The Use of Demonstrative Pronouns as Relative Pronouns: An Examination from the Perspective of Kufa and Basra School

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 860 - 878, 30.09.2025

Nurullah Oruç

https://doi.org/10.32711/tiad.1670616

Öz

In Arabic grammar, many issues are open to debate. One of these is whether demonstrative pronouns in definite nouns can also function as relative pronouns. This issue has been the subject of discussions among grammarians from the Kufa and Basra schools, who often disagree on various matters. This paper examines the views presented on the subject. The aim of the research is to investigate the relationship between relative pronouns (mevsûl nouns) and demonstrative pronouns (işaret nouns) and to identify which approach is more dominant, as well as analyze the main arguments of the Kufa and Basra schools on this matter. In this study, document analysis was used as the data collection method, with both classical and modern scientific sources being utilized. A comparative method and a holistic approach were adopted during the analysis process within the framework of traditional syntax theory. This analysis reveals that Arabic schools have adopted different views regarding the function of demonstrative pronouns as relative pronouns, and these debates are often shaped by specific verses and poems. The current findings suggest that the Basra school's position, which opposes the use of demonstrative pronouns as relative pronouns, has gained more weight. However, the fact that some Basran scholars are closer to the Kufa school indicates that the issue is multidimensional, emphasizing the importance of the Kufa perspective and demonstrating that Arabic is a flexible language open to contextual use. It is anticipated that these findings will provide insight for similar studies to be conducted in the future.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric , Demonstrative Pronouns , Relative Pronouns , Kufa , Basra.

İşaret Zamirlerinin İlgi Zamiri Olarak Kullanımı: Kûfe ve Basra Ekolü Perspektifinden Bir İnceleme

Öz

Arap dili gramerinde tartışmaya açık pek çok konu göze çarpmaktadır. Bunlardan birisi de marife isimler içinde işaret zamirlerinin ilgi zamiri anlamına gelip gelmediğidir. Bahsi geçen mesele, çoğu konuda fikir ayrılığına düşen Kûfe ve Basra ekollerine müntesip dilbilimcilerinin tartışmalarına neden olmuştur. Bu makalede, anılan konuya dair ortaya atılan görüşler mercek altına alınmaktadır. Araştırmanın amacı mevsûl isimler (ilgi zamirleri) ile işaret isimleri (işaret zamirleri) arasındaki ilişkiyi inceleyerek hangi yaklaşımın daha baskın olduğunu tespit etmek ve Kûfe ve Basra ekollerinin bu konudaki temel argümanlarını analiz etmektir. Bu makalede, nitel araştırma kapsamında doküman analizi yöntemi temel alınarak veri toplama sürecinde klasik ve bilimsel modern kaynaklardan yararlanılmıştır. Geleneksel nahiv teorisi çerçevesinde ele alınan bu araştırmanın analiz sürecinde karşılaştırmalı bir yöntem ve bütüncül bir yaklaşım benimsenmiştir. Bu analiz Arap dil mekteplerinin işaret zamirlerinin ilgi zamiri işlevini üstlendiğine dair farklı görüşler benimsediğini ve bu tartışmaların çoğunlukla belirli ayetler ve şiirler üzerinden şekillendiğini ortaya koymaktadır. Mevcut bulgular işaret zamirinin ilgi zamiri olarak kullanılmayacağı yönündeki Basra ekolünün görüşünün ağırlık kazandığını göstermektedir. Ancak bazı Basralı âlimlerin Kûfe ekolüne yakın durması; meselenin tek boyutlu olmadığını, Kûfe ekolünün bakış açısının önemini ve Arapçanın bağlamsal kullanıma açık ve esnek bir dil olduğunu kanıtlamaktadır. Bu bulguların, ilerleyen süreçte yapılacak benzer çalışmalara ışık tutacağı öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati , İşaret Zamirleri , İlgi Zamirleri , Kûfe , Basra

Etik Beyan

Etik raporu gerektirecek bir çalışma değildir.

Kaynakça

• Ahfeş el-Evsat, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade el-Mücâşiî. Meʿâni’l-Kurʾân, thk. Hüdâ Mahmûd Karâ‘e 2 Cilt. Kahire: Mektebetü'l-Hâncî, 1990.
• Akyüz, Yusuf. “Bir Çeviri Sorunsalı Olarak Kur’ân’da Geçen İşaret İsimlerinin Gösterim Türleri Bağlamında Yorumlanması”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/48 (Aralık 2023), 427-458. https://doi.org/10.17335/sakaifd.1350105.
• Cendi, Taceddin Ahmed bin Mahmud bin Ömer. el-İklîd Şerhu’l-Mufassal. thk. Mahmud Ahmed Ali Abu Kutta ed-Derâvîş. 4 Cilt. Riyad: İmam Muhammed bin Suud İslami Üniversitesi, Kültür ve Yayınlar Genel Müdürlüğü, 2002.
• Dayf, Aḥmed Şevkî Abdüsselâm. Medârisü’n-naḥviyye. Kahire: Dârü’l-Maârif, 1426/2005. Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. el-İnṣâf fî mesâʾili’l-ḫilâf. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, 2012.
• Esterâbâdî, Radıyyüddîn Muhammed b. el-Hasen. Şerhu’l-Kâfiye. thk. Yusuf Hasan Ömer 4 Cilt. Bengazi: Kâr Yunus Üniversitesi, 1975.
• Ferrâ, Ebû Zekeriya Yahyâ b. Ziyâd. Maʿânî’l-Kurʾân. thk. Ahmed Yusuf en-Neccâtî vd. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mısriyye li’t-Teʾlîf ve’t-Terceme, ts.
• Hamîd, Abdullâh Hıdır. el-Kifâye fî’t-tefsîr bi'l-me’sûr ve’d-dirâye. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 2017.
• Hüseyin, Taha “Kuran'ı Kerimde Üçüncü Şahıs Zamirinin İşaret Zamiri Olarak Kullanılışı”. çev. Mehmed Hatiboğlu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (Haziran 1960), 149-163.
• Internet Archive. “Şerhu Elfiyyeti İbn Mâlik”. Erişim 11 Mart 2025. https://archive.org/details/Hazimi-alphiah-mp3/025.mp3
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf el-Ensârî. Şerḥu Kaṭri’n-nedâ ve belli’ṣ-ṣadâ. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Kahire: Yayınevi, 1954.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf el-Ensârî. Tahlîsü’ş-şevâhid ve telhîsü’l-fevâid. thk. Abbas Mustafa Es-Sâlihî. Dimaşk: Darü'l-Kitâb el-Arabî, 1986.
• İbn Mufarriğ, Ebû Osmân Yezîd el-Himyerî. Dîvânu İbn Mufarriğ. thk. Abdulkuddûs Ebû Salih. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1982.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ Muvaffakuddîn el-Esedî. Şerhu’l-Mufassal. thk. İmîl Bedî Yakup. 6 Cilt. (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbnü’n-Nâzım, Bedrüddin Muhammed. Şerhu İbnü’n-Nâzım alâ Elfiyyeti İbn Mâlik. Thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sud. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbnü’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî. el-Usûl fî’n-nahv. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• İbnü’ş-Şecerî, Ebü’s-Saâdât Ziyâüddîn Hibetullah el-Bağdâdî, el-Emâlî. thk. Mahmûd Muhammed et-Tınâhî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1991.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed er-Râgıb. Tefsîru Râgıb. thk. Âdil b. Ali eş-Şidî. Riyad: Medâru’l-Vatan li’n-Neşr, 2003.
• Kabîlî, İdris Celal. “et-Tevcîhâtu’n-Nahviyye li Ebrazi Mevâdi‘i İsti‘mâlâti 'Zâ' el-İşâriyye.” Bingazi Üniversitesi İnsanî Bilimler ve Araştırmalar Dergisi 25/74 (Şubat 2023), 1-16.
• Kayrevânî, Ebû Alî el-Hasen b. ReşîK. el-Umde fî mehâsini’ş-şiʿr ve âdâbih. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Cîl, 1981.
• Kümeyt b. Zeyd el-Esedî. Dîvânu Kümeyt b. Zeyd. thk. Muhammed Nebîl Tarîfî. Beyrut: Dâru Sâdır, 2000.
• Nahhâs, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl. el-Kat ve’l-iʾtinâf. thk. Abdurrahman b. İbrahim el-Metruûdî. Riyad: Dâr Âlemü'l-Kütüb, 1992.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh el-Hâkim. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdulkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Osman, Muhammed Hasan. İ‘rabu'l-Kur’ân ve beyânu me‘ânîh. 12 Cilt. Kahire: Dâru’r-Risale, 2009.
• Reyhânî, Muhammed Abdurrahman Muhammed. “Enmâtü'l-işâre ve delâletü'l-vazîfiyye: Dirâse nasiyye fî'l-fushâ el-muâsıra (Batalatü Kerbelâ numûzecen).” Ulûmu’l-Luğa 5/3 (2002), 149-188. https://search.mandumah.com/Record/134540
• Sabbân, Muhammed b. Ali. Hâşiyetü’s-Sabbân alâ Şerhi’l-Eşmûnî li-Elfiyyeti İbni Mâlik. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân el-Hârisî. el-Kitâb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1988.
• Sinâde, Burayr Muhammed Ahmed. Esmâü’l-işâre: Dirâse tatbîkiyye fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Hartum: Hartum Üniversitesi, Lisansüstü Çalışmalar Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017. Erişim 26 Mart 2025. https://archive.org/details/azm101010_gmail_20180312_1417
• Şurrâb, Muhammed bin Muhammed Hasan. Şerhü'ş-şevâhidi’ş-şiiriyye fî ümâti'l-kütübi’n-n-nahviyye. 3 Cilt. Beyrut: Mektebetü'r-Risâle, 2007.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir 24 Cilt. Mekke: Dârü’t-Terbiye ve’t-Türâs, ts.
• Teymî, Ebü’l-Kasım Kıvâmü’s-sünne İsmâîl b. Muhammed el-İsfahânî. İʿrâbü’l-Kurʾân. thk. Fâize bint Amr. Riyad: Mektebetü’l-Melik Fehd el-Vataniyye, 1995.
• Tîbî, Ebû Muhammed Şerefüddîn Hüseyn b. Abdillâh. Fütûhu’l-gayb fi’l-keşf ʿan kınâʿi’r-reyb. thk. Ömer Hasan el-Kıyyâm. 17 Cilt. Dubai: Dubai Uluslararası Kur'an-ı Kerim Ödülü, 2013.
• Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddîn Abdullâh b. el-Hüseyn. el-Lübâb fî ʿileli’l-binâ ve’l-iʿrâb. thk. Abdülilâh Nebhân. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikir, 1995.
• Uzun, Tacettin. Arapça-Sarf Nahiv Terimleri Sözlüğü. Konya: Damla Ofset, 1997.
• Ya‘lâvî, Muhammed “Mülâhazât fi lügati’l-Kurâni’l-Kerîm min hilâli ismeyi’l-işâre ve’l-mevsûl”. Tunus Üniversitesi Bilimsel Araştırma Dergisi 7 (1970), 35-77. https://archive.alsharekh.org/Articles/128/5466/132934
• Yazıcı, Hüseyin. "İbnü’s-Serrâc", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 21/205-206.. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnus-serrac
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî el-Bağdâdî. Meʿâni’l-Kurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʿan hakâiki ğavâmizi’t-Tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407/1987.