İmam Mâtürîdî’nin Şiîlik Eleştirisi: Bedâ Düşüncesi Örneği

Yıl 2023, , 333 - 348, 31.12.2023

Yusuf Koçak

https://doi.org/10.33718/tid.1360760

Öz

Allah’ın belli bir şekilde vuku bulacağını haber verdiği bir olayın daha sonra başka bir şekilde gerçekleşmesi anlamına gelen bedâ anlayışı itikadi İslam mezhepleri arasında tartışmalı konuların başında gelmektedir. Çalışmamız Şîa’nın ortaya attığı bedâ inancını temellendirmeye çalışırken te’vil ettiği ayetlere, İmam Mâtürîdî’nin yaklaşımını ele almaktadır. Amacımız İmam Mâtürîdî’nin ilgili ayetleri hangi yöntemi kullanarak te’vil ettiğini ve bununla birlikte Şîa’nın bedâ ile ilgili ayetleri te’villerinde kullandığı yöntemi nasıl reddettiğini ortaya koymaktır. Bir Ehl-i Sünnet âlimi olan İmam Mâtürîdî’nin, Şîa’nın ayırıcı özelliklerinden olan bu anlayışa dair telakkileri İslam Mezhepler Tarihi disiplini açısından çok önemlidir. Bedâ anlayışının İmam Mâtürîdî’deki yansımalarını, kaleme aldığı tefsir kitabında tespit edilebilmekteyiz. Bu nedenle çalışmamız İmam Mâtürîdî’nin Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân eseri çerçevesinde şekillenecektir. İmam Mâtürîdî, Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân‘da kendi fikirlerini ön plana çıkarırken zaman zaman diğer mezheplerin telakkilerine de cevap vermektedir. Bu anlamda ele aldığı konulardan biri de bedâ anlayışıdır. O, tefsirinde Şîa’nın bedâ anlayışını açık bir şekilde reddetmektedir. Şîa’nın bedâ inancını desteklemek için ayetleri te’vil ediş şekillerini benimsememiş, ilgili ayetleri çok farklı bir şekilde yorumlamıştır. Böylece Şîa’dan farklı düşündüğünü ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Şîa, Bedâ, Mâtürîdî, Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân

Imam Maturidi's Criticism of the Shiites: Example of the Badā Thought

Öz

The concept of Badā, meaning that an event predicted by Allah will occur in a certain way and then occur in another way, is one of the most controversial topics among the religious sects of Islam. Our study focuses on Imam Māturīdī's approach to the verses he interpreted while attempting to establish the belief in Badā held by the Shiites. Our aim is to bring forth what method Imam Maturidi used to interpret the relevant verses and how he rejected the method used by the Shiites in interpreting the Badā verses. The views of Imam Māturīdī, a scholar of the Ahl al-Sunnah, on this understanding, which is one of the characteristic features of the Shiites, are very important for the History of Islamic Sects discipline. We can see the reflections of Badā concept understanding in Imam Mâtürîdî in the Tafsir book he wrote. For this reason, our study is framed within the framework of Imam Mâtürîdî's work Teʾvîlâtü'l-Ḳurʾân. While Imam Mâtürîdî highlights his own ideas in Teʾvîlâtü'l-Ḳurʾân, he also addresses the concepts of other sects from time to time. In this sense, one of the topics he deals with is understanding of Badā. In his commentary he clearly rejects the Shiite understanding of Badā. He did not adopt the way of interpreting the verses to support the Shia belief in Badā, but interpreted the relevant verses in a completely different way. In doing so, he showed that he thought differently than the Shiites.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Shia, Badāʾ, al-Māturīdī, Ta'wilat al-Qur'an

Kaynakça

• Bağdadî, ‘Abdülkahir. Mezhepler Arasındaki Farklar. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-Eşrâf. Suhely Zekkâr- Riyâz Ziriklî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Kâ’bî, Ebu’l-Kâsım. Kitâbu’l-Makâlât. Thk. Hüseyin Hansu- Râcih Kurdî- Abdulhmîd Kurdî. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
• Benli, Yusuf. “’Beda’ Fikrinin İmâmî-Şiî Literatüre Girişinin Tarihi Sürecine İlişkin Değerlendirmeler I -Reddiyeci Yaklaşıma Göre-”, İslami Araştırmalar Dergisi 18/3 (2005), 211-225.
• Benli, Yusuf. “Beda Kavramının Dini Geçerliliğini İspata Yönelik Köken ve Anlam Alanlarına İlişkin İmami Yaklaşımlar (II)”. İslami Araştırmalar Dergisi 19/4 (2006), 615-635.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-i İsâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Ravza Yayınları, 2018.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İmâmiyye Şîası. İstanbul: Ağaç Yayınları. 2008.
• Hakyemez, Cemil. “Bedâ Düşüncesi ve Şiî İmamet Tartışmalarındaki Yeri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (2006), 29-49.
• Hanefiyye, Hasan b. Muhammed b. Ali. Kitâbu’l-İrcâ. yy, ty: 1-6. Akt. Josef van Ess, “Das Kitâb al-İrğâ des Hasan b. MuhammAd b. al-Hanafiyya”. Arabica 31 (1974), 20-25.
• Hayyât, Ebü’l-Hüseyn. Kitâbü’l-İntiṣâr ve’r-red ʿale’bni’r-Râvendî el-mülḥid. thk. Henrik Samuel Nyberg Beyrut: Evrâgun Şarkiyye, 1993.
• İbn Bâbeveyh, el-Kummî. Kemâlü’d-Dîn ve Temâmü’n-Niʿme. tsh. Hüseyin el-A‘lemî. Beyrut: Muessesetu’l-E‘lâmî, 1991.
• İbn Bâbeveyh, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ el-Kummî. et-Tevhîd. Thk. Seyyid Hâşim el-Hüseynî et-Tehrânî. Kum: Müessesetu’l- Neşru’l-İslâmî, 1430.
• İbn Bâbeveyh, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ el-Kummî. Kitâbu’l-İ‘tikâdât. Thk. Müessesetu’l- İmâm Hâdî. Kum: İmâm Hâdî, 1435.
• İbn Manzûr, Lisânu’l-ʿArab. Beyrut: Dâru Sâdir, 1414.
• İlhan, Avni. “Bedâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 291-292. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât. tah. Muhammed el-Keylânî. yy, ty.
• Kattan, Ahmed Nureddin. “Mâturîdî’nin Te'vilat’ında Sarf Sigalarinin Semantik Değişimi Olgusu”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/2 (Aralık 2022), 206-219.
• Küleynî, Ebû Ca‘fer. Usûl el-Kâfî. Beyrut: Dâru’l-Murtazâ, 2005.
• Kummî, Sa’d b. Abdillâh el-Eş’arî- Hasan b. Mûsâ en-Nevbahtî. Şiî Fırkalar. Çev. Hasan Onat vd. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. haz. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 3. Baskı, 2007.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. Thk. Bekir Topaloğlu vd. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2007.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. tah. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi. Beyrut: Dâr Sâder, 2001
• Onat, Hasan. İslâm Ortak Paydası ve Mezhep Gerçeği. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• Onat, Hasan. “Şiiliğin Doğuşu Meselesi (Birinci Hicrî Asır)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (1997), 79-118.
• Şa’bân, Zekiyyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l Fıkh). Çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Şahin, Muhammed Hayri. Tefsir’de Usul Farklılığı (Mukâtil ile Câbirî Örneği). İstanbul: Hiper Yayın, 2021.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim b. Ahmed. el-Milel ve’n-Nihal. Thk. Emîr Ali Muhannâ- Ali Hasan Fâ’ûr. Beyrut: 1993.
• Taberî, Ebû Ca‘fer. Târihu’t-Taberî. Beyrut: Dâru’l-Turâs, 1387.
• Van Ess, Josef. Theologie und Gesellschaft im 2. und 3. Jahrhundert Hidschra Eine Geschichte des Religiösen Denkens im frühen Islam. Berlin- New York: Walter dwe Gruyter, 1991.