İbn Cüzey’e Göre Tefsirin Mahiyeti, İrtibatlı Olduğu İlimler, İhtilafların Sebepleri ve Çözüm Yolları

Yıl 2023, , 141 - 167, 31.12.2023

Mehmet Yaşar

https://doi.org/10.33718/tid.1358211

Öz

Tefsirin yöntemine ilişkin önemli detayları tefsir mukaddimelerinde bulmak mümkündür. Bu da tefsir mukaddimelerinin incelenmesini ve derinlikli ele alınmasını önemli kılmaktadır. Bu sebeple de tefsir mukaddimelerinden yararlanmak, tefsir usulü meselelerinin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamaktadır. İbn Cüzey’in tefsir mukaddimesi de bu açıdan zengin bir içeriğe sahiptir. Bu çalışma, İbn Cüzey’in tefsir mukaddimesinde ele aldığı önemli meselelerden olan tefsirin mahiyeti, ilişkili olduğu ilimler ve tefsir ihtilafları meselelerine ışık tutmaktadır. Zira bu meseleler, onun tefsir anlayışını yansıtan önemli konular arasında yer almaktadır. Ayrıca o, bu konuları doğrudan tefsir usulüyle irtibatlandırmaktadır. Bu açıdan bakıldığında onun bu meselelere yaklaşımının ortaya çıkarılması, zikredilen meselelerin tefsir usulü açısından öneminin anlaşılmasına katkı sağlamasının yanı sıra, onun mukaddimesinde ele aldığı bu meseleleri pratik anlamda tefsirine ne denli yansıtabildiği konusuna da açıklık getirmektedir. Bu bağlamda İbn Cüzey’in tefsir mukaddimesinde irdelediği mezkûr konulara dair tespit ve iddialarını, tefsirine ne denli yansıtabildiğinin ortaya çıkarılması için tümevarım yöntemine başvurulmuştur. Tespit edildiği kadarıyla İbn Cüzey’in mukaddimesinde tefsirin mahiyetine ilişkin ortaya koyduğu mefhumun, onun tefsirinde pratik karşılığı mevcuttur. Bunun yanı sıra tefsirin ilişkili olduğunu belirttiği fıkıh usulü ve hadis gibi ilimleri amelî anlamda tefsirine yansıtırken; tasavvuf gibi ilimlerin ise tefsirle nasıl ve ne şekilde ilişkili olduğuna dair tefsirinde ortaya koymadığı görülmüştür. Ayrıca tefsir ihtilaflarının sebepleri ve çözüm yollarıyla ilgili ortaya koymuş olduğu yönteme tefsirinde ağırlıklı olarak bağlı kaldığı tespit edilen noktalar arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İbn Cüzey, Mukaddime, İhtilaf, Yöntem, Tercih.

The Concept of Tafsîr, the Sciences It is Related to, Reasons for Disputes and Solutions According to Ibn Juzay

Öz

It is possible to find important details about the method of tafsîr in the tafsir introductions. This makes it important to examine the tafsir introductions and discuss them in depth. For this reason, benefiting from tafsîr introductions contributes to a better understanding of methodology. Ibn Juzay’s introduction to tafsir also has a rich content in this respect. This study sheds light on the nature of tafsîr, the sciences it is related to, and tafsir disputes, which are among the important issues discussed by Ibn Juzay in his introduction to tafsîr. Because these issues are among the important subject that reflect his understanding of interpretation. Moreover, he directly connects these issues with the method of tafsîr. From this perspective, revealing his approach to these issues not only contributes to understanding the importance of the mentioned issues in terms of exegesis procedure, but also clarifies the extent to which he can reflect the practical interpretation of these issues that he deals with in his introduction. In this context, the inductive method was used to reveal to what extent Ibn Juzay was able to reflect his findings and claims regarding the aforementioned issues, which he examined in the introduction of his tafsîr. As far as it has been determined, the concept put forward by Ibn Juzay regarding the nature of tafsir in his introduction has a practical equivalent in his tafsîr. Furthermore, while reflecting the sciences such as the method of fiqh and hadith, which he states that tafsir is related to, in his tafsir in a practical sense; It has been observed that sciences such as Sufism do not reveal in his tafsir how and in what way they are related to tafsir. In addition, it is among the points that have been determined that he mainly adheres to the method he has put forward regarding the causes and solutions of interpretation disputes in his interpretation.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Ibn Juzay, Itroduction, Dispute, Method, Choice.

Kaynakça

• Apaydın, Yunus. “Nas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Mayıs 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/nas
• Ayyıldız, Mahmut. “Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr'a Göre Kur'ân Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları”. Trabzon İlahiyat Dergisi 7/1 (2020), 127-160.
• Bağış, Mehmet. “İbn Cüzey’in et-Teshîl li ‘Ulûmi’t-Tenzîl Adlı Tefsîri’nin Mukaddimesinde Kur’ân İlimleri ve Tefsir Usulü Konuları”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/19 (2018), 7-26.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed Ferrâ. Meʿâlimü’t-tenzîl. nşr. Abdürrezzâk Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Bûtî, Muhammed Saîd Ramazân. Min Revâʾiʿi’l-Kurʾân: Teʾemmülât ʿilmiyye ve edebiyye fî Kitâbillâhi ʿazze ve celle. Dımaşk: Dâru’l-Fârâbî, 2007.
• Çiçek, Mehmet. “TEFSİR İLMİNİN TANIMI: MOLLA FENÂRÎ ÖRNEĞİ”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 1/1 (Nisan 2017), 1-20.
• Dâvûd, Selmâ İbrahim b. Dâvûd. “Usulü’t-tefsir fî mukaddimât kutubi’t-tefsir”. Mecelletü Câmiatü Ümmilkurâ li-‘Ulûmi’ş-Şerîa ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye 35 (2011), 177-234.
• Durmuş, İsmail. “Tezat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Kasım 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/tezat--edebiyat#1
• Ebû Zehre, Muhammed. Zehretü’t-tefâsîr. b.y.: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Endelüsî, İbn Atıyye. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. nşr. Abdüsselam Abdüşşafî Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• Farıs, Tarık b. Ahmed b. Alî. Ulûmü’l-Kur’an inde’l-İmam İbn Cüzey el-Kelbî ve Eseruhâ fî Tefsirihi et-Teshîl li- Ulumi’t-Tenzîl. Arabistan: Tibaetü’l-Fettanî, ts.
• Fenârî, Molla. Aynü’l-a‘yân. b.y.: Dersaadet. 1325.
• Fenisân, Suûd b. Abdillah. İhtilâfu’l-Müfessirîn esbabuhu ve âsâruhû. Riyâd: Darû İşbiliyye, 1997.
• Harbî, Hüseyn. Ḳavâʿidü’t-tercih inde’l-müfessirin: Dirase nazariyye tatbikiye. Riyad: Dâru’l-Kasım, 1996.
• İbn Âşur, Muhammed et-Tahir. “Tefsir İlminin İstimdâdı Hakkında”. çev. Enes Büyük. KTÜİFD 4/2 (2017), 231-247.
• İbn Âşûr, Muhammed b. Muhammed et-Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî el-Gırnâtî. et-Teshîl li-ʿulûmi’t-tenzîl. thk. Abdullah el-Hâlidî. Beyrut: Şirketu Dâri’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, 1416.
• İbn Hanbel, Ahmed. Feżâʾilü’ṣ-ṣaḥâbe. thk. Vasiyullah Muhammed Abbas. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983. İbn Hanbel, Ahmed. Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned, nşr. Şuayb el-Arnaût. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed b. Müslim. Teʾvîlü muḫtelifi’l-ḥadîs̱. b.y.: el-Mektebetü’l-İslâmi, 1999.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Teʾvîlü müşkili’l-Ḳurʾân. thk. İbrahim Şemsiddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer Kureşî. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. nşr. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezid. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kâhire, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Abdilhalîm. Mecmûʿu fetâvâ. nşr. Abdurrahman b. Muhammed Kasım. Riyad: Mecmau’l-Melik Fahd li’t-Tibaeti’l-Mushafi’ş-Şerif, 1416/1995.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Mukaddime fî uṣûli’t-tefsîr. Beyrut: Mektebetü’l-Hayat, 1980.
• Kur’ân Yolu. Erişim 10 Temmuz 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Mâverdî, Alî b. Muhammed. en-Nüket ve’l-ʿuyûn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyyye, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâlüddîn. ed-Dürrü’l-mens̱ûr fi’t-tefsîr bi’l-meʾs̱ûr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-İtḳân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme,1974.
• Süyûtî, Celâlüddîn. Muʿterekü’l-aḳrân fî müştereki’l-Ḳurʾân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. er-Risâle. thk. Ahmed Şakir. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1940.
• Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed. el-Muvâfaḳât. nşr. Meşhûr b. Hasan. b.y.: Dâru İbn Affân, 1997.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. Şam: Dâru İbn Kesîr, 1414.
• Şinkîtî, Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr b. Abdilkâdir. Eḍvâʾü’l-beyân fî îzâḥi’l-Ḳurʾân bi’l-Ḳurʾân. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1415/1995.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Galib. Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. nşr. Ahmed Muhammed Şakir Kahire: Müessesetü’r-risâle, 1420/2000.
• Tayyâr, Müsâid b. Süleymân. Şerhu Mukaddimeti’t-Teshîl lî ‘Ulûmi’t-Tenzîl. b.y.: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1431.
• Tüsterî, Sehl b. Abdillâh b. Yûnus b. Îsâ b. Abdillâh b. Refî‘. Tefsîrü’t-Tüsterî. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Mısır: Mektebetü Vehbe, ts.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. el-Bahrü’l-Muhît fî Usuli’l-Fıkh. b.y.: Dârü’l-Kutbî, 1994.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Muhammed. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1376.
• Zübeyrî, Ali Muhammed. İbn Cüzey ve menhecühû fi’t-tefsîr. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1987.