Mevlânâ ve Yûnus Emre Düşüncesinde Dert Kavramı Bağlamında Metaforik Anlatım

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 287 - 314, 01.07.2023

Hamdi Kızıler , Şerife Öksüzoğlu

https://doi.org/10.32711/tiad.1277844

Öz

İnsan dış âleme kendisini en iyi ve doğru şekilde dil vasıtasıyla ifade edebilir. Dil, insana varoluşsal bir nitelik olarak Allah tarafından verilmiş ayırıcı unsurdur. İnsan onunla sevinç, hüzün, mutluluk, dert, keder gibi duygu ve düşüncelerini ya doğrudan ya da metaforik anlatımlarla anlatır. Sözgelimi “dertli olmak” kavramı; üzüntü, keder, kaygı, yaşamsal tüm sorunları kuşatan insanın iç âlemine mahsus bir duygu durumunu ifade eder. Türk edebiyatında ve tasavvuf literatüründeki örneklere bakıldığında dert kavramının duygulanımdan kurtarılıp varoluşsal bir boyuta yükseltildiği gözlemlenmektedir. Bu bağlamda dert kavramı ontolojik boyuta terfi edilmiştir. İnsanın dini yönelimleri dikkate alındığında “dert” kavramına yaklaşımın inanç ile etkileşim halinde olduğunu söylemek mümkündür. Dert veya dertlere bakış açısının inançlar ekseninde anlamlandırılması, şüphesiz dert ve sıkıntılara katlanma eşiğini de etkilemektedir. Bu çalışmada Mevlânâ ve Yûnus Emre’nin anlatımlarında sıklıkla kullandıkları metaforik dilin kavramsal analizi yapılarak “dert” kavramını hem metafizikle hem de insanların gündelik hayatlarıyla nasıl ilişkilendirdikleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Metafor, Dert, Mevlânâ, Yûnus Emre

Metaphoric Expression in the Context of the Concept of Trouble in the Thought of Mevlânâ and Yûnus Emre

Öz

Humans can express themselves to the outside world in the best and correct way through language. Language is the distinguishing element given to humans by Allah as an existential quality. With that, a person tells one’s feelings and thoughts such as joy, sadness, happiness, trouble, grief, either directly or with metaphorical expressions. For example, the concept of "being troubled"; sadness, grief, anxiety, indicates a state of emotion peculiar to the inner world of humans, which encompasses all life problems. When we look at the examples in Turkish literature and Sufi literature, it is observed that the concept of trouble has been rescued from emotion and raised to an existential dimension. In this context, the concept of trouble has been promoted to the ontological dimension. Considering the religious orientations of people, it is possible to say that the approach to the concept of "trouble" is in interaction with belief. Making sense of the point of view on troubles or troubles on the axis of beliefs undoubtedly affects the threshold of enduring troubles and troubles. In this study, the conceptual analysis of the metaphorical language that Mevlânâ and Yûnus Emre often use in their expressions will be made and how they relate the concept of "trouble" with both metaphysics and people's daily lives will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Metaphor, Trouble, Mevlânâ, Yûnus Emre

Kaynakça

• Afîfî, Ebu’l- Alâ. Tasavvuf, İslam’da Manevi Devrim, çev. H. İbrahim Açar - Murat Sülün İstanbul: Risale Yayınları, 1996.
• Ak, Suat. Çıktım Erik Dalına, Yunus Emre’nin Bir Şiirinin Üç Şerhi. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2017.
• Akalın, Sami. Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: 1980.
• Aydın, İsmail. “Kur’ân Perspektifinden Dillerin Kökeni Meselesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 11/3, (2011).
• Ayık, Hasan. "Düşünceden Dile Felsefe ve Metafor". Milel ve Nihal. 6 (2009 ): 55-73
• Bağçeci, Fulya Soylu – Levendoğlu, N. Oya – Güray, Cenk. “Metaforik Anlatımlarla Bezenmiş Bir Müziğin Dili Ney'i Anlatır?”. Müzik=Bilim+Sanat. thk. Fazlı Arslan, Mustafa Tahir Öztürk. Ankara: Yayın Evi Yayınları, 2016.
• Bettelheim, Bruno. Masalların Büyüsü: Masalların İşlenişi, Önemi ve Psikanalitik Anlamları. çev. Sena G. Elibal. İstanbul: İnkilap Yayınları, 2019.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. el-Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn. nşr. Abdüsselâm Muhammed Harun. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1994.
• Chittick, William. Sufinin Aşk Yolculuğu. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• Çubukçu, İbrahim Agâh. “Yunus Emre'nin Felsefesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 25/1, (1982): 71-93.
• Demirli, Ekrem . "Yunus’un Tasavvuf Anlayışının Kurucu Unsurları: Ezelî İnsan ve Kadim Tanrı Arasında Aşka Dönüşen İman". darulfunun ilahiyat 32 / (Aralık 2021): 43-66 .
• Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara, 2007.
• Doğan, Süleyman. Mesnevî’den Pedagojik Telkinler. İstanbul: Selis Kitaplar, 2014
• Durmuş, İsmail. “Remiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Eflakî, Ahmet. Âriflerin Menkıbeleri. trc. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1989.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihi İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi. trc. Mustafa Ünal. Konya: Serhat Yayınevi, 2005.
• From, Erich. Rüyalar, Masallar, Mitoslar (Sembol Dilinin Çözümlenmesi). çev. Aydın Artan, Kaan H. Ökten. İstanbul: Arıtan Yayınevi, 1990.
• Gadamer, Hans-Georg. Hakikat ve Yöntem I. Cilt, İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2008.
• Gazalî. el-Munkızu mine’d-dalâl. çev. Hilmi Güngör. Ankara: Maarif Vekaleti Yayınevi, 1960.
• Gemuhluoğlu, Zeynep. “Metaforların Kognitif İçeriklerinin Felsefe ve Şiir Dili Açısından İncelenmesi-Farabi, İbn Sina ve İbn Rüşd Örnekleri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 34 (2008/1).
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Yûnus Emre Divanı. İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi, 1943.
• Gül, Halim. Mesnevî’de Tasavvufî Tefsir. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Heidegger, Martin. On The Way To Language. Translated by Peter D. Hertz. Sanfransisco: 1982.
• Heidegger, Martin. Pathmarks. Edited by William McNeill. Cambridge: Cambridge University Press, 1998.
• Hucvirî. Hakikat Bilgisi (Keşfu’l-mahcûb). haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2018.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Tanrı ve İnsan. çev. M. Kürşad Atalar. İstanbul: Pınar Yayınları, 2019.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-Arab. 2. (Tarihsiz).
• İlbey, Ali. Hazret-i Su. http://www.habervaktim.com/yazar/65144/hazret-i-su.html. Erişim tarihi: 20.12.2022.
• İmer, Kamile vd. Dil Bilim Sözlüğü. İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Jung, Carl Gustav. İnsan ve Sembolleri. trc. Ali Nahit Babaoğlu. İstanbul: Okyanus Yayınları, 2009.
• Karakoç, Sezai. Yunus Emre. İstanbul: Diriliş Yayınları, 2011.
• Katipoğlu, Bedri - Katipoğlu, Muhammet. “Duanın Psikanalizi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 10/49, Nisan 2017.
• Koç, Turan. Din Dili. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Lakoff, George. – Johnson, Mark. Metaforlar, Hayat, Anlam ve Dil. trc. Gökhan Yavuz Demir. İstanbul: İthaki Yayınları, 2015.
• Lewis. Ma’lûf fi’l-Luga ve’l-Edeb ve’l-Ulûm. Beyrut, 1990.
• Mevlânâ, Celaleddin Rumî. Fîhi Mâ-Fîh. trc. Abdülbaki Gölpınarlı. PDF: Semazen.net., 2023. http://dosyalar.semazen.net/fihimafih.pdf. Erişim: 25 Aralık 2022.
• Mevlânâ, Celaleddin Rumî. Mesnevî. çev. Veled İzbudak. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1995.
• Nesterova, Svitlana. Mevlânâ’nın Mesnevî İsimli Eserinde Metaforik Anlatımın Metafizik Boyutu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Orak, Kadriye Yılmaz – Berköz, Mahmut. “Kelile ve Dimne Tercümeleri ve Kitlelerin Eğitimindeki Rolü”. Türkiyat Mecmuası. 23, 2013.
• Özçelik, Mustafa. Bizim Yunus. Eskişehir: Eskişehir Valiliği Yayını, 2010.
• Platon. Devlet. trc. S. Eyüboğlu - M. A. Cimcoz. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 1980.
• Rosenthal, Franz. Bilginin Zaferi, İslam Düşüncesinde Bilgi Kavramı, çev. Lami Güngören İstanbul: Ufuk Kitap, 2004.
• Sami, Şemseddin. Kâmus-i Türkî. İstanbul: Dersa’adet, 1317.
• Sazak, Şerife. “Risâletü’n-nushiyye’de Su Metaforu”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2021.
• Schuon, Frithjof. Spiritual Perspectives and Human Facts. Prennial Books, 1970.
• Tahir-ül Mevlevî. Edebiyat Lügati. nşr. Kemal Edip Kürkçü. İstanbul, 1973.
• Tatar, Burhanettin. İslam Düşüncesine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 2009.
• Tatçı, Mustafa. Yunus Emre Divan. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 2016.
• Tatçı, Mustafa. Yûnus Emre Külliyatı, Yûnus Emre Divanı, İnceleme. İstanbul: H Yayınları, 2008.
• Tokat, Latif. “Dinin Sembolik Dili”. Milel ve Nihal İnanç Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi. 6/1 (Ocak-Nisan 2009): 75-98.
• Türk Dil Kurumu. “Türk Dil Kurumu Sözlükleri”. Erişim: 10.12.2022. https://sozluk.gov.tr.
• Uludağ, Süleyman. İslam Düşüncesinin Yapısı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Yakıt, İsmail. Yunus Emre’de Sembolizm. İstanbul, Ötüken Yayınları, 2002.
• Yaran, Cafer Sadık. “Erdem Etiği Açısından Yûnus Emre’nin Ahlâk Felsefesi”. Ed: Hacı Bayram Başer. Uluslararası Yûnus Emre Sempozyumu. İstanbul: İBB Yayınları, 26-27 Kasım 2010.
• Yesevî, Hoca Ahmed. Dîvân-ı Hikmet. Ed: Mustafa Tatçı. Ankara: Ahmed Yesevî Üniversitesi, 2016.
• Yılmaz, Hasan Kamil. Marifetullah, O’nu bilmek ve Tanıma. İstanbul: Erkam Yayınları, 2010.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1994.