Tractate of Mohammed al-Destinâî Entitled Âdâb al-Muftîn: Analysis and Critical Edition

Yıl 2019, , 245 - 270, 30.06.2019

Şenol Saylan

https://doi.org/10.33718/tid.529069

Öz

In the first
periods, the procedure and methodology of iftâ were discussed in the
sections adab al-muftî or adab al-fatwa of fiqh works. In the
following process, independent works containing these subjects with the same
name were written. Among the first independent works on this subject, Ibn al-Salâh’s
Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî and Ibn al-Hamdân’ın Sıfatü’l-müftî
ve’l-müsteftî can be mentioned. In comparison with other madhabs, the
independent works on the fatwa methodology of Hanafi were written later. As far
as we can determine, the first independent work on Hanafi fatwa methodology is
tractate of Mohammed al-Destinâî named Âdâb al-muftîn. Only one copy of
this work, which was thought to have been written at the end of the  IX. (XV.) century or the beginning of the X.
(XVI.) century, was identified. In the work, which consists of four sheets, are
included the meanings of the term of fetwa and its derivatives, conditions of
the mufti and müstefit.

In this
article, a tractate named Âdâb al-muftîn, which was the first
independent work on Hanafi fatwa methodology and not too much information in
sources, and its author will be introduced. In addition,  with the thought of contributing to the
literature of fetvâ methodology the critical edition of this compendious
tractate, will be included.

Anahtar Kelimeler

Hanafite fatwa methodology, adab al-muftî, adab al-fatwa, Mohammed al-Destinâî, Âdâb al-muftîn

Muhammed Ed-Destinâî’nin Âdâbü’l-Müftîn Adlı Risâlesi: İnceleme ve Tahkîk

Öz

İftâ faaliyeti
ve usûlü ile ilgili hususlara ilk dönemlerde fürû-i fıkıh eserlerinin edebü’l-fetvâ
/ âdâbü’l-müftî adını taşıyan bölümlerinde yer verilmiş, ilerleyen süreçte
ise aynı adı taşıyan müstakil eserler kaleme alınmıştır.  Bu konudaki ilk müstakil eserler olarak İbnü’s-Salâh
eş-Şehrezûrî’nin Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî’si ile İbn Hamdân’ın Sıfatü’l-müftî
ve’l-müsteftî adlı eseri zikredilebilir. Diğer mezheplere nispeten, Hanefî
mezhebinde fetvâ usûlünü konu edinen müstakil eserler daha geç bir dönemde
telif edilmiştir. Tespit edebildiğimiz kadarıyla ilk müstakil Hanefî fetvâ usûlü
eseri Muhammed ed-Destinâî’nin Âdâbü’l-müftîn adlı risâlesidir. IX.
(XV.) yüzyılın sonları veya X. (XVI.) yüzyılın başlarında kaleme alındığı
düşünülen bu eserin sadece tek nüshası tespit edilebilmiştir. Dört varaktan
müteşekkil risâlede, fetvâ kavramı ve türevleri, müftünün âdâbı ve şartları ile
müsteftînin âdabı konularına yer verilmektedir.

Bu makalede,
ilk müstakil Hanefî fetvâ usûlü eseri olan ve kaynaklarda hakkında fazla bilgi
bulunmayan Âdâbü’l-müftîn adlı risâle ile müellifi Muhammed ed-Destinâî
tanıtılacaktır. Ayrıca fetvâ usûlü literatürüne katkı düşüncesiyle bu muhtasar risâlenin
tahkikli metnine de yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hanefî fetvâ usûlü, âdâbü’l-müftî, edebü’l-fetvâ, Muhammed ed-Destinâî, Âdâbü’l-müftîn

Kaynakça

• Aynî, Mehmet Fıkhî. Risâle fî edebi’l-müftî. Thk. Osman Şahin. İstanbul-Beyrut: TDV Yayınları, 2018.
• Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951. Bayder, Osman. “Hanefi Fetvâ Usûlü Literatürü ve Bedreddin eş- Şuhâvî’nin “et-Tırâzu’l-müzheb” Adlı Fetvâ Usûlünün Değerlendirilmesi”. Bilimname 29 (Kasım 2015): 211-229.
• Buhârî, Burhaneddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Muhîtü’l-Burhânî fî fıkhi’n-Nu‘mânî. Thk. Abdülkerim Sami el-Cündî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Destinâî, Muhammed. Âdâbü’l-müftîn. Esad Efendi, 3782: 44b-47b. Süleymaniye Kütüphanesi. Haskefî, Alauddîn Muhammed b. Ali. Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîru’l-ebsâr. Reddü’l-muhtâr içinde. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. “Şerhu Ukûdu resmi’l-müftî”. Mecmûatü resâili İbn Âbidîn. 1: 10-52. İstanbul: Şeriket-i Sahafiyye-i Osmaniyye Matbaası, 1907.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. 3. Baskı. Beyrut: Dâru Sâdr, 1993.
• İbn Nüceym, Siracüddîn Ömer b. İbrahim. en-Nehrü’l-fâik şerhu Kenzü’d-dekāik. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Hamdân Ebû Abdullah Necmeddin Ahmed. Sıfatü'l-fetva ve'l-müfti ve'l-müstefti. Thk. Muhammed Nâsırüddin el-Elbânî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1984.
• İbnü’l-Hümâm, Kemaleddin Muhammed b. Abdülvâhid. Fethu’l-kadîr, el-İnâye ile birlikte. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1315.
• İbnü's-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn. Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî. Thk. Rif’at Fevzi Abdülmuttalib. Kahire: Mektebetü'l-Hanci, 1992.
• Kâdûrî, Yusuf b. Ömer. Câmi ‘u’l-müzmerât ve’l-müşkilât fî şerhi Muhtasari’l-Kudûrî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2018.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zünûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Haz. Şerafettin Yaltkaya, Rıfat Bilge. İstanbul: Mearif Matbaası, 1941.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah. Süllemü’l-vusûl ilâ tabakâti’l-fuhûl. Thk. Abdülkadir Arnaut. İstanbul: Merkezü’l-Ebhâs li’t-Tarîh ve’l-Fünûn ve’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 2010. Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Kureşi, Abdülkadir b. Muhammed. Cevâhirü’l-mudiyye fî tabakâti’l-Hanefiyye. Haydarâbat: Matbaatü Meclisi Dâireti’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, t.y.
• Kurlânî, Seyyid Celâlüddîn b. Kemâlüddin. el-Kifâye fî şerhi’l-Hidâye. Feyzullah Efendi Koleksiyonu, 875: 1a-312b. İstanbul Millet Kütüphanesi.
• Leknevî, Abdülhayy. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, t.y.
• Mergînânî, İmâdüddîn Abdurrahîm b. Ebî Bekr. Fusûlü’l-ihkâm fî usûli’l-ahkâm. Samsun İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, 892: 1a-341b. Milli Kütüphane.
• Mutarrızî, Ebu’l-Feth Nâsıruddîn. el-Mugrib fî tertîbi’l-mu‘rib. Halep: Mektebetü Usame b. Zeyd, 1979.
• Müstakimzâde, Süleyman Saadettin Efendi. Tuhfe-i Hattâtîn. Nşr. İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• Nesefi, Hafızüddin Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakāiku’t-te’vîl. İstanbul: Ravza Yayınları, 2003.
• Öğüt, Salim. “Edebü’l-Kâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 408-410. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Özer, Hasan. “Pîrîzâde İbrahim ve “Mezhebi’l-İmâmi’l-A‘zam” İsimli Risalesinin Tahkik ve Tercümesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 19 (Nisan 2012): 327-341.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “İsfahan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 497-502. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. Semerkandî, Nâsıruddîn Muhammed b. Yusuf. el-Mültekat fi’l-fetâva’l-Hanefiyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Uludağ, Süleyman - Ocak, Ahmet Yaşar. “Fütüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 259-263. Ankara: TDV Yayınları, 1996. Zâhidî, Necmüddin Muhtâr b. Mahmûd. Kunyetü’l-münye li-tetmîmi’l-gunye. Tokat İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, 57: 1a-203b. Milli Kütüphane. Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf. 3. Baskı. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1986.
• Ziriklî, Hayrettin. el-A‘lâm. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.