunmasını gerektirebilir. Bu nedenle, sözleşmeyi fesheden acentenin
denkleştirme istemini koruması için gerekli koşul olan “müvekkilin feshi haklı
gösterecek eylemi” ifadesinin geniş olarak yorumlanması gerekir. Makalede,
yargı kararlarından örnekler vererek, sözleşmeyi fesheden acentenin hangi
durumlarda denkleştirme istemine hak kazanabileceği incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hakkaniyet, Acentenin Sözleşmeyi Feshi, Müvekkilin Feshi Haklı Gösterecek Eylemi

EQUALIZATION CLAIM FOR THE AGENCY TERMINATING CONTRACT

Öz

Following the termination of the agency contract, one of the most
important rights of the agency is the equalization claim. In TCC article 122,
conditions of the agency for qualifying for equalization claim are laid.
Accordingly, while client is able to acquire important benefits after the end
of the contractual relationship thanks to new customers found by the agency,
agency loses the right to charge as a result of the termination of the contract
relationship, thus, the equivalence payment must fall in accordance with
equity. In addition to these positive conditions, negative conditions are also
provided.

Accordingly, if the agency has terminated the contract without
the right to justify the termination or the client has terminated the contract
due to the fault of the agency, the agency shall not be able to ask for
equalization.

The condition foreseen in TCC article 122.3 that agency
terminating contract “without an action justifying client’s termination” shall
not be able to claim equalization is a regulation that embodies the equity
condition stipulated in TCC article 122.1 subparagraph 3. Therefore, it should
not be concluded that justifying reason for agency’s termination of contract is
limited with “client’s action for justifying the termination”. That is because,
despite not originated from client’s own actions, in cases based on client’s
field of authority, even where it is not possible for agency to adhere to
contract by the honesty rule, equity may require protection of the equalization
claim by client terminating contract. Therefore, it is necessary to interpret
the expression of “client’s action to justify the termination” which is the
condition required to protect equalization claim of the agency terminating
contract. In this study,  it was examined
in which conditions the agency terminating contract could qualify for the
equivalence of contract by giving examples of judicial decisions.

Anahtar Kelimeler

Equity, Termination of the Agency’s Contract, Client’s Action to Justifying Termination

Kaynakça

• Akın, İrfan (2013) “Acentenin Denkleştirme Hakkı ve Alman Hukukundaki Gelişmeler”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 62, S. 3, s. 613-641. Arkan, Sabih (2018) Ticari İşletme Hukuku, 24. Bası, Ankara, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü. Ayan, Özge (2008) Acentenin Denkleştirme Talep Etme Hakkı, Ankara, Seçkin. Balke, Michaela&Groot, Simone Evke de (2010) “Der Handelsvertreterausgleich nach § 89 b HGB im Umbruch”, NJOZ, s. 1551-1556. Baumbach, Adolf&Hopt, Klaus J. (2016) Handelsgesetzbuch, 37. Aufl. München C.H. Beck. Busche, Jan (Oetker, Hartmut) (2017) Kommentar zum Handelsgesetzbuch, 5. Aufl. München, C.H. Beck. Haas, Ulrich (1991) “Wegfall des Handelsvertreter-Ausgleichsanspruchs gemäß § 89 b Abs. 3 Nr. 1 HGB bei Eigenkündigung ohne besonderen Anlaß verfassungswidrig?”, BB, s. 1441-1442. Hoyningen-Huene & Gerrick Freiherr v. (2016) Münchener Kommentar zum HGB Band I Erstes Buch, Handelsstand §§ 1-104, 4. Aufl. München C.H. Beck. Karamanlıoğlu, Argun (2017) “Acentenin Hastalık Veya Yaşlılık Gerekçesiyle Acentelik Sözleşmesini Feshetmesi Halinde Denkleştirme İsteminin Durumu”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. iur. Merih Kemal Omağ’a Armağan, C. II Ankara, s. 141-172. Karasu, Rauf (2008)“Türk Ticaret Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’na Göre Acentenin Denkleştirme Talebi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y. 57, S. 4, s. 283-317. Kaya Arslan (Ülgen, Hüseyin&Helvacı, Mehmet& Kendigelen, Abuzer&Nomer Ertan, N. Füsun) (2017) Ticari İşletme Hukuku, 5. Bası, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık. Kaya, Arslan (2016) Türk Ticaret Kanunu Şerhi, Birinci Kitap Ticari İşletme, Yedinci Kısım Acentelik (TTK m. 102-123), 2. Bası, İstanbul, Beta. (Anılış: Kaya, A.) Kaya, Mustafa İsmail (2014) Acentelik Hukuku, Ankara, Adalet. (Anılış: Kaya) Koller, Ingo & Kindler, Peter & Roth, Wulf-Henning & Morck, Winfried (2015) Handelsgesetzbuch: HGB Kommentar, 8. Aufl. C.H. Beck. Löwisch, Gottfried (Ebenroth&Boujong&Joost&Strohn) (2014) Handelsgesetzbuch, 3. Aufl. München C.H. Beck. Moritz, Peter (1987) “Zum Wegfall des Ausgleichsanspruchs bei Kündigung durch den Handelsvertreter. Unbilligkeit der “Billigkeitssregelung” des § 89 b Abs. 3 S. 1 HGB?”, DB 1987, s.875-881. Noetzel, Ludwig (1993) “Die eigene Kündigung eines Handelsvertreters und sein gesetzlicher Ausgleichsanspruch”, DB, s. 1557-1559. Ormancı, Pınar Altınok (2011) Sürekli Borç İlişkilerinin Haklı Sebeple Feshi, İstanbul, Vedat Kitapçılık. Retzer, Konrad (1993) “Verfassungsmäßigkeit des § 89 b Abs. 3 Nr. 1 HGB? Ausschluß des Ausgleichsanspruchs bei Eigenkündigung des Handelsvertreters?”, BB, s. 668-672. Saenger, Ingo (1997) Der Ausgleichsanspruch des Handelsvertreters bei Eigenkündigung, Stuttgart, München Hannover, Berlin, Weimar, Dresden, Richard Boorberg. Şener, Oruç Hami (2016) Ticari İşletme Hukuku, Ankara, Seçkin. Thume, Karl-Heinz (2009) “Die Bedeutung des Kundenstammes im Vertriebsrecht”, BB, s. 1026-1031.