Sâid b. Muhammed el-Üstüvâî’ye Göre Ebû Hanîfe’nin İtikadî Görüşleri

Yıl 2022, , 277 - 302, 31.12.2022

Züleyha Birinci

https://doi.org/10.33718/tid.1182675

Öz

Sâid b. Muhammed el-Üstüvâî 432/1041 yılında vefat etmiş Hanefî fakihlerden biridir. Amelde olduğu gibi inançta da Ebû Hanîfe’ye tâbidir. el-İ‘tikad ve Muhtasaru Sâid isimli iki eserinin var olduğu bilinmektedir. Bunlardan sadece el-İ‘tikad günümüze gelebilmiştir. Üstüvâî’nin el-İ‘tikad isimli bu eseri Hanefî itikadını konu edinmiştir. Eserin önemli özelliklerinden biri, Ebû Hanîfe’nin akaid risâlelerinden sonra, Ebû Hanîfe’ye atfedilen itikadî görüşleri rivayetler halinde bir araya toplayan ilk eser olmasıdır. Bu açıdan Ebû Hanîfe’nin itikadî görüşleri hakkında yararlanılabilecek bir kaynaktır. Ancak Sâid b. Muhammed el-Üstüvâî tarafından İmam-ı Âzam Ebû Hanîfe’ye isnad edilen itikadî düşünceleri daha önce müstakil olarak inceleyen bir çalışma bulunmamaktadır. Bu sebeple bu makale, Üstüvâî’nin el-İ‘tikad isimli kitabında Ebû Hanîfe’ye atfedilen itikadî görüşler üzerinde duracaktır. Makale bunu yaparak Ebû Hanîfe’nin itikadî fikirleri hakkındaki diğer çalışmalara katkı sağlamayı hedeflemektedir. Makalede Ebû Hanîfe’ye atfedilen itikadî fikirlerin belirlenmesinde doküman incelemesi yönteminden istifade edilecektir. Ayrıca Ebû Hanîfe’nin akaid risâleleriyle karşılaştırmalar da yapılacaktır. Bu çalışmada Ebû Hanîfe’ye isnat edilen görüşler, kendi içlerinde gruplandırılarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Akaid, Üstüvâî, Kitâbü'l-İtikad, Ebû Hanîfe

The Theological Views of Abu Hanifa According to Sa‘id ben Muhammad al-Ustuwa’i

Öz

Said ben Muhammad al-Ustuwa’i is one of the Hanafi jurists who died in 432/1041. He is subject to Abu Hanifa in belief as well as in deeds. It is known that he has two works named al-I‘tiqad and Muhtasar Sa‘id. Of these, only al-I‘tiqad has survived to the present day. This work of Ustuwa’i named al-I‘tiqad is about Hanafi belief. One of the important features of the work is that it is the first work that collects the theological views attributed to Abu Hanifa in the form of narrations, after Abu Hanifa’s creed treatises. In this respect, it is a source that can be used about Abu Hanifa’s theological views. However, there is no previous study that examines the creeds attributed by Said ben Muhammad al-Ustuwa’i to al-Imam al-A‘zam Abu Hanifa. For this reason, this article will focus on the theological opinions attributed to Abu Hanifa in his book al-I‘tiqad by Ustuwa’i. By doing this, the article aims to contribute to other studies on Abu Hanifa’s theological ideas. In the article, document rewiev method will be used in determining the theological ideas attributed to Abu Hanifa. In addition, comparisons will be made with Abu Hanifa’s creed treatises. In this study, the views attributed to Ebu Hanifa will be examined by grouping them within themselves.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Aqaid, Ustuwa'i, Kitab al-İ'tikad, Abu Hanifa

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 45 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001. Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Alî el-Hatîb. Târîhu Bağdâd ve züyûlih, thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. 24 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417.
• Bahcıvan, Seyit. “Dirâse”. Kitâbü’l-İ‘tikad. mlf. Ebü’l-Alâ’ Sâid b. Muhammed el-Üstüvâî. 7-117. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Bahcıvan, Seyit. “el-Kadî Ebü’l-Alâ’ Sâid b. Muhammed el-Üstüvâî ve’l-Beytü’s-Sâ‘idî Ba‘deh ve Kitâbühü’l-İ‘tikad”. Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 10 (2000), 217-250.
• Bahcıvan, Seyit. “Sâidî Ailesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/581-583. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Bahcıvan, Seyit. “Üstüvâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/395-396. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Başoğlu, Tuncay. “Saymerî, Hüseyin b. Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/215-216. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Beyâzî, Kemâlüddîn Ahmed el-Hanefî. İşârâtü’l-merâm min ‘ibârâti’l-İmâm. nşr. Yûsuf Abdürrezzâk. Kahire: Mustafa el-Halebî, 1949.
• Birinci, Züleyha. “Giriş”. Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe’nin Fıkhü’l-ekber’inin Şerhi. mlf. Atâ b. Ali el-Cûzcânî. 13-51. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
• Cûzcânî, Atâ b. Ali. Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe’nin Fıkhü’l-ekber’inin Şerhi. thk. Züleyha Birinci. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
• Demir, Abdullah. “Farklı Ebû Hanîfe Tasavvurları: Fakih ve Mütekellim Hanefîler Örneği”. IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu. ed. Cengiz Çuhadar vd. 1/643-658. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Ebû Hanîfe. “el-Âlim ve’l-müteallim”. el-Âlim ve’l-müteallim el-Fıkhü’l-ebsat el-Fıkhü’l-ekber Risâletü Ebî Hanîfe el-Vasıyye. nşr. Zâhid Kevserî. 9-37. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2001.
• Ebû Hanîfe. “el-Fıkhü’l-ebsat”. el-Âlim ve’l-müteallim el-Fıkhü’l-ebsat el-Fıkhü’l-ekber Risâletü Ebî Hanîfe el-Vasıyye. nşr. Zâhid Kevserî. 41-59. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2001.
• Ebû Hanîfe. “el-Fıkhü’l-ekber”. el-Âlim ve’l-müteallim el-Fıkhü’l-ebsat el-Fıkhü’l-ekber Risâletü Ebî Hanîfe el-Vasıyye. nşr. Zâhid Kevserî. 62-67. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2001.
• Ebû Hanîfe. “Risâletü Ebî Hanîfe”. el-Âlim ve’l-müteallim el-Fıkhü’l-ebsat el-Fıkhü’l-ekber Risâletü Ebî Hanîfe el-Vasıyye. nşr. Zâhid Kevserî. 68-73. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2001.
• Ebû Hanîfe. “el-Vasıyye”. el-Âlim ve’l-müteallim el-Fıkhü’l-ebsat el-Fıkhü’l-ekber Risâletü Ebî Hanîfe el-Vasıyye. nşr. Zâhid Kevserî. 76-79. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2001. İbn Kutluboğa, Ebü’l-Fidâ Zeynüddîn Kasım. Tâcü’t-terâcim. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1992.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. Thk. Muhammed Abdülkadir Atâ - Mustafa Abdülkadir Atâ. 19 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 2 cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik Mâtürîdîlik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Kallek, Cengiz. “Dâmeganî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/453-454. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. Kandemir, M. Yaşar. “Hatîb el-Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/452-460. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kureşî, Abdülkadir b. Muhammed. el-Cevâhirü’l-mudıyye fî tabakati’l-Hanefiyye, haz. Muhammed Abdullah eş-Şerîf. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybeg. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmet Arnaût - Türkî Mustafa. 29 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2000.
• Sarîfînî, Takıyyüddin Ebû İshak İbrâhim b. Muhammed. el-Müntehab min kitâbi’s-siyak li Târîhi Nîsâbûr. thk. Hâlid Haydar. Beyrut: Dârü’l-Fikr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1414.
• Sem‘ânî, Abdülkerîm b. Muhammed. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî vd. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1962.
• Temîmî, Takıyyüddîn b. Abdilkadir ed-Dârî el-Gazzî el-Mısrî el-Hanefî. et-Tabakatü’s-seniyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. thk. Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 4 cilt. Riyad: Dârü’r-Rifâî, 1983.
• Timür, İhsan. “Mâtürîdîlik Dışı Sünnî Hanefîlerin İtikadî Eğilimleri Üzerine”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2022), 189-216.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. İsâ. el-Câmi‘u’l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Üstüvâî, Ebü’l-Alâ’ Sâid b. Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’l-İ‘tikad. nşr. Seyit Bahcıvan. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru ‘alâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 25 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk. Beşşar Avvâd Ma‘rûf. 15 cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2003. Ziriklî, Hayrüddîn b. Mahmûd. el-A‘lâm. 8 cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.