Social Criticism in the Republican Period Ortaoyunu Texts

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 2, 88 - 104, 29.09.2025

Merve Özel , Onur Aykaç

https://doi.org/10.62425/theatreacademy.1731172

Öz

Ortaoyunu, which entertained the Ottoman people for many years, underwent a serious change and transformation under the influence of the innovation movements of the Republican Period. Especially in the Early Republican Period, the issue of renewing the themes, decor, types and music in ortaoyunu was brought to the agenda; many ideas were put forward in newspapers and magazines on this subject. In the following years, “modern ortaoyunu texts” that quickly got rid of the traces belonging to the Ottomans and reflected the atmosphere of the period were written. Thus, ortaoyunu tradition kept up with the age while largely preserving its essence. In this study, firstly, newspaper and magazine articles explaining how the classical ortaoyunu texts should be updated in terms of thematic were examined briefly. Osman Cemal Kaygılı, Mahmut Yesari, Hüsamettin Bozok, Refi Cevat Ulunay, Burhan Felek and Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu are the names whose opinions are included here. Then, the elements of “social criticism” in 10 light comedy texts written during the Republic Period (1927-2012) are explained with examples. Generally speaking, the most criticized aspects in the plays are the forgetting of national values and the increase in admiration for the West among young people. In addition, the weakening of the sense of togetherness in society and the alienation of individuals from the sense of responsibility are also among the criticized issues.

Anahtar Kelimeler

Ortaoyunu Tradition , the Republic Period , Thematic Change , Social Criticism.

Cumhuriyet Dönemi Ortaoyunu Metinlerinde Toplumsal Eleştiri

Öz

Uzun yıllar Osmanlı halkını eğlendiren ortaoyunu, Cumhuriyet Dönemi yenilik hareketlerinin etkisiyle ciddi bir değişim ve dönüşüme uğramıştır. Özellikle Erken Cumhuriyet Dönemi’nde ortaoyunundaki temaların, dekorun, tiplerin ve müziğin yenilenmesi meselesi gündeme getirilmiş; bu hususta gazete ve dergilerde pek çok fikir ortaya atılmıştır. Takip eden yıllarda ise Osmanlı’ya ait izlerden hızla sıyrılıp dönemin atmosferini yansıtan “modern ortaoyunu metinleri” yazılmıştır. Böylece ortaoyunu geleneği, büyük oranda özünü muhafaza ederek çağa ayak uydurmuştur. Bu çalışmada, ilk olarak klasik ortaoyunu metinlerinin tematik açıdan nasıl güncellenmesi gerektiğini anlatan gazete ve dergi yazıları kısa kısa irdelenmiştir. Osman Cemal Kaygılı, Mahmut Yesari, Hüsamettin Bozok, Refi Cevat Ulunay, Burhan Felek ve Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu burada görüşlerine yer verilen isimlerdir. Ardından, Cumhuriyet Dönemi’nde (1927-2012) kaleme alınan 10 ortaoyunu metnindeki “toplumsal eleştiri” unsurları örnekler eşliğinde izah edilmiştir. Genel olarak bakıldığında, oyunlarda en çok millî değerlerin unutulması ve gençlerde Batı hayranlığının artması eleştirilmiştir. Ayrıca toplumdaki beraberlik duygusunun zayıflaması ve kişilerin sorumluluk bilincinden uzaklaşmaları da eleştirilen hususlar arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Ortaoyunu Geleneği , Cumhuriyet Dönemi , Tematik Değişim , Toplumsal Eleştiri.

Kaynakça

• And, M. (1969). Geleneksel Türk tiyatrosu (Kukla, karagöz, ortaoyunu). Bilgi Yayınevi.
• Aykaç, O. (2019). Geçmişten günümüze ortaoyunu geleneği. Akçağ Yayınları.
• Baltacıoğlu, I.H. (1940). Orta oyunu nasıl dirilir. Yeni Adam, 278, 10-11.
• Baltacıoğlu, I.H. (1942). Orta oyunu. Ülkü, 14, 11.
• Baltacıoğlu, I.H. (1968). Ortaoyunu nedir. Türk Dili (Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı), 207, 518-526.
• Biçer, Y. (2012). 2 ortaoyunu: Revani Hanım’ın kısmeti-İbiş ile Zeliş. Babıali Kitaplığı.
• Bilginer, C. (2001). Hayırlı evlat-İnternetçi. Mitos-Boyut Yayınları.
• Bilginer, C. (2003). Dünyada mekân yahut hilekâr. Mitos-Boyut Yayınları.
• Bozok, H. (1938). Orta oyunu dirilebilir mi. Ses, 1, 5.
• Bozok, H. (1939). Orta oyununu diriltmek için. Servet-i Fünûn/Uyanış, 2244(559), 212-213.
• Büyükarkın, B. (1987). Kavuk. Ortaoyunu (Oyun metinleri) (s. 201-270) içinde. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kudret, C. (2007). Ortaoyunu. Cilt 1. Yapı Kredi Yayınları.
• Felek, B. (1944). Orta oyunu nasıl oynanır-I. Perde-Sahne, 13, 14.
• Genç Oyuncular (1962). Vatandaş oyunu. İzlem Yayınevi.
• Gezen, M. (1997). Salak oğlum. Mitos-Boyut Yayınları.
• Kaygılı, O.C. (1927, 9-28, Mart). Yazıcı. Akşam, 2.
• Kaygılı, O.C. (1930). Oyunlar da yenilik ister. Politika, 3.
• Kaygılı, O.C. (1938). Ortaoyunu ve karagöz. Ses, 4, 5.
• Kunos, İ. (1304/1888). Orta oyunu (Büyücü oyunu). Şirket-i Mürettibiyye Matbaası.
• Namlı, T. (2010). Tanzimat devri Türk romanında sosyal tenkit [Yayımlanmamış doktora tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Oral, Ü. (1987). Kavuklu iş buldu. Ortaoyunu (Oyun metinleri) (s. 77-199) içinde. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özakman, M. (2012). Karagöz (Oyunlar ve çevreci ortaoyunu). UNIMA Türkiye Milli Merkezi Yayınları.
• Özel, M. (2024). Cumhuriyet Dönemi ortaoyunu metinleri üzerine tematik bir inceleme (1927-2013) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
• Öztürk, F. (2024). Cumhuriyet Dönemi’nde yazılan ilk çağdaş ortaoyunu: Yazıcı. Palet Yayınları.
• Türkmen, F. ve Fedakâr, P. (2009). Türk halk tiyatrosunda hareket komiğine bağlı mizahi unsurlar. Milli Folklor, 82, 98-109.
• Uğur, U. (2013). Toplu oyunları-I (Kabakçı Mustafa vakası, evham, huysuzlar kulübü). Mitos-Boyut Yayınları.
• Ulunay, R.C. (1941). Orta oyunu. Tan, 3.
• Yesari, M. (1936). Orta oyunu. Yedigün, 185, 7-8.
• Yetiş, K. (1996). Namık Kemal’in Türk dili ve edebiyatı üzerine görüşleri ve yazıları. Alfa Basım Yayım Dağıtım.