İnsanın Özneliğine İtiraz: Taha Abdurrahman’ın İnsan Tanımı

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 390 - 410, 30.09.2023

Meryem Kardaş

https://doi.org/10.32711/tiad.1276630

Öz

Öz
İnsan, farkında olunsun veya olunmasın tüm tartışmaların odak noktasını oluşturur. Bu nedenle aslında her meselenin başlangıcında yer alır. İnsan hakkında yapılan tanımlamalar, bütün bir düşüncenin yönünü değiştirecek niteliktedir. Nitekim Batı düşüncesinde insanın özne olarak tanımlanması ile yaşanan kırılma ve dönüşüm bu durumun tipik bir göstergesidir. Tanrı’nın ve akabinde dinlerin konumu, insanın özne olarak değerlendirilmesiyle yeniden şekillenmiştir. İnsanın özneliği evrene bakışta da değişikliğe neden olmuştur. Fakat diğer tüm varlıkları kendisini merkeze koyarak değerlendirmesi, insanın karşı karşıya kalacağı problemleri ortadan kaldırmak şöyle dursun, despotizm, anlam yoksunluğu, doğaya tahakküm gibi olumsuz sonuçlara sebebiyet vermiştir.
Elinizdeki çalışma Taha Abdurrahman’ın teolojik-antropoloji çerçevesinde değerlendirilmeye uygun olan insan tanımına odaklanacaktır. Taha Abdurrahman’ın tanımı insanın özne olarak tanımlanmasıyla neticelenen seküler dünyanın bir eleştirisi üzerinde şekillenmektedir. Burada bir sınırlılığı dikkate aldığımızı belirtmek isteriz. Zira bir düşünür olarak Abdurrahman’ın fikriyatında insan tasavvuru merkezî bir noktadadır. Ancak onun insan tasavvuru çeşitli alt başlıkları kapsayan oldukça kapsamlı felsefi bir yorumdur. Bu nedenle biz ancak tanımına odaklanacağız. Zira tanım, tasavvurdan önce gelir. Nitekim tanımın netleşmesiyle tasavvurun anlaşılma imkânı artar. Bu noktada ayrıca yaptığımız diğer bir daraltmaya da işaret etmemiz gerekir. Bu çalışmada, düşünürün, Türkçeye Prof. Dr. Soner Gündüzöz tarafından çevrilen “Dinin Ruhu: Sekülarizmin Sığlığından İlahi Sözleşme ve Emanet Paradigmasının Enginliğine” olarak çevrilen eseri temel alınmıştır. Bu tercihin sebebi, eserin Taha Abdurrahman’ın sekülerleşme eleştirilerini ve insan anlayışını yoğun bir şekilde işlediği çalışma olmasıdır. Öncelikle, bir düşünür olarak Abdurrahman’ın fikriyatının İslam düşüncesindeki önemine değinilecek, ardından insan tanımındaki önemli noktalar tespit edilecektir. Bu gerçekleştirilirken modern dönemde insanın ve dinin geleceğine yönelik yaklaşımlarla bağlantısı ve çözümü ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Taha Abdurrahman, İnsan, Özne, Emanet Paradigması, Metafizik.

An Objection to the Subjectiveness of Human Being: Taha Abdurrahman’s Description of Human

Öz

Öz
İnsan, farkında olunsun veya olunmasın tüm tartışmaların odak noktasını oluşturur. Bu nedenle aslında her meselenin başlangıcında yer alır. İnsan hakkında yapılan tanımlamalar, bütün bir düşüncenin yönünü değiştirecek niteliktedir. Nitekim Batı düşüncesinde insanın özne olarak tanımlanması ile yaşanan kırılma ve dönüşüm bu durumun tipik bir göstergesidir. Tanrı’nın ve akabinde dinlerin konumu, insanın özne olarak değerlendirilmesiyle yeniden şekillenmiştir. İnsanın özneliği evrene bakışta da değişikliğe neden olmuştur. Fakat diğer tüm varlıkları kendisini merkeze koyarak değerlendirmesi, insanın karşı karşıya kalacağı problemleri ortadan kaldırmak şöyle dursun, despotizm, anlam yoksunluğu, doğaya tahakküm gibi olumsuz sonuçlara sebebiyet vermiştir.
Elinizdeki çalışma Taha Abdurrahman’ın teolojik-antropoloji çerçevesinde değerlendirilmeye uygun olan insan tanımına odaklanacaktır. Taha Abdurrahman’ın tanımı insanın özne olarak tanımlanmasıyla neticelenen seküler dünyanın bir eleştirisi üzerinde şekillenmektedir. Burada bir sınırlılığı dikkate aldığımızı belirtmek isteriz. Zira bir düşünür olarak Abdurrahman’ın fikriyatında insan tasavvuru merkezî bir noktadadır. Ancak onun insan tasavvuru çeşitli alt başlıkları kapsayan oldukça kapsamlı felsefi bir yorumdur. Bu nedenle biz ancak tanımına odaklanacağız. Zira tanım, tasavvurdan önce gelir. Nitekim tanımın netleşmesiyle tasavvurun anlaşılma imkânı artar. Bu noktada ayrıca yaptığımız diğer bir daraltmaya da işaret etmemiz gerekir. Bu çalışmada, düşünürün, Türkçeye Prof. Dr. Soner Gündüzöz tarafından çevrilen “Dinin Ruhu: Sekülarizmin Sığlığından İlahi Sözleşme ve Emanet Paradigmasının Enginliğine” olarak çevrilen eseri temel alınmıştır. Bu tercihin sebebi, eserin Taha Abdurrahman’ın sekülerleşme eleştirilerini ve insan anlayışını yoğun bir şekilde işlediği çalışma olmasıdır. Öncelikle, bir düşünür olarak Abdurrahman’ın fikriyatının İslam düşüncesindeki önemine değinilecek, ardından insan tanımındaki önemli noktalar tespit edilecektir. Bu gerçekleştirilirken modern dönemde insanın ve dinin geleceğine yönelik yaklaşımlarla bağlantısı ve çözümü ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Taha Abdurrahman, İnsan, Özne, Emanet Paradigması, Metafizik.

Kaynakça

• Abdurrahman, Taha. Ruhu’d-Din min Dâykı’l-Almâniyye ilâ Sıâti’l-I’timâniyye. Daru’l-Beyda: El-Merkezi’s-Sekâfi’l-Arabi, 2012.
• Abdurrahman, Taha. Suâlü’l-Menhec: Fi Ufukî’t-Te’sisî li Enmûzecin Fikriyyîn Cedîd. Beyrut: el-Müessetu’l-Arabiyye li’l-Fikri ve’l-İbdâ, 2015.
• Abdurrahman, Taha. Tecdidu’l-Menhec fî Takvimî’t-Turâs. Beyrut: Merkezi’s-Sekâfiyyü’l-Arabi, t.y.
• Abdurrahman, Taha. Dinin Ruhu; Sekülarizmin Sığlığından İlahi Sözleşme ve Emanet Paradigmasının Enginliğine. Çev. Soner Gündüzöz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2021.
• Abdurrahman, Taha. Seküler Ahlakın Sefaleti. Çev. Soner Gündüzöz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2023.
• Abdurrahman, Taha. Ahlak Sorunsalı, Çev. Tahir Uluç, İstanbul: Pınar Yayınları, 2021.
• Ateş, Muhammed. “Taha Abdurrahman’ın Düşüncesinde Mecâlü’t-tedâvül Kavramı”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 5/1 (Haziran 2022), 32-46.
• Ateş, Muhammed. Taha Abdurrahman’ın Modernite Düşüncesi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Boubekri, Zakarıa. Faslı Çağdaş Düşünür Taha Abdurrahman'ın Fıkıh Ve Fıkıh Usûlünün Yenilenmesi Hakkındaki Görüşleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Cevizci, Ahmet. Aydınlanma Felsefesi. İstanbul: Say Yayınları, 2016.
• Gamsore, Hamidou. Çağdaş İslam Arap Düşüncesinde Aklın Problemleri: Taha Abdurrahman Örneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Güldane, Gündüzöz .& Gündüzöz, Soner. “İslâmî Bir Müzakere Etiğinin İmkânı Üzerine: Taha Abdurrahman’ın Şehâdete Dayalı İletişim Teorisi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 21/ 1 (Haziran 2021) 105-129.
• Gündüzöz, Soner. “Batı Kaynaklı Teorilerin Referans Değeri Bağlamında Faslı Filozof Taha Abdurrahman’ın Emanet Paradigması Üzerine Bir Değerlendirme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/1 (Haziran 2021), 139-155.
• Hallaq, Wael B. Modernitenin Reformu: Abdurrahman Taha’nın Felsefesinde Ahlak ve Yeni İnsan. Çev. Tahir Uluç. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Ferry, Luc & Gauchet, Marcel. Dinden Sonra Dinsellik. Çev. Can Utku. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2005.
• Hanefi, Hasan. İslam Kültüründe İnsan ve Tarih. Çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2000.
• Hanefi, Hasan. “Teoloji mi Antropoloji mi?”. Çev. M. Sait Yazıcıoğlu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23 (1978).
• Hashas, Mohammad. “Taha Abderrahmane's Trusteeship Paradigm: Spiritual Modernity and the Islamic Contribution to the Formation of a Renewed Universal Civilization of Ethos” Oriente Moderno, 1/2 (2015). 67-105.
• Hashas, Mohammad & al-Khatib, Mutaz. Islamic Ethics and the Trusteeship Paradigm: Taha Abderrahmane’s Philosophy in Comparative Perspectives. Boston: Brill, 2020.
• Kılıç, Emrullah. “Taha Abdurrahman Felsefesinde İnsan ve Ahlakın Yeniden Temellendirilmesi”. Beytulhikme (2) 2021, s. 877-893.
• Kılıç, Emrullah. “Usûl ve Yöntem Arasında Modern İslam Düşüncesi: Benliğin İnşası: Taha Abdurrahman ve Burhanettin Tatar Örneği”. Tetkik Dergisi, 1 (2022), 1-20.
• Kılıç, Emrullah. Metafiziksel İyi’den Değer’e Ahlakın Yolculuğu. (İstanbul: İlem Yayınları, 2022.
• Kutluer, İlhan. “İnsan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22. İstanbul: TDV Yayınları, 2000, s. 320.
• Maşalı, Münteha. "Makâsıd Konusu Bağlamında Fıkıh Usûlü–Ahlak Tedâhülü Üzerinden Bütünlükçü Bir Gelenek Okuması: Tâhâ Abdurrahman Örneği". Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi: 39 (Mart 2016): 181-219.
• Maşalı, Münteha. "Taha Abdurrahman’ın Fıkhı Ahlaka Dayandırma Çabası: İ’timârî Fıkıhtan İ’timânî Fıkha Geçiş Önerisi". Eskiyeni / 48 (Mart 2023): 115-134.
• Scheller, Max. İnsanın Kozmostaki Yeri, Çev. Harun Tepe. Ankara: BilgeSu Yayınları, 2012.
• Tüzer, Abdullatif. “Postmodernizm ve Tanrı’nın Ölümü: Öznenin Arkeolojisi Üzerine bir Deneme”. Milel ve Nihal Dergisi, 12(2), 73-124.
• Touraine, Alain. Modernliğin Eleştirisi. Çev. Hülya Tufan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.