The Scholarly Gatherings of Nineteenth Century India: al-Ajwibah al-fāḍilah and Reconsidering the Position of Hadiths

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: Özel Sayı, 7 - 30, 30.11.2025

Selim Demirci

https://doi.org/10.33718/tid.1756336

Öz

This article examines the relationship between hadith and fiqh in nineteenth-century India through the work al-Ajwibah al-fāḍilah by one of the leading Hanafī scholars of the period ʿAbd al-Ḥayy al-Laknawī. By analyzing al-Laknawī’s responses to the questions posed by Husayn Lāhôrī, a member of the Ahl al-Hadīth, the study aims to contextualize the internal debates and methodological approaches of the science of hadith within the unique scholarly environment of the Indian subcontinent. Despite the intellectual backdrop shaped by various challenges faced by Indian scholars -such as colonialism, the academic activities of orientalists, the intensive work of missionaries in the region, and the famous uprising of 1857 -the original approaches developed by scholars demonstrate how the hadith-fiqh relationship, and more specifically the Ahl al-Hadīth-Ahl al-Ra’y connection, is positioned. In this context, al-Laknawī emphasized his partial departure from the traditional Hanafī preferences by avoiding taqlīd in some fiqh issues such as his approach to narrations, evaluation of isnad and rāwī, the authority of primary hadith sources, and the methodology to be followed when confronted with contradictory narrations. In conclusion, al-Ajwibah al-fāḍilah can be seen as polemical texts, as well as a reflection of the new Hanafī understanding of hadith that took shape in India in the nineteenth century. The style used in the work, the topics discussed, the way they are presented, and the sources utilized take the reader to the scholarly gatherings of the period, revealing the vitality and intellectual depth of the discussions. At the same time, the article reveals that Laknawī’s method is not merely a reflection of the Hanafī line represented by renowned scholars of the region such as ‘Abd al-Haqq Dihlawī and Shāh Walī Allāh. Accordingly, although al-Laknawī ostensibly draws on the scholarly heritage represented by ‘Abd al-Haqq Dihlawī and Shāh Walī Allāh, he actually benefited from the atmosphere of scholarly debate and accumulation of his time and brought the traditional accumulation of the past to a new level. In terms of the balance he sought to establish between hadith and fiqh, by reinterpreting the approach begun by ‘Abd al-Haqq al-Dihlawī and systematized by Shāh Walī Allāh, he represented one of the original lines of Hanafīsm in the Indian subcontinent; in other words, the third main strand of this tradition. In conclusion, the study contributes to the repositioning of the hadith-fiqh relationship in the Indian subcontinent through the example of Laknawī and emphasizes the unique place of the region in the field of Islamic sciences.

Anahtar Kelimeler

Hadith , al-Ajwibah al-fāḍilah , Hanafī , Ahl al-Hadīth , al-Laknawī

19. Asır Hindistan İlim Meclisleri: el-Ecvibetü’l-fâzıla ve Hadislerin Konumunu Yeniden Tartışmak

Öz

Bu makale, XIX. yüzyıl Hindistan’ında hadis ve fıkıh ilişkisini, dönemin önde gelen Hanefî âlimlerinden Abdülhay el-Leknevî’nin el-Ecvibetü’l-fâżıla adlı eseri üzerinden incelemektedir. Çalışma, Leknevî’nin Ehl-i Hadis mensubu Hüseyin Lâhôrî’nin sorularına verdiği cevapları analiz ederek, hadis ilminin iç tartışmalarını ve metodolojik yaklaşımlarını, Hint alt kıtasının kendine özgü ilmî zemini içerisinde konumlandırmayı amaçlamaktadır. Hindistan ulemasının karşı karşıya kaldığı sömürgecilik, oryantalistlerin yürüttüğü akademik faaliyetler, misyonerlerin bölgedeki yoğun çalışmaları ve 1857’de meydana gelen meşhur ayaklanma gibi pek çok sorunun şekillendirdiği düşünsel arka plana rağmen, âlimlerin geliştirdiği özgün yaklaşımlar, hadis-fıkıh ilişkisinin daha husûsî bir ifadeyle Ehl-i Hadis-Rey/Mezhep bağının nasıl konumlandırıldığını göstermektedir. Bu anlamda Leknevî, bazı fıkhî konular, rivayetlere yaklaşım, isnad ve râvî değerlendirmeleri, temel hadis kaynaklarının otoritesi ve çelişkili rivayetler karşısında izlenecek yöntem gibi konularda geleneksel Hanefî tercihlerden kısmen ayrılarak taklitten uzak bir tavır benimsediğini vurgulamıştır. Bu yönüyle Leknevî ve eseri el-Ecvibetü’l-fâżıla, yalnızca bir polemik metni değil, aynı zamanda XIX. yüzyılda şekillenen yeni bir Hanefî hadis anlayışının da yansıması olarak değerlendirilebilir. Eserde kullanılan üslup, ele alınan konular, konuların anlatım biçimi ve kaynaklar; okuyucuyu dönemin ilim meclislerine taşıyarak tartışmaların canlılığını ve entelektüel derinliğini ortaya koymaktadır. Aynı zamanda makale Leknevî’nin metodunun Abdülhak Dihlevî ve Şah Veliyyullah Dihlevî gibi bölgenin meşhur âlimlerinin temsil ettiği Hanefî çizginin bir yansımasından ibaret olmadığını ortaya koymaktadır. Buna göre Leknevî her ne kadar görünürde Abdülhak Dihlevî ve daha ziyade Şah Veliyyullah’ın temsil ettiği ilmî mirastan besleniyor gibi görünse de, esasen yaşadığı dönemin ilmî tartışma atmosferi ve birikiminden istifade ederek geçmişteki geleneksel birikimi yeni bir düzleme taşımıştır. Hadis ve fıkıh arasında kurmaya çalıştığı denge üzerinden bakıldığında, Abdülhak ed-Dihlevî ile başlayan ve Şah Veliyyullah tarafından sistemleştirilen yaklaşımı yeniden yorumlayarak, Hint alt kıtası Hanefîliğinin özgün çizgilerinden birini; başka bir ifadeyle, bu geleneğin üçüncü ana damarını temsil etmiştir. Sonuç olarak çalışma, Leknevî’nin örnekliğinde Hint alt kıtasındaki hadis-fıkıh ilişkisinin yeniden konumlandırılmasına katkı sağlamakta ve bölgenin İslamî ilimler sahasındaki özgün yerini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , el-Ecvibetü’l-fâżıla , Hanefî , Ehl-i Hadis , Leknevî

Teşekkür

I would like to express my gratitude to my esteemed professors Eyüp Öztürk, Mustafa Gargar and Muhammet Ali Tuzlu who checked the English translation of the text and made suggestions.

Kaynakça

• Abd al-Ḥaqq al-Dihlawī, Abū al-Majd ʿAbd al-Ḥaqq b. Sayf al-Dīn b. Saʿdullāh. Lamaʿāt al-Tanqīḥ fī Sharḥ Mishkāt al-Maṣābīḥ. Ed. Taqī al-Dīn al-Nadwī. 10 Volumes. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 2020.
• Acaroğlu, Yunus Emre - Açıkel, Yusuf. “Leknevî’nin İhtilâfu’l-Hadis İlmine Yaklaşımı”. Tokat İlmiyat Dergisi 9/1 (June2021), 77-104. https://doi.org/10.51450/ilmiyat.909635.
• Akpınar, Muhammet Raşit. Muhammed Enver Şah el-Keşmîrî ve Fıkıh Düşüncesi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2017.
• Ateş, Sırrı Fuat. Abdülhay Leknevî Hayatı, Eserleri ve Fıkhî Görüşleri. İstanbul: Kitaparası Yayınları, 2024.
• Aydın, Ahmet. “Abdülhay el-Leknevî”. Accessed 28 March 2025. https://islamdusunceatlasi.org/abdulhay-el-leknevi-/4819
• Aydın, Ahmet. Yavana İslam Medeniyetinin Büyük Havzası: Hint. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Başaran, Selman. “el-Ecvibetü’l-Fâzıla”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/386. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Birışık, Abdulhamit. Hind Altkıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. İstanbul: İFAV, 2019.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları. İstanbul: İFAV, 2010.
• Daudi, Zaferullah. Pakistan ve Hindistan’da Hadis Çalışmaları. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Demirci, Selim. Sömürge Döneminde Hadis ve Yorum İngiliz İdaresi Gölgesinde Hint Alt Kıtası Hadis Âlimleri ve Şerhleri. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2024.
• Demirci, Sümeyye Onuk. “19. Yüzyıl Hint Alt Kıtasında Birbirine Muhalif İki Âlim: Leknevî ile Sıddîk Hasan Han Arasındaki Reddiyeleşmeler”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 44 (2024), 365-394.
• Gawrī, Sayyid ʿAbd al-Mājid. al-Muḥaddithūn min Jamāʿat Ahl al-Ḥadīth fī al-Hind. Beirut: Dār Ibn Kathīr, 1443 AH.
• Gürses, Serdar Murat. “Hanefî ve Ehl-i Hadis Prensipleri Açısından Keşmîrî ile Mübârekpûrî’nin Tirmizî Şerhleri”. HADITH 3 (2019), 36-74.
• Hatiboğlu, İbrahim. Çağdaşlaşma ve Hadis Tartışmaları Hint Alt Kıtası, Mısır ve Türkiye’de Hadis Tartışmaları. İstanbul: Hadisevi, 2004.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Leknevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/133-136. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• İbrahimoğlu, Nizameddin. “Kendi Kaleminden İmam Leknevî (1264-1304/1848-1887): Hayatı ve Eserleri”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 6 [Son Asır İslâm Hukukçuları Özel Sayısı] (2005), 41-54.
• ʿQāsim b. Kutlubughā. Khulāṣat al-Afkār fī Sharḥ Mukhtaṣar al-Manār. Critical ed. Ḥāfiẓ Thanā’ Allāh al-Zāhidī. Beirut: Dār Ibn Ḥazm, 1439 AH.
• Kılıç, Muhammed Tayyib. “Hint Alt Kıtası Hanefî Fıkıh Birikimine Bir Örnek: Fakih Olarak İmâm Leknevî”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XVI/1 (2014), 89-140.
• al-Laknawī, Abū al-Ḥasanāt ʿAbd al-Ḥayy b. Muḥammad. al-Ajwibah al-fāḍilah li’l-Asʾila al-ʿĀshira al-Kāmila (with at-Taʿlīqāt al-Ḥāfila ʿalā al-Ajwibah al-fāḍilah by ʿAbd al-Fattāḥ Abū Ghuddah). Critical ed. ʿAbd al-Fattāḥ Abū Ghuddah (Beirut-Lebanon: Maktabat al-Maṭbūʿāt al-Islāmiyya, 2005).
• al-Laknawī, Abū al-Ḥasanāt ʿAbd al-Ḥayy b. Muḥammad. al-Taʿlīq al-Mumajjad ʿalā Muwaṭṭaʾ al-Imām Muḥammad. Critical ed. Taqī al-Dīn al-Nadwī. 3 Volumes. Dimashq: Dār al-Kalim, 2011.
• al-Mubārakpūrī, Muḥammad ʿAbd al-Raḥmān b. ʿAbd al-Raḥīm. Tuḥfat al-aḥwazī bi-sharḥ Jāmiʿ al-Tirmidhī (Introduction). Cairo: Dār al-Ḥadīth, 2005.
• Noor, Umar Muhammad. “Disagreement Amongst Hadith Critics: A Critical Review On Laknawī’s Rules Of Reconciliation”. European Proceedings of Social and Behavioural Sciences Role(s) and Relevance of Humanities for Sustainable Development (23 September 2019). https://doi.org/10.15405/epsbs.2019.09.51
• Osmanî, Muhammed Taki. Tirmizi Dersleri Mukaddime. trans. Hayri Demirci. İstanbul: Dār al-Kutub al-'Arabiyya, 2024.
• Öz, Mustafa. “Ahmed Han, Seyyid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/73-75. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Özçelik, Harun. “Muhammed Enver el-Keşmîrî’nin Bazı Hadis Meseleleri Hakkındaki Görüşleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2005), 185-216.
• Özşenel, Mehmet - Ahatlı, Erdinç. “XII/XVIII. Asır Hint Altkıtası’nda Hadis-Fıkıh Merkezli Tartışma Konuları -Tettevî’nin Zebbü Zübâbâti’d-Dirâsât’ı Çerçevesinde-”. Usûl: İslam Araştırmaları 5 (2006), 109-162.
• Raḥmān ʿAlī. Tadhkira-yi ʿUlamāʾ-i Hind. trans. Muḥammad Ayyūb Qādirī. Karachi: Pakistan Historical Society, 1961.
• Sehârenpûrî, Halil b. Ahmed. Akâid-i Ehl-i Sünnet Diyobend Âlimlerinden Vehhâbilere Cevaplar. trans. Macit Bige. İstanbul: Misvâk Neşriyat, 2024.
• Ṣiddīq Ḥasan Khān, Abū al-Ṭayyib Muḥammad. Abjad al-ʿUlūm. Critical ed. ʿAbd al-Jabbār Zakkār. 3 Volumes. Damascus: Publications of the Ministry of Culture, 1978.
• Uzundağ, Mehmet Sait. Hindistan Ehl-i Hadîs Ekolü ve Sıddîk Hasan Han. Ankara: Gece Kitaplığı, 2018.
• Veliyyüddīn al-Nadwī. al-Imām ʿAbd al-Ḥayy al-Laknawī: ʿAllāmat al-Hind wa-Imām al-Muḥaddithīn wa-l-Fuqahāʾ. Damascus: Dār al-Qalam, 1415 AH.
• Würsch, Renate. “ʿAbd al-Ḥayy al-Laknawī”. The Encyclopaedia of Islam New Edition. Leiden: Brill, 2011.
• Yüksek, Muhammed İsa. “Bir İşkâl Çözüm Yöntemi Olarak Neshin Aidiyeti”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/3 (Aralık 2021), 1065-1080.