İslâm Kültür Geleneğinde İlâhî Sıfatlar Kuramı

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 415 - 446, 30.06.2022

Bayram Çınar

https://doi.org/10.32711/tiad.1094118

Öz

Allah’a ilişkin konuşmanın zorluğu, O’nun âlemden ayrı bir varlık olması sebebiyledir. Allah, Kur’ân ’da kendisine bazı nispetler yapmış, bu yolla kendisi hakkında konuşmuştur. İlâhî vahyin anlaşılmayı amaçladığı bu yüzden varsayılabilir. Bu insanın teklife muhatap olması ile yakından ilişkilidir. Söz konusu varsayım, Allah’a yapılan nispetlerin anlaşılması gerektiğini ortaya koymaktadır.
Müslüman kelâmcılar, Allah’a ilişkin konuşmanın zorluğunu farkında olarak, bu teolojik soruna yönelmiş ve çözüm üretme çabası göstermişlerdir. Karşı karşıya bulunulan bu çok bilinmeyenli denklemde, bilinenlerden hareketle bazı çözüm teşebbüslerinde bulunmuşlardır.
Bu çalışmadaki amaç, sıfatlar konusunda geliştirdikleri teolojik dil üzerinden ekolleri yargılamak değildir. Onların sıfatlara ilişkin kuramlarını ortaya koymak da bu çalışma çerçevesinde amaçlanmamıştır. Bu çalışma İslâm kelâm ekollerinin sıfatlar kuramına ilişkin varsayımlarındaki temel hareket noktaları, iddialarını dile getirmekte endişesini yaşadıkları teolojik algılar gösterilmeye çalışılmıştır. Bu yönüyle çalışmamız tamamen kuramsal ve kavramsal bir çalışmadır. Zaman zaman farklı ekollere mensup kelâmcılara atıf yapılması ise teorik kurgumuzun alandan test edilmesi ve doğrulanması amacı taşır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Allah, Allah’ın Sıfatları, Zât, Zât Sıfat İlişkisi

Theory of Divine Attributes in the Islamic Cultural Tradition

Öz

The difficulty of talking about God is because He is a separate entity from the world. Allah made some proportions to himself in the Qur'an, and spoke about himself in this way. It can therefore be assumed that divine revelation aims to be understood. This is closely related to the person being the addressee of the offer. The assumption in question reveals that it is necessary to understand the proportions made to God. Muslim theologians, being aware of the difficulty of speaking about God, turned to this theological problem and tried to find a solution. In this equation with many unknowns, they tried to solve some of the known ones.
The purpose of this study is not to judge the schools through the theological language they developed about adjectives. It is not aimed within the framework of this study to reveal their theories about adjectives. In this study, it has been tried to show the basic starting points in the assumptions of Islamic theological schools regarding the theory of adjectives (Attributes of God), and the theological perceptions that they are worried about in expressing their claims. In this respect, our study is a purely theoretical and conceptual study. Making reference to theologians from different schools from time to time, on the other hand, aims to test and verify our theoretical construct from the field.

Anahtar Kelimeler

Theology, Allah, Attributes of God, Essence, Relationship between Essence and Attributes

Kaynakça

• Abdulcebbâr, el-Hâmedânî Kâdî. Şerhu’l-Usuli’l-Hamse thk. Abdulkerîm Osman. Mektebetü Vahbe, 1996.
• Abdulhamit, İrfan. İslâm’da İtikadî Mezhepler ve Akaid Esasları. çev. Mustafa Saim Yeprem. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Âmidî, Seyfuddin. el-Mübîn fî şerhi meʻânî elfâzi’l-hükemâ ve’l-mütekellimîn thk. Hasan Mahmud Şafi’î. Kahire: Mektetu Vehbe, 1993.
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe tarihi: Sokrates Öncesi Yunan Felsefesi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006.
• Bizrî, Nader el-. “God: essence and attributes”. The Cambridge companion to classical Islamic theology. 121-140. Cambridge: Camridge University Press, 2008.
• Cârullah, Zuhdî. el-Mu ‘tezile. Beyrut: el-Muessesetu’l-Arâbiyye li’d-Dirasâti ve’n-neşr, 1990.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitabu’t-Tarifât. ed. Gustavus Flugel. Mektebetu Lübnan, 1985.
• Çelebi, Bekir Topaloğlu-İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İSAM Yayınları, 2010.
• Çınar, Bayram. Din-siyaset İlişkisi Açısından Me’mun Dönemi Mihnesi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Çınar, Bayram. “İslam Kelamında Tanrı Hakkında Konuşmanın İmkânı: Din Dili Tartışmaları”. Din ve Bilim - Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/3 (2020), 29-48.
• Çınar, Bayram. “Tanrı Hakkında Konuşmanın Felsefî İmkanı:Negatif Din Dili”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 4/2 (2020), 231-249.
• Dârimî, İmam Ebû Saîd Osmân b Saîd b Halîd. Reddu’l-İmâm Osman b. Saîd alâ Bişri’l-Merîsî’l-a’nîd (er-Redd ale’l-Merîsî). thk. M. Hâmid el- Feykî. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Doğan, Hüseyin. “İslâm Düşüncesinde İtikâdî Mezheplerce Benimsenen Dil Anlayışları”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/26 (2012), 1-24.
• Ebu’l-Bekâ, Kefevî. el-Külliyyât. thk Adnan Derviş-Muhammed Mısrî. Muessesetu’r- Risale, 1998.
• El-Attas, Mustafa b. Abdurrahman. Akidetu İmam Eş’arî Mezhebu’s- sevâd el-âzam min el-Muslimin. Hadramevt: Dâru’l-Usûl, ts.
• El-İmrânî, Yahyâ b Ebu’l-Hayr. el-İntisar fi’r-red ʿale’l-Kaderiyyeti’l-eşrâr thk . Abdulaziz Halif. Mektebetu Melik Fahd, 1419.
• Emin, Ahmed. Duha’l-İslam. Kahire: Hindavî, 2012.
• Erdinç, Ziya. Erken dönem kelam kaynaklarında zât-sıfât ilişkisine yaklaşımlar ve delilleri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan. el-İbâne an Usûli’d-diyane thk. Abbas Sabbâğ. Beyrut: Dâru’n-Nefâîs, 1994.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Kitâbu’l-Lum’a fi’r-reddi alâ ehl-i’z-zeyğ ve’l-bid’a. nşr. Hammûde Zeki Gurâbe. Matbaatu Mısr Şeriketi Musaheme Mısriye, 1955.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Makâlâtu’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallîn thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid 2 Cilt. Mektebetu’n- Nahdatu’l-Mısriye, 1950.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Makalatü’l-İslâmiyyîn. çev.Ömer Aydın, Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Eşʻarî, Ebu’l-Hasan. Risale li Ehli Suğûr bi Babi’l-Ebvâb. thk. Abdullah Muhammed Şakir Muhammed el- Cûneydî. Câmiatu’l-İslamiye, 1413.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. el-İktisad fi’l İtikad çev. Osman Demir. Klasik Yayınları, 2012.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. el-Kıstasu’l-Mustakim. çev. İbrahim Çapak. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid. el-Maksadü’l-esnâ fî şerhi esmâ’i’llâhi’l-hüsnâ. nşr. Abdülvehhâb el-Câbî. Beyrut: Dâr ibn Hazm, 2003.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. Fadaihu’l-Batiniye thk. Abdurrahman Bedevî. Kahire: Dâru’l-Kavmiye li Taba’ati ve’n-Neşr, 1964.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. Faysalu’t Tefrikâ nşr. Mahmud Bîcû. Dimeşk, 1993.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid. “İlcâmu’l-Avâm an İlmi’l-Kelâm”. Mecmuatu Resâil. thk. İbrahim Emin Muhammed. 319-355. Kahire: Mektebetu’t-Tevfikiyye, ts.
• Goldziher, Ignace. Zâhirîler: Sistem ve Tarihleri. çev. Cihad Tunç. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Gutas, Dimitri. Yunanca düşünce Arapça kültür: Baǧdat’ta Yunanca-Arapça çeviri hareketi ve erken Abbasi toplumu. çev. Lütfü Şimşek. Kitap Yayınevi, 2003.
• Hayyât, Ebu’l-Hüseyn. el-İntisar. thk. Nyberg H.S. Evraku’ş- Şarkiya, 1993. İbn Hanbel, Ahmed. Er-Redd ale’z-Zenadıka ve’l-Cehmiyye. çev. Yunus Öztürk. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2020.
• Koloğlu, Orhan Ş. “Esmâ-i Hüsnâ’da Tevkîfilik–Kıyâsîlik Problemi: Fahreddîn er-Râzî Örneği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2004), 231-251.
• Koloğlu, Orhan Şener. Cübbâîler’in Kelâm Sistemi. İSAM Yayınları, 2011.
• Mâturîdî, Ebu Mansur el-. Kitâbu’t-tevhîd. çev. Bekir Topaloğlu. İsam Yayınları, 2014.
• Nesefî, Ebu’l-Mûin. Bahru’l- Kelam. nşr. Muhammed Sâlih el- Furfûr. Dimeşk: Dâru’l- Furfûr, 2000.
• Özpınar, Ömer. Tasnif dönemi hadis edebiyatının oluşumunda ilmi ve fikri hareketlerin etkisi (Buhari örneği). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Râzî, Fahreddin er-. Esâsu’t-takdîs thk.Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Mektebetu’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1986.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed Abdulkerim. el-Milel ve’n-Nihal thk. Ahmed Fehmi Muhammed. 3 Cilt. Dâru’l Kutubu’l-İlmiye, 1992.
• Taberî, Ebu Ca’fer İbn Cerîr. Tarîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk nşr. Ebû Suhayb el-Kermî. Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, ts.
• Wensinck, Arent Jan. The Muslim Creed. London: Cambridge University Press, 1932.
• Wolfson, Harry Austryn. The Philosophy of the Kalam. Harvard University Press, 1976.