Soru-Cevap İlişkisi Bağlamında Olgunun Tamimi

Yıl 2020, , 53 - 85, 30.06.2020

Muhammed İsa Yüksek

https://doi.org/10.33718/tid.719218

Öz

Kur’ân’daki bazı âyetler, belirli olaylar ve sorular üzerine inmiştir. Tefsir ilminde bu olay ve sorulara sebeb-i nüzul denir. Âyetlerin arka planını yansıtan bu bilgiler, Kur’ân’ın anlaşılmasına katkı sunan önemli argümanlardır. Soru ihtiva eden sebeb-i nüzullerin âyetlerle olan ilişkisi, olay ihtiva eden sebeb-i nüzullerin hükümlerle olan irtibatından daha bağlayıcıdır. Çünkü dinin anlaşılması ve yaşanması hususunda bir ihtiyaç sebebiyle şârie sorulan sorunun beyan edilmesi gerekir. Bu husus, Hz. Peygamber’e sorulan bir soruya cevap olarak gelen hitabın kapsamını da gündeme getirir. Bu açıdan Kur’ân’da Hz. Peygamber’e sorulan sorular üzerine inen âyetlerin analiz edilmesi önem arz etmektedir.
Kur’ân’da on üç yerde يسألونك ... قل kalıbı ile Hz. Peygamber’e birtakım sorular yöneltildiği belirtilmekte ve bunlara cevap verilmektedir. Bu soruların dokuzu ahkâmla, beşi ise gayb ile ilgilidir. Gayba dair sorular geçmiş, hal ve gelecekle alakalıdır. Bu âyetlerde gaybla ilgili mahiyet soruları cevapsız bırakılmış, sadece keyfiyetle ilgili bilgiler verilmiştir. Geçmişte yaşamış bir şahsiyet olarak Zülkarneyn’e dair soru ise Kur’ân’ın kendi anlatı üslubu içerisinde müphem ifadelerle ibret ve öğüt temaları içerisinde cevaplanmıştır. Ahkâmla ilgili sorular, aile hukukundan savaş hukukuna, yenmesi helal olan yiyeceklerden içki ve kumara kadar İslâm toplumunun karakterisitik özelliklerini belirleyen temel meselelerden müteşekkildir. Bunlara dönük cevaplar da soruların odaklandığı tikel olaylardan yola çıkarak evrensel hukuk normları vaz etmektedir. Ayrıca bazı cevaplarda sorulara dönük tarizler de vardır.
Bu çalışma يسألونك ... قل kalıbı ile gelen sorular ve cevapları ile sınırlıdır. Sorular ve cevaplar, ahkam-gayb başlıkları ile tasnif edilmiştir. İlgili âyetler analiz edilirken kaynaklarda geçen sebeb-i nüzullerin hemen hepsi aktarılmaya çalışılmıştır. Makalenin hacmi göz önünde bulundurularak âyetlerin konuları sadece soru-cevap ilişkisi bakımından mevzu bahis edilmiştir. Çalışmada, يسألونك ... قل kalıbı ile işaret edilen soruların Kur’ân’ın evrensel cevaplara geçerken kullandığı bir üslup özelliği olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, soru, cevap, ahkâm, gayb

Kaynakça

• Abdülaziz el-Buhârî, Abdülaziz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İslâmî, ts.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-meânî. 30 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Ateş, Abdurrahman. “Anlam Bütünlüğü Açısından Bakara 189. Âyet ile İlgili Bir Değerlendirme (Evlere Kapılarından Girmenin Hilaller Hakkındaki Soru ile Münasebetine Dair)”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi = Journal of Mesned Divinity Researches] 7/2 (2016): 9-30.
• Begavî, Muhyissünne Ebu Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd. Meâlimü’t-tenzîl. Thk. Muhammed Abdullah en-Nemr v.dğr. 8 Cilt. Riyad: Dârü Tayyibe, 1989.
• Beyzâvî, Nâsıru’d-dîn Ebü’l-Hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâs el-Arabî, ts.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali. el- et-Ta‘rîfât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf. el-Bahru’l-muhît. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvid. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Ebüssuûd, Ebüssuûd b. Muhammed el-İmâdî el-Hanefî. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kitâbi’l-Kerîm. Thk. Abdülkâdir Ahmed Atâ. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyad el-Hadîse, ts.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, sad. İsmail Karaçam v.dğr. 10 Cilt. Fatih: Azim Dağıtım, ts.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunis: Daru’t-Tûnisiyye, ts.
• İbn Atiyye, Kadî Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. Thk. Abdüsselam Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Cevzî, Ebü’l-ferec Cemâlüddin Abdurrahman b. Ali. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsir. 9 cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1984.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. et-Teshîl li ulûmi’t-tenzîl. Thk. Muhammed b. Seyyidî Muhammed Mevlây. 4 Cilt. Kuveyt: Dârü’d-Dıyâ, 2013.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. Thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü NezârMustaafa el-Bâz, 1997.
• İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebü’l-Fidâ İsmail. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azîm. Thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed v.dğr. 15 Cilt. Cîze: Müssesetü Kurtuba, 2000.
• Kāsımî, Muhammed Cemâleddîn. Mehâsinü’t-te’vîl. 17 Cilt. Kahire: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebûbekr. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Muhammed Rıdvân Araksûsî, Mâhir Habbûş. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmud. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. Thk. Mecdî Baslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-‘uyûn. Thk. es-Seyyid b. Abdülmaksud b. Abdürrahim. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Ahmed b. Mahmud. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. Thk. Yusuf Ali Büdeyvî. 3 CİLT. Beyrut: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. Thk. Safvân Adnâd Dâvûdî. Dimeşk: Dârü’l-Kalem, 2002.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed. Tefsirü’r-Râgıb el-İsfahânî. Thk. Muhammed Abdülaziz Besyûnî. 5 Cilt. Tanta: Câmiatü Tanta, 1999.
• Râzî, Fahreddin Ömer b. el-Hüseyn b. el-Hasen. Mefâtihu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed. el-Keşf ve’l-Beyân. Thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Sekkâkî, Ebû Yakub Yûsuf b. Ebî Bekr Muhammed b. Ali. Miftâhu’l-ulûm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 2003.
• Semarkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Bahrü’l-ulûm, thk. Ali Muhammed Muavviz, Adil Ahmed Abdü’l-Mevcûd. 3 CİLT. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Seyyid Kutub, fî Zilâli’l-Kur’ân. Trc. İ. Hakkı Şengüler, Emin Saraç, Bekir Karlığa. 16 Cilt. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1979.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsât el-İslâmiyye, 2003.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Lübabü’n-nükûl fî esbâbi’n-nüzûl. Thk. Halid Abdülfettah Şibl. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 2002.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî v.dğr. 26 Cilt. Cîze: Dârü Hicr, 2001.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed. Esbâbü nüzûli’l-Kur’ân. Thk. Kemal Zağlul. Beyrut: Darû’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2001.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed b. Ali. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2001.