Hz. Mûsâ Kıssasında Bazı Lafzî Müteşâbih Âyetler

Yıl 2022, , 583 - 608, 31.12.2022

Nurettin Çiftçi

https://doi.org/10.32711/tiad.1162769

Öz

Kur’ân, Hz. Peygamber’i (s.a.s) ve ilk İslam toplumunu karşılaştıkları sıkıntılar karşısında motive etmek ve onlara nasıl hareket etmeleri konusunda yol göstermek gibi birçok amaçla geçmiş peygamberlerin kıssalarını anlatmaktadır. Kur’ân’da en fazla tekrar edilen kıssalardan biri de Hz. Mûsâ kıssasıdır. Kıssanın bazı kesitleri farklı sûrelerde bazen aynı bazen de farklı ifadelerle yer aldığı görülmektedir. Bu ifadelerin birçoğu birbirinin benzeri olduğu için tefsir literatüründe lafzî müteşâbih şeklinde ele alınmaktadır. Hz. Mûsâ kıssasında lafzî müteşâbih örnekleri bir hayli fazladır. Bu çalışmada sadece Hz. Mûsâ’nın ilk vahiyle karşılaşması esnasında meydana gelen olaylarla ilgili âyetlerde geçen bazı müteşâbih lafızlar ele alınmıştır. Bunlar Hz. Mûsâ’nın ailesiyle Medyen’den çıkarken bir ateş görmesi, ehlini bırakıp ateşin yanına gitmesi, elindeki asanın yılana dönüşmesi ve “yed-i beyza” mucizesidir. Bunların her biri bazen aynı bazen de farklı ifadelerle Kur’ân’ın birkaç yerinde anlatılmaktadır. Bu çalışmada Hz. Mûsâ kıssasında geçen bu ifadelerin benzerlik ve farklılıkları lafzî müteşâbih kapsamında incelenip değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Hz. Mûsâ, Hz. Mûsâ kıssası, Lafzî Müteşâbih, Tekrar

Some Lafẓī Mutashābih Verses in The Parable of Moses

Öz

The Quran tells the stories of the past prophets for many purposes such as motivating the Prophet and the first Islamic community in the face of the troubles they faced and guiding them on how to act. One of the most repeated stories in the Qur'an is the story of Moses. It is seen that some sections of the story are used in different surahs, sometimes with the same and sometimes with different expressions. Since many of these expressions are similar to each other, they are handled as literal allegorical in the tafsir literature. In this study, only some ambiguous words in the verses about the events that took place during the first revelation of Moses are discussed. These are Moses' seeing fire while leaving Madyan with his family, leaving his family and going to the fire, turning the stick in his hand into a snake, and the miracle of "yed-i beyza". Each of these issues is explained in several suras, sometimes with the same or sometimes different expressions. In this study, the similarities and differences of these expressions in the story of Moses are examined and evaluated within the scope of lafẓī mutashabih.

Anahtar Kelimeler

Tafsîr, Moses, The Story of Moses, Lafẓī Mutashābih, Repetition

Kaynakça

• Âlûsî, Ebû Senâ Şihabuddin Mahmud. Rûhu’l-Meʽânî fi Tefsiri’l-Kur’ân’il- ʽAzîm ve’s-Sab’i’l-Mesânî. Beyrut: İhyau’t-Turâsi’l-ʽArabî, trs.
• Ebû Hayyan, Esiru’d-Din Muhammed b. Yûsuf b. Ali b. Yûsuf el-Endülüsî. Tefsiru’l-bahri’l-muhît. VIII Cilt. Beyrut: Dâru’l-İhyai’t-Turasi’l-ʻArabi, trs.
• Firûzabâdî, Mecdu’d-Din Muhammed b. Ya’kub. el-Kâmûsu’l-muhît. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1429.
• Fîruzabâdî, Muhammed b. Yakub. Kamûs’l-muhît. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 2005.
• Halil b. Ahmed el-Ferâhidî. Kitâbu’l-ʻayn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
• Hatîb el-İskâfî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah el-İsbehânî - thk. Muhammed Mustafa Aydın. Dürretü’t-tenzîl ve ġürretü’t-te’vîl. Mekke: Câmi‘atu Ümmü’l-Kürâ, 2001.
• Hızır, Zekeriyya Ali Mahmud el-. “Kutûfun mine’l-müteşâbihi’l-lafzî fî kıssati seyyidina Mûsâ a.s.” Mecelletu Camiatu Ümmü’l-Kura li Ulûmi’ş-Şerîati ve’d-Dirasaâti’l-İslâmiyye 50 (1431), 95-154.
• İbn Aşûr, Muhammed Tahir. Tefsiru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dar et-Tûnusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Faris, Ebu’l-Hüseyin Ahmed b. Faris b. Zekeriyya. Mu’cemu mekâyîsi’l-luğa. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’ani’l-ʽAzîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim. Lisânu’l-ʻarab. 55 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maarif, ts.
• İbn Teymiyye, Takıyuddin Ebû’l-Abbâs Ahmet b. Abdulhâlim. Mecmûu’l-Fetevâ. Medine, 1425.
• İsfahânî, Ebû’l-Kasım el-Hüseyin b. Muhammed er-Râgıp. el-Müfredât fi ğaribi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Kasımî, Muhammed Cemaleddin. Mehâsînu’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsiru Mukâtil b. Süleyman (et-Tefsîru’l-Kebir). V Cilt. Beyrut: Müessetü’t-Tarihi’l-ʻArabi, 1423.
• Nahvî İbn Kesyân, Ebu’l- Hasan b. Keysan en-. Meʿāni’l-Kur’ān ve iʿrābuh. Kahire: Mektebetu’l-İmam el-Buhari Li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2013.
• Özdaş, Haşim. Anlam ve Yorum Açısından Lafzî Müteşâbih âyetler. Ankara: İlâhiyât, 2021.
• Sâmarrâî, Fâdıl Sâlih. Lemesâtun beyâniyyetun fî nusûsin mine’t-tenzîl. Amman: Dâru Ammâr, 3. Basım, 1423.
• Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih. et-Ta‘bîru’l-Kur’ânî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 3. Basım, 1439.
• Semerkandî, Ebû’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim. Tefsîru’s-Semerkandî-Bahru’l-ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: el-Mektebetu’t-Tevfikiyye, 2008.
• Şetevî, Fehd b. Şetevî Abdulmuîn. Delâletu’s-siyâk ve eseriha fî tevcîhi’l-müteşâbihi’l-lafzî fî kıssati Mûsâ. Mekke: Ummu’l-Kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Taberî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Cerir. Câmi‘u’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân. XXX Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, 2004.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Müteşâbih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. XXXII. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. el-Keşşāf ʿan Ḥaḳāʾiḳi’t-Tenzīl ve ʿUyūni’l-Eḳāvīl fī Vucūhi’t-Teʾvīl. IV Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻArabi, 2006.
• Zerkeşî, Bedreddin Ebû Abdullah Muhammed b. Bahâdır b. Abdullah. el-Burhân fi ulûmi’l Kur’ân. IV Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.