Shāh Walī Allāh as a Central Figure between the Intellectual Centers of the Indian Subcontinent and the Ḥaramayn in the 18th Century: His Identity as a Musnid al-Hind and His Work al-Irshād

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: Özel Sayı, 245 - 280, 30.11.2025

Nuran Sarıcı Doğan

https://doi.org/10.33718/tid.1773618

Öz

This article examines the scholarly interactions between the Indian Subcontinent and the Ḥaramayn during the eighteenth century through the musnid identity of one of the most prominent figures of the period Abū ʿAbd al-ʿAzīz Quṭb al-Dīn Shāh Walī Allāh Aḥmad b. ʿAbd al-Raḥīm b. Wajīh al-Dīn al-Dihlawī al-Fārūqī (d. 1176/1762) with particular reference to his treatise al-Irshād ilā muhimmāt ʿilm al-isnād. At a time when the Mughal Empire was entering a phase of political and social disintegration, Shāh Walī Allāh endeavored, on the one hand, to preserve the intellectual tradition of India, while on the other, he established direct contact with the leading ḥadīth authorities of the Ḥaramayn, thereby assuming a central role in the revival of ḥadīth scholarship in the Indian Subcontinent. During his journey to the Ḥijāz, Shāh Walī Allāh studied ḥadīth under the foremost traditionists of the Ḥaramayn, most notably Abū Ṭāhir al-Kūrānī (d. 1145/1732). Through the ijāzas and isnāds he received from them, he transmitted this intellectual heritage to India and passed it on to subsequent generations. The isnād chains of nearly all scholars engaged in ḥadīth studies in the Subcontinent ultimately trace back to him. For this reason, Shāh Walī Allāh has been referred to as Musnid al-Hind—the “Musnid of India”—or, in another expression, as madār al-isnād fī’l-Hind, “the central axis of ḥadīth transmission in India.” Although al-Irshād is a concise work in size, it stands as a remarkably profound source that reveals, from an isnād-based perspective, the intellectual exchange between the Ḥaramayn and the Indian Subcontinent. This study explores Shāh Walī Allāh’s life, scholarly activities, and the academic connections he established through his teacher Abū Ṭāhir in the Ḥaramayn. It also demonstrates how he served as an intellectual bridge between India and the Ḥijāz and how the transmission network shaped along the Ḥaramayn–India axis spread widely through his sons and students. Shāh Walī Allāh regarded the isnād tradition as both a scholarly and religious trust entrusted to the Muslim community. In this respect, he emerges as a pivotal figure in ensuring the continuity of Islamic learning, both theoretically and practically, and as one of the key scholars who safeguarded the transmission of authentic religious knowledge in the modern era.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth , Shāh Walī Allāh al-Dihlawī , al-Irshād ilā muhimmāti ʿilm al-isnād , Abū Ṭāhir al-Kūrānī , Indian Subcontinent.

Etik Beyan

This article is based on the doctoral dissertation conducted under the supervision of Prof. Dr. Mehmet ÖZŞENEL (Shāh Walī Allāh al-Dihlawī’s Understanding of Ḥadīth and Sunnah, Marmara University, Istanbul, Turkey). All the principles stated in the Directive on Scientific Research and Publication Ethics of the Council of Higher Education have been observed throughout this study. This research does not require approval from an ethics committee, as it is based solely on literature review and data obtained from published sources. No data has been collected through experiments, practices, observations, or surveys. Throughout the research process, full compliance with academic ethical principles and scientific research methods has been maintained. It is hereby declared that scientific and ethical principles have been fully observed during the preparation of this study, and all sources utilized in the research have been properly cited in the bibliography.

Teşekkür

I would like to express my gratitude to my advisor, Prof. Dr. Mehmet Özşenel, for his valuable contributions during the preparation of my doctoral dissertation.

شـاه ولـيُّ الله بوصفِه شخصيةً محوريةً بين حاضرتَيِ الحرمين والهند في القرن الثامن عشر: هويّتُه بوصفه «مُسْنِدَ الهند» ورسالتُه الإرشاد

Öz

يتناول هذا المقالُ التفاعلاتِ العلميّة التي نشأت بين مراكزِ العلم في شبه القارّة الهنديّة والحرمين الشريفين في القرن الثامن عشر، من خلال دراسة الهويّة المُسنِدية لأحد أبرز أعلام تلك الحقبة، أبو عبد العزيز قُطب الدين شاه وليّ الله أحمد بن عبد الرحيم بن وجيه الدين الدِّهلوي الفاروقي (ت 1176هـ/1762م)، وذلك عبر مؤلَّفه الإرشاد إلى مُهمّات علم الإسناد.
وفي مرحلةٍ شهدت فيها الدولة المغولية اضطراباً سياسيّاً واجتماعيّاً عميقاً، سعى شاه وليّ الله من جهةٍ إلى الحفاظ على التراث العلمي للهند، ومن جهةٍ أخرى إلى إحياء علم الحديث في شبه القارّة عبر اتصاله المباشر بأئمة الحديث في الحرمين الشريفين. فقد تلقّى خلال رحلته إلى الحجاز العلمَ عن كبار المحدّثين، وفي مقدمتهم أبو طاهر الكوراني (ت 1145هـ/1732م)، وحصل منهم على الإجازات والأسانيد التي نقلها بعد ذلك إلى الهند وبثّها في الأجيال اللاحقة.
ومعلومٌ أنّ معظم الأسانيد المتداولة بين المشتغلين بالحديث في شبه القارّة تنتهي إليه، ولذلك وُصف بأنّه «مُسنِد الهند»، أو «مدار الإسناد في الهند» لكونه المحور الذي تلتقي عنده طرق الرواية في تلك الديار.
وعلى الرغم من صِغر حجم كتاب الإرشاد، فإنّه يُعدّ مصدراً بالغ الأهمية؛ إذ يكشف بوضوح عن طبيعة الاتصال العلمي بين الهند والحرمين ضمن منظورٍ قائمٍ على الإسناد. وتكشف هذه الدراسة عن حياة شاه وليّ الله ونشاطه العلمي، والصلات التي أقامها مع علماء الحرمين بواسطة شيخه أبي طاهر، وكيف أسّس جسراً علميّاً متيناً بين الهند والحجاز. كما تُبرز الدراسة اتساعَ دائرة التأثير التي أحدثتها أسانيده في شبه القارّة عبر أبنائه وتلامذته، وما نتج عن ذلك من حركة رواية واسعة النطاق.
لقد نظر شاه وليّ الله إلى الإسناد باعتباره تراثاً علميّاً ودينيّاً مُستودَعاً لدى الأمة، ورأى فيه ركناً أصيلاً لضمان استمرارية العلم في بُعديه النظري والتطبيقي، ومن ثمّ برز بوصفه شخصيةً محوريةً في حفظ هذا الموروث وإحيائه.

Anahtar Kelimeler

الحديث , شاه وليّ الله الدِّهلوي , كتاب الإرشاد إلى مُهمّات علم الإسناد , أبو طاهر الكوراني , شبه القارّة الهنديّة

Teşekkür

أتقدّم بجزيل الشكر إلى أستاذي المشرف الأستاذ الدكتور محمد أوزشَنَل على ما قدّمه من إسهامات قيّمة أثناء إنجاز أطروحتي للدكتوراه.

18. Yüzyılda Hint Alt Kıtası ile Haremeyn İlim Havzaları Arasında Merkezî Bir Figür Olarak Şah Veliyyullah: Müsnidü'l-Hind Kimliği ve el-İrşâd’ı

Öz

Bu makale 18. yüzyılda Hint alt kıtası ile Haremeyn ilim havzaları arasındaki ilmî etkileşimleri, dönemin en önemli şahsiyetlerinden biri olan Ebû Abdilazîz Kutbüddîn Şah Veliyyullāh Ahmed b. Abdirrahîm b. Vecîhiddîn ed-Dihlevî el-Fârûkī’nin (ö. 1176/1762) müsnid kimliğini el-İrşâd ilâ mühimmâti ʿilmi’l-isnâd adlı eseri üzerinden ele almaktadır. Bâbürlü Devleti’nin siyasî ve içtimaî açıdan çözülme sürecine girdiği bir dönemde Şah Veliyyullah, bir taraftan Hindistan’ın ilmî geleneğini muhafaza etmeye gayret göstermiş, diğer taraftan Haremeyn’deki hadis otoriteleriyle doğrudan temas kurarak Hint alt kıtasında hadis ilminin ihyâsında merkezi bir rol üstlenmiştir. Şah Veliyyullah, Hicaz yolculuğu sırasında başta Ebû Tâhir el-Kûrânî (ö. 1145/1732) olmak üzere Haremeyn’in önde gelen muhaddislerinden hadis tahsil etmiş, onlardan aldığı icâzet ve isnadlar vasıtasıyla bu birikimi Hindistan’a taşımış ve sonraki nesillere aktarmıştır. Hint alt kıtasında hadisle iştigal eden ne kadar şahıs varsa büyük çoğunluğunun isnadları Şah Veliyyullah’a ulaşmaktadır. Bu nedenle Şah Veliyyullah “Müsnidü’l-Hind” veyahut Hindistanda hadis isnadlarının kendisinde birleştiği merkez şahsiyet anlamında “medârü’l-isnâd fi’l-Hind” olarak değerlendirilmektedir. el-İrşâd, hacim bakımından küçük olsa da, Hint alt kıtası ile Haremeyn ilim havzaları arasındaki ilmî etkileşimi isnad temelli bir perspektifle ortaya koyan son derece derinlikli bir kaynak niteliğindedir. Bu çalışma, Şah Veliyyullah’ın hayatını, ilmî faaliyetlerini ve Haremeyn’deki hocası Ebû Tâhir aracılığıyla kurduğu ilmî bağları ele almakta; onun Hindistan ile Hicaz arasında nasıl bir ilmî köprü kurduğunu, ayrıca Şah Veliyyullah’ın Haremeyn-Hindistan hattında şekillenen rivayet dolaşımının oğulları ve talebeleri üzerinden yayıldığı geniş etki alanını ortaya koymaktadır. Şah Veliyyullah, isnad geleneğini ümmete emanet edilmiş ilmî ve dinî bir miras olarak değerlendirmekte; bu yönüyle hem teorik hem pratik düzlemde ilmî sürekliliğin temininde belirleyici bir şahsiyet olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Şah Veliyyullah ed-Dihlevî , el-İrşâd ilâ mühimmâti ʿilmi’l-isnâd , Ebû Tâhir el-Kûrânî , Hint Alt Kıtası.

Etik Beyan

Bu çalışma, Prof. Dr. Mehmet ÖZŞENEL danışmanlığında yürütülen doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır (Şah Veliyyullah Dihlevî’nin Hadis ve Sünnet Anlayışı, Marmara Üniversitesi, İstanbul/Türkiye). Bu çalışmada, Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesinde belirtilen tüm kurallara uyulmuştur. Bu çalışma, etik kurul izni gerektirmeyen nitelikte olup kullanılan veriler literatür taraması/yayınlanmış kaynaklar üzerinden elde edilmiştir. Herhangi bir deney, uygulama, gözlem veya anket yoluyla veri toplanmamıştır. Çalışma sürecinde akademik etik ilkelere ve bilimsel araştırma yöntemlerine tam uyum gösterilmiştir. Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Teşekkür

Doktora çalışmamı hazırlama sürecinde sağladığı değerli katkılarından dolayı danışmanım Prof. Dr. Mehmet Özşenel’e teşekkür ederim.

Kaynakça

• Amber, Sadık. “Bâbürlü Toplumundaki Dinî Hayata Dair Genel Bir Değerlendirme”. Yeni Fikir Uluslararası Akademik Fikir Araştırma Dergisi International Journal of Academic Research and Ideas 14/29 (2022), 37-47. https://doi.org/DOI:%252010.57205/yenifikirjournal.1153079
• Aydın, Ahmet. Şah Veliyyullah ed-Dihlevî ve Dihlevîlik. Istanbul: Marmara University, Institute of Social Sciences, PhD Dissertation, 2013.
• Aydın, Ahmet. Yavana: İslam Medeniyetinin Büyük Havzası / Hint. Ketebe Yayınevi, 2021.
• Birışık, Abdulhamit. Hind Altkıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. Istanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV), 3rd Edition, 2019.
• Birışık, Abdulhamit. “Hint alt-kıtasında İslâm araştırmalarının dünü bugünü: Kurumlar, ilmî faaliyetler, şahıslar, eserler”. Dîvân İlmî Araştırmalar 17 (2004), 1-62.
• Chaghatai, M. Ikram. “Shah Wali Allah (Select Bibliography)”. Shah Waliullah (1703- 1762): His Religious and Political Thought. ed. M. Ikram Chaghatai. 695-714. Lahor: Sang-e- Meel Publications, 2005.
• Çoban, Ramazan. “Abdülhak Dihlevî ve Neslinin Hint Altkıtası’nda Hadis İlminin Yayılmasına Katkıları”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (30 June 2024), 389-412. https://doi.org/10.46353/k7auifd.1466649
• Dar, Bashir Ahmad. “Wali Allah: His Life and Times”. Shah Waliullah (1703- 1762): His Religious and Political Thought. ed. M. Ikram Chaghatai. 19-50. Lahor: Sang-e- Meel Publications, 2005.
• Daudî, Zaferullah. Şah Veliyyullah Dehlevî’den Günümüze Pakistan ve Hindistan’da Hadis Çalışmaları. Istanbul: İnsan Yayınları, 1st Edition, 1995.
• Erdoğan, Mehmet. “Şah Veliyyullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/260-262. Istanbul: TDV Yayınları, 2010. https://islamansiklopedisi.org.tr/sah-veliyyullah
• Fīrūzbūrī, Abū al-Qāsim Muḥammad b. ʿAbd al-Khalfalāḥ al-. al-Nūr al-sāʿī fī tadhkirat Walī Allāh: fī kitāb al-Irshād ilā muhimmāt ʿilm al-isnād wa bi-zaylihī al-Taʿlīqāt al-jiyād ʿalā kitāb al-Irshād. Riyadh: Dār al-Muḥaddith li-al-Nashr wa-al-Tawzīʿ, 2022.
• Ḥasanī, ʿAbd al-Ḥayy al-. Nuzhat al-khawāṭir wa-bahjat al-masāmiʿ wa-al-nawāẓir. Beirut: Dār Ibn Ḥazm, 1999.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Müsnid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/108-110. Istanbul: TDV Yayınları, 2006. https://islamansiklopedisi.org.tr/musnid
• Jalbani, Ghulam Husain. Life of Shah Waliyullah. Delhi İndia: İdarah-ı Adabiyat-ı Delli, 1980.
• Jalbani, Ghulam Husain. Teachings of Hadrat Shah Waliyullah Muhadith Dehlvi. New Delhi: Kitab Bhavan, 1988.
• Kattānī, Muḥammad ʿAbd al-Ḥayy b ʿAbd al-Kabīr b Muḥammad al-Ḥasanī al-Idrīsī al-. Fihris al-fahāris wa’l-asbāṭ wa-muʿjam al-maʿājim wa’l-mashyaḵhāt wa’l-musalsalāt. ed. Iḥsān ʿAbbās. Beirut: Dār al-Gharb al-Islāmī, 1982.
• Muztar, A. Ditta. Shah Wali Allah a Saint-Scholar of Muslim India. İslamabad: National Commission on Historical and Cultural Research, 1979.
• Nadwī, Abū’l-Ḥasan ʿAlī al-Ḥusaynī al-. Rijāl al-fikr wa’l-daʿwa fī’l-Islām al-Imām al-Dihlawī. Kuwait: Dār al-Qalam, 1985.
• Nizami, Khaliq Ahmad. “Evrengzîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/537-539. Istanbul: TDV Yayınları, 1994. https://islamansiklopedisi.org.tr/evrengzib
• Özel, Ahmet. “El-Âlemgiriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/365-366. Istanbul: TDV Yayınları, 1989. https://islamansiklopedisi.org.tr/el-alemgiriyye
• Özervarlı, M. Sait. “Şah Veliyyullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/262-267. Istanbul: TDV Yayınları, 2010. https://islamansiklopedisi.org.tr/sah-veliyyullah
• Özşenel, Mehmet. “Nezîr Hüseyin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/74-75. Istanbul: TDV Yayınları, 2007. https://islamansiklopedisi.org.tr/nezir-huseyin
• Özşenel, Mehmet. Pakistan’da Hadis Çalışmaları. Istanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1st Edition, 2014.
• Rizvi, Saiyid Athar Abbas. Shah Wali-Allah And His Times. Canberra: Marifat Publishing House, 1980.
• Sarıcı Doğan, Nuran. “Bâbürlüler Dönemi Mezheplerüstü Bir Din Anlayışı Modeli: Muhaddis Şah Veliyyullah Dihlevî”. Yeni Türkiye Dergisi-Hindistan Türkleri Özel Sayısı 1/135 (February 2024), 262-269.
• Sarıcı, Nuran. “Ahmet Aydın. Yavana: İslam Medeniyetinin Büyük Havzası/Hint. Istanbul: Ketebe Yayınları, 2021, 372 page.” Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 62/62 (27 June 2022), 163-168. https://doi.org/10.15370/maruifd.1126594
• Shāh Walī Allāh al-Dihlawī, Abū ʿAbd al-ʿAzīz Qutb al-Dīn Aḥmad b. ʿAbd al-Raḥīm b. Wajīh al-Dīn al-Fārūqī. al-Irshād ilā muhimmāt ʿIlm al-Isnād wa-bi-dhaylihi: al-Taʿlīqāt al-Jiyād ʿalā Kitāb al-Irshād. ed. Saʿd b ʿAbd Allāh al-Saʿdan. Riyadh: Dār al-Muḥaddith li’l-Nashr wa’l-Tawzīʿ, 1st edition, 2022.
• Shāh Walī Allāh al-Dihlawī, Abū ʿAbd al-ʿAzīz Qutb al-Dīn Aḥmad b. ʿAbd al-Raḥīm b. Wajīh al-Dīn al-Fārūqī. al-Juzʾ al-laṭīf fī tarjamat al-ʿAbd al-Ḍaʿīf. trans. ʿAṭāʾ Allāh b Ḥusayn al-Salafī al-Fūjiyānī. s.n., n.d.
• Shāh Walī Allāh al-Dihlawī, Abū ʿAbd al-ʿAzīz Qutb al-Dīn Aḥmad b. ʿAbd al-Raḥīm b. Wajīh al-Dīn al-Fārūqī. Ithāf al-nabīh fīmā yaḥtāju ilayhi al-muḥaddith wa-al-faqīh. ed. Abū al-Ṭayyib Muḥammad ʿAṭāʾ Allāh Ḥanīf al-Fūjiyānī. trans. Muḥammad Uzayr Shams. Lahore: al-Maktabat al-Salafiyya, 2003.
• Sialkotī, Muḥammad Bashīr. al-Imām al-mujaddid al-muḥaddith al-Shāh Waliyyullāh al-Dihlawī ḥayātuhu wa-daʿwatuhu. Beirut: Dār Ibn Ḥazm, 1999.
• Siddiqi, Abdul Hamid. “Shah Wali Allah Dihlawi”. Shah Waliullah (1703- 1762): His Religious and Political Thought. ed. M. Ikram Chaghatai. 51-77. Lahor: Sang-e-Meel Publications, 2005.
• Şahin, H. Hilal. Hindistan’da Türk Rönesansı: Ekber Şah ve “Din-i İlahi”si. Selenge Yayınları, 2020.
• Yılmaz, Ömer. İbrahim Kûrânî Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. Istanbul: İnsan Yayınları, 2005.