Examination of the Main Elements in Arabic Sentence Structure in Terms of Eloquence

Yıl 2023, , 279 - 305, 30.06.2023

Zafer Akyüz

https://doi.org/10.33718/tid.1231106

Öz

There are three elements forming the basic structure of a sentence in Arabic. These are isnad, musnad, and musnadun ilayh. Isnad is the most important subject of “Belâgat” (science of rhetoric) out of the three parts foming “İlm-i Meani” (science of ma'ânî) . Isnad, which defines the relationship between musnad and musnadun ilayh, that is, between the subject and the predicate, forms the basis of “İlm-i Meani” as it focuses on relationship on interpretation of single expressions that form the composition and their reciprocal relations. The main elements of the sentence are called musnad ilayh and musnade umde, the elements of sentence besides these are called register or excess. The scholars of rhetoric have gathered the rhetorical isnad under three headings. These are the conditions of the haber-i isnad (verification of news), conditions of musnadun ilayh (conditions of the issue referred to) and the conditions of musnad (conditions of referral). As it is beyond the possbibility in the present study to examine the basic elements of the sentence in the science of rhetoric, isnad, musnadun ilayh and musnad from all perspectives, the dictionary and term meaning of isnad, isnad in terms of rhetoric, the states of isnad and musnadun ilayh and musnad hashif, dhikr, introduction, commentary etc. status are analyzed superficially.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Sentence, İsnad, Musnadun ilayh, Musnad.

Arapçada Cümle Kurulumuna Katılan Ana Unsurların Belâğî Yönden İncelenmesi

Öz

Arapçada cümleyi oluşturan üç temel unsur vardır. Bunlar: İsnad, müsnedün ileyh ve müsneddir. İsnad, belâgat ilminin üç kısmından biri olan meânî ilminin en önemli konularından biridir. Müsned ile müsnedün ileyh arasındaki yani özne ile yüklem arasındaki anlam ilişkisini ifade eden isnad, müfred lafızların bir araya gelmesiyle teşekkül eden terkiplerle onların manalarını ve terkibi oluşturan unsurlar arasındaki karşılıklı ilişkiyi konu edinmesi yönünden meânî ilminin temelini oluşturur. Cümleyi oluşturan unsurlardan müsnedün ileyh ve müsnede umde, bunların dışındaki öğelere ise kayıt veya fazla denir. Belâgat âlimleri, belâğî isnadı üç başlık altında toplamışlardır. Bunlar: Haber-i isnadın halleri, müsnedün ileyhin halleri ve müsnedin halleridir. Bu araştırmada konunun çok geniş olması hasebiyle belâgat ilminde cümlenin temel unsurlarını teşkil eden isnad, müsnedün ileyh ve müsnedin durumlarını bütün yönleriyle inceleme imkânı bulunmadığından isnadın sözlük ve terim anlamı, belâgat açısından isnad, isnadın halleri ile müsnedün ileyh ve müsnedin hazif, zikir, takdîm, te’hîr vb. durumlarına temas edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgati, Cümle, İsnad, Müsnedün ileyh, Müsned.

Kaynakça

• ‘Abbâs, Fadl Hasan. el-Belâga funûnuhâ ve efnânuhâ ‘ilmü’l-me‘ânî. Ammân, Dâru’n-Nefâis, 2009.
• ‘Abbâsî, Ebu’l-Feth ‘Abdurrahîm b. Abdurrahmân b. Ahmed. Me‘âhidu’t-tansîs ‘alâ şevâhidi’t-telhîs. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: ‘Âlimü’l-Kütüb, 1431/2010).
• ‘Abdülmuttalib, Muhammed. el-Belâğa ve’l-uslûbiyye. Kahire, eş-Şirketü’l-Mısriyyetü’l-‘Âlemiyye, 1994.
• Ahvas, Ahdullah b. Muhammed. Şi‘rü ahvas el ensârî. thk. İbrâhîm es-Sâmerrâî. Bağdâd, Mektebetü Endülüs, 1389/1969).
• ‘Arefe, Abdul‘azîz Abdulmu‘tî. Min belâğati'n-nazmi'l-‘arabî. Beyrut: ‘Âlimü’l-Kütüb, 1984.
• ‘Askerî, Ebû Hilâl. Dîvânu’l-me‘ânî. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1431/2010.
• Aṣma‘î. el-Aṣma‘īyyât. nşr. Aḥmed Muḥammed Şâkir – ʿAbdusselâm Muḥammed Hârûn. Beyrut 1963, 184.
• Besyûnî, ‘Abdülfettâh. ‘İlmü’l-me‘ânî. Kahire, Mektebetü Vehbe, ts.
• Beyâtî, Senâ Hamîd. Kavâ‘idü’n-nahvi’l-‘arabî fî zav’in-nazariyyeti’n-nazmi. Ammân, Dâru Vâil, 2003.
• Bûkırra, Nu’mân. el-Medârisü’l-lisâniyyetü’l-mu‘âsıra. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 2003.
• Bulut, Ali. Belâgat-i müyessera. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2020.
• Bulut, Ali. el-Belâğatü’l-müyessere. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2020.
• Bulut, Ali. Belâgat Me‘ânî-Beyân-Bedî‘. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2014.
• Cürcânî, Abdulkâhir. Delâilü’l-i‘câz. thk. Mahmud Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, tsz.
• Cürcânî, Abdulkâhir. Delâilü’l-İ‘câz Sözdizimi ve Anlambilimi. Çev. Osman Güman. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• Cürcânî, ‘Alî b. Muhammed. Kitâbu’t-ta‘rîfât. thk. İbrâhim el-Ebyârî. Dâru’d-deyyân Li’t-turâs.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdurrahmân. Müsnedi’d-dârimî (Sünen-i dârimî). thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. Arabistan: Dâru’l-Muğnî, 1412/2000.
• Daşkıran, Yaşar. Anlama Sürecinde Arapçanın Yapısal İşlevleri. Ankara: Gece Akademi, 2019.
• Daşkıran, Yaşar. “Abdulkahir el-Cürcâni’nin Gramer Anlayışı ve Modern Dilbilim”, Abdulkahir el-Cürcâni’nin Dil ve Edebiyat Anlayışı. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
• Düelî, Ebü’l-Esved. Dîvânü ebi’l-esved ed-düelî, thk. Muhammed Hasan el-Yâsîn. Bağdat, Mektebetü’n-Nahza, 1964.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf. thk. Cevdet Mebrûk Muhammed, (Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 2022.
• Fadl, Salâh. Belâğatü’l-hitâb ve ‘ilmü’n-nas. Kuveyt: ‘İlmü’l-Ma‘rife, 1992.
• İbn Fâris. Mu‘cemu mekâyîsi’l-luğa. thk. ʿAbdusselâm Muhammed Hârûn. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1979.
• Fîrûzâbâdî. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Mektebetu Tahkîki’t-Turâs fī Muʾesseseti’r-Risāle. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risāle, 2005.
• Gezek, Ahmet. “Arap Belâgatında Lâzım-ı Fâide-i Haber Kavramı ve Müfessirlerin Bu İfadelere Dair Görüşleri”. Yalova İslam Araştırmaları Dergisi 1/2 (Haziran 2021), 221-240.
• Hasen, Şâhir. ‘İlmü’d-delâleti’s-semantîkiyyeti ve’l-berâcmâtiyyeti fi’l-luğati’l-‘arabiyye. Ammân, Dâru’l-Fikr, 2001.
• Hâşimî, es-Seyyid Ahmed. Cevâhirü’l-belâğa. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2014.
• Hatîm, Kays b. Dîvânu kays b. el-hatîm. thk. Nâsıruddîn el-Esed. Beyrut, Dâru Sadr, 1967.
• Hüzelî, Ebû Züeyb. Dîvânü ebî züeyb el-hüzelî. thk. Ahmed Halîl eş-Şâl. Bursa‘îd, Merkezü’d-Dirâsâti ve’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, 2014.
• Kazvînî, Hatîb. el-Îzâh fî ’ulûmi’l-belâğa. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Kazvînî, Hatîb. et-Telhîs fî ‘ulûmi’l-belâğa. thk. ‘Abdurrahmân el-Berbûkî. Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, ts.
• Kızılkaya, Yakup. “Arapçada Mürekkep Cümlenin Kapsamı”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2019): 122-146.
• Lâşîn, ‘Abdülfettâh. et-Terâkîbü’n-nahviyye mine’l-vicheti’l-belâğiyye ‘inde ‘abdilkâhir. Riyâd, Dârü’l-Merîh, 1983.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-ʿarab. thk. ʿAbdullâh ʿAliyyu’l-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasbullâh, Hâşim Muhammed eş-Şâzeli. Kahire: Dâru’l-Meʿarif, t.y.
• Nâcî, Mecîd ‘Abdülhamîd. el-Üsüsü’n-nefsiyye li esâlîbi’l-belâğati’l-‘arabiyye. Beyrut, el-Müessesetü’l-Câmi‘atü’d-‘Dirâsât, 1984.
• Nattâh, Ebû Bekir b. Şi‘rü ebî bekr b. en-nattâh. Der. Hâtim Sâlih ez-Zâmin. Bağdâd, Matba‘atü’l-Me ‘ârif, 1395/1975), 21.
• Pilgir, Muhammed. Kıraat İlminde İsnad Meselesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Ebî Rebî‘a, Ömer b. Dîvânu ‘omer b. ebî rebî‘a. Beyrut, Dârü’l-Kalem, ts.
• Saraç, M. A. Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2015.
• Se‘âlibî, Ebû Mansur. Ebu’t-tayyib el-mütenebbî vemâ lehû vemâ ‘aleyhi. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Kâhire, Mektebetü’l-Hüseyni’t-Ticâriyye, ts.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb. Miftâhu’l-‘ulûm. thk. Abdülhamîd el-Hindâvî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. th. ‘Abdusselâm Hârûn. Kâhire: Mektebetü’l-Hânecî, 1988.
• Şemmerî, ‘Imâdüddîn Nâyif Muhammed. el-İsnâd beyne’n-nahvi ve’l-belâğa. Ammân, Câmi‘atü’l-Ürdüniyye, 2008.
• Şentürk, Recep. “İsnad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/153-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• eTeftâzânî, Sa‘duddîn b. Ömer. el-Mutavvel şerhu telhîsi miftâhi’l-‘ulûm. thk. ‘Abdülhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1971.
• Yahyâ, Ahmed. el-İtticâhu’l-vazîfî ve devruhû fî tahlîli’l-luğa. ‘Alemu’l-Fikr 20/3 (Kasım 1989), 69-98 (637-666).
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ömer. el-Mufassal fî ‘ilmi’l-‘arabiyye. thk. Fahr Sâlih Kadâre. Amman, Dâru ‘Ammâr, 2004. Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. Mahmûd b. ‘Omer. el-Keşşâf. thk. ‘Âdil Ahmed Abdü’l-mevcûd – ‘Alî Muhammed Mu‘avvız. Riyâd, Mektebetü’l-Übeyikân, 1998. Zübeydî, ‘Amr b. Ma‘dîkerib. Dîvânü ‘amr b. ma‘dîkerib ez-zübeydî. Düz. Mutâ‘ et-Tarâbîşî. Dımaşk, Mecmû’âtü Mecme’i’l-Luğati’l-‘Arabiyye, 1985.