Hz. Musa’nın Dilindeki “Ukde”nin Mahiyeti ve İlgili Tartışmaların Tahlili

Yıl 2020, , 141 - 181, 29.12.2020

Ahmet Akbaş

https://doi.org/10.33718/tid.806632

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’de ismi en çok zikredilen peygamber Hz. Musa’dır. Onun Kur’ân’da anlatılan yaşam öyküsü içerisinde dikkat çeken unsurlardan birisi de “dilindeki düğüm” meselesidir. Peygamberlik gibi, dili iyi kullanmaya ve etkili konuşmaya dayalı bir görevdeki böyle bir kusur, ciddi anlamda düşündürücüdür. İnsan psikolojisini yakından ilgilendiren bu durumun Tevrat’ta da zikredilmiş olması dikkat çekicidir. Tefsirlerimizde Hz. Musa’nın bebekken ağzına ateş koyduğuna dair rivayetler ve konu hakkında çeşitli yorumlar mevcuttur. Bu çalışmada, mezkûr rivayetlerin ve ilgili yorumların kritiği yapılmış; bu yorumlardan, modern bilimsel verilerden ve Tevrat’taki ifadelerden hareketle Hz. Musa’nın dilindeki sorunun mahiyeti tespit edilmeye çalışılmıştır. Hz. Musa’nın dilinde, ağzına ateş koyma gibi küçükken yaşamış olabileceği bir travmadan kaynaklı fizyolojik bir rahatsızlığın yanında; aşırı heyecanlı, ürkek ve tedirgin mizaçlı olmasından kaynaklanan bir konuşma güçlüğünün olduğu, bu konuşma güçlüğünün, kekemelik, pelteklik veya tutukluk olabileceği, bu sorunun nübüvvet sonrasında bir müddet devam edip sonrasında geçmiş olabileceği ve konuşma güçlüğü çeken birinin peygamber olarak görevlendirilmesinde de bazı derslerin olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Hz. Musa, Ukde, Düğüm, Ateş, Kekeleme

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. el-Muʻcemuʼl-Müfehres li-Elfâziʼl-Kurʼâniʼl-Kerîm. Kahire, Dâruʼl-Hadîs, ts.
• Ahatlı, Erdinç. “Şakk-ı Sadr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/309-310. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Aktaş, M. Nurullah. İçerik ve Bağlam Boyutuyla Kur’ânî Dualar. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Âlûsî, Şihâbuddin es-Seyyid Mahmud el-Bağdâdî. Rûhu’l-Meʻânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-ʻAzîmi ve’s-Sebʻi’l-Mesânî. 15 Cilt. Beyrut: Dâruʼl-Kütübiʼl-ʻİlmiyye, 1415 h.
• Antholz, Gökçe Özer. “Akıcı Konuşma Bozukluğu Olan Bireylerde Kekemelik Şiddeti İle Psikolojik Belirtiler Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Ankara: Hacettepe Ünv. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Arslan, Sedat. “Hz. Musa İle İlgili Rivayetlerin Tesbiti ve Değerlendirilmesi”. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Atalay, Mehmet. Kur’an’a Psikoloji ile Bakmak Hz. Yusuf ve Hz. Musa Kıssaları Örneği. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mesʻûd. Meʻâlimuʼt-Tenzîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâiʼt-Türâsiʼl-ʻArabî, 1420 h.
• Beydâvî, Nâsıruddin Ebû Saʻîd Abdullah b. Amr b. Muhammed eş-Şirâzî. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâiʼt-Türâsiʼl-ʻArabî, 1418 h. Bikaî, İbrahim b. Amr b. Hasan. Nazmü’d-Dürer fî Tenâsübi’l-Âyâti ve’s-Süver. 22 Cilt. Kahire: Dâruʼl-Kütübiʼl-ʻİslami, ts.
• Birışık, Abdülhamit. “İsrailiyat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/199-202. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Bursevî, İsmail Hakkı b. Mustafa. Rûhu’l-Beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Büyük, Enes. “Tefsirde İsrâiliyyâta Dair Bazı Tespit ve İddiaların Değerlendirilmesi”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/2 (Aralık 2019), 765-785.
• Büyük, Enes. “Tefsirlerde Hz. İbrâhim’le (a.s.) İlgili İsrâiliyyât Rivayetlerinin Kullanım Amacı, Kaynağı ve Bilgi Değeri”. Uluslararası Hz. İbrahim ve Nübüvvet Sempozyumu Tebliğler Kitabı. ed. Atilla Yargıcı-Mahmut Öztürk. İstanbul: Nida Yayınları, 2019. 2/533-550.
• Cenkseven, Fulya. “Kekemelik Üzerine”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6/6 (2000), 37-48.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Süddi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/17-18. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâiʼt-Türâsiʼl-ʻArabî, 1405 h.
• Çelik, Ömer. Tefsir Usûlü ve Tarihi. İstanbul: Kampanya Kitapları, 2015.
• Demir, Mahmut-Özafşar, M. Emin. “Vehb b. Münebbih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/608-610. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Döner, Ertuğrul, “İsrâiliyyât Kavramının Oluşum ve Olgunlaşma Süreci”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (Eylül 2015), 1-39.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf b. Ali el-Endelüsî. el-Bahru’l-Muhît. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420 h.
• Ebû Ubeyde, Ma‘mer b. el-Müsennâ. Mecâzü’l-Kur’ân. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1381 h.
• Ebu’s-Suûd, Muhammed b. Muhammed el-ʻİmâdî. İrşâduʼl-ʻAkliʼs-Selîm ilâ Mezâyaʼl-Kur’âniʼl-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâiʼt-Türâsiʼl-ʻArabî, ts.
• Efendioğlu, Mehmet. “Said b. Cübeyr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/552-554. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Heyet. el-Mu‘cemü’l-Vecîz. Mısır: Mısır Arap Cumhuriyeti Yayınları, 1994.
• Erdem, İlhan. “Konuşma Eğitimi Esnasında Karşılaşılan Konuşma Bozuklukları ve Bunları Düzeltme Yolları”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6/11 (Ocak 2013), 415-452.
• Fayda, Mustafa. “Abdullah b. Selam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/134-135. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Ferâhidî, Halil b. Ahmed. Kitabu’l-’Ayn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahya b. Ziyâd. Meʻâniʼl-Kurʼân. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriye, ts.
• Gaon, Sa‘adya, Tefsiru’t-Tevrât bi’l-‘Arabiyye Tevrat (Tora) Tefsiri. çev. Nuh Arslantaş. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• Güngör, Ömer Faruk. “Kur’ân-ı Kerim’de Hz. Musa’nın Eğitimi”. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Habenneke, Abdurrahman Hasan el-Meydâni. Me‘âricu’t-Tefekkür ve Dekaiku’t-Tedebbür. 15 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2000.
• Harman, Ömer Faruk (ed.). Kur’ân’da Yahudiler. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2019.
• Harman, Ömer Faruk. “Musa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/207-213. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Hatiboğlu, İbrahim. “İsrailiyat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/195-199. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Hicazi, Muhammed Mahmud. Furkan Tefsiri, çev. Mehmet Keskin. 6 Cilt. İstanbul: İlim Yayınları, ts.
• https://tulipandrose.net/hz-musa-kekeme-miydi Erişim 30.08.2020
• https://www.youtube.com/watch?v=1Fj5fa8bvyU Erişim 30.08.2020
• https://www.youtube.com/watch?v=u6SyJd5MOVI Erişim 30.08.2020
• İbiloğlu, Aslıhan Okan. “Kekemelik”, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar Dergisi 3/4 (2011), 704-727.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Tefsîru’t-Tahrîr veʼt-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâruʼt-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Ebu Muhammed Abdulhakk b. Ğâlib el-Endelüsî. el-Muharraruʼl-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʻAzîz. 6 Cilt. Beyrut: Dâruʼl-Kütübiʼl-ʻİlmiyye, 1422 h.
• İbni Abbas, Abdullah. Tenviru’l-Mikbas min Tefsiri İbni ‘Abbas. Beyrut: Dâruʼl-Kütübiʼl-ʻİlmiyye, 1992.
• İbni Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. Tefsîruʼl-Kurʼâniʼl-ʻAzîm. 13 Cilt. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419 h.
• İbni Ebî Zemenîn, Muhammed b. Abdillah. Tefsîruʼl-Kur’âniʼl-ʻAzîz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûkuʼl-Hadîse, 2002.
• İbni Kesir, Ebuʼl-Fidâ İsmail b. Amr ed-Dimaşkî. Tefsîruʼl-Kur’âniʼl-ʻAzîm. 8 Cilt. yy. Dâru Taybe, 1999.
• İbni Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed. Lisânu’l-ʻArab. 55 Cilt. Kahire: Dâruʼl-Meʻârif, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebuʼl-Ferec Cemâlüddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdu’l-Mesîr fî ‘İlmiʼt-Tefsîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâruʼl-Kitabiʼl-ʻArabî, 1422 h.
• ‘İzz b. Abdisselam. Tefsiru’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbni Hazm, 1996.
• Kandemir, M. Yaşar. “Ka‘b el-Ahbâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/1-3. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Karaman, Hayrettin vd. Kurʼân Yolu. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Hz. Musa Kıssasında Korku Fenomeni”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/1 (2008), 101-151.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. Kur’ân Kıssalarına Psikolojik Yaklaşım. Ankara: Gece Kitaplığı, 2017.
• Kasimî, Muhammed Cemalüddin. Mehâsinu’t-Te’vîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418 h.
• Kattân, Mennâ‘. Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1995.
• Kaya, Mesut. “Tefsirde Kitab-ı Mukaddes'ten Nakilde Bulunmanın Meşruiyeti Bağlamında Bikai-Sehavi Polemiği”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 13/2 (Yaz 2013), 85-105.
• Kesler, Muhammet Fatih. “Mücahid b. Cebr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/442-443. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Kitab-ı Mukaddes. Erişim 06.10.2020. https://incil.info.
• Kurtubî, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmiʻ li-Ahkâmi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Kahire: Dâruʼl-Kitabiʼl-Mısriyye, 1964.
• Kutub, Seyyid. Fî Zilâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’ş-Şürûk, 1412 h.
• Küçük, Ali. Besâiru’l-Kur’ân. 17 Cilt. Konya: Adım Matbaacılık ve Ofset, 2016.
• Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Ebû Mansur. Te’vilâtü Ehli’s-Sünne. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebuʼl-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüketü ve’l-‘Uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâruʼl-Kütübiʼl-ʻİlmiyye, ts.
• Merâğî, Ahmed Mustafa. Tefsîruʼl-Merâğî. 30 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebetü ve Matbaʻatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1946.
• Mertoğlu, Mehmet Suat. “Sa‘lebî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/28-29. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Mevdûdî, Ebu’l-A‘lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân, çev. Muhammed Han Kayani-Yusuf Karaca vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Mukatil b. Süleyman. Tefsîru Mukatil b. Süleyman. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâiʼt-Türâsiʼl-ʻArabî, 2002.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Mücahid b. Cebr, el-Mahzûmî. Tefsiru Mücahid. Mısır: Dâru’l-Fikriʼl-İslamî, 1989.
• Necati, Muhammed Osman. Kur’ân ve Psikoloji, çev. Hayati Aydın. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
• Nesefî, Ebuʼl-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud. Medârikuʼt-Tenzîl ve Hakaikuʼt-Te’vîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâruʼl-Kelimiʼt-Tayyib, 1998.
• Oruç, Cemalettin. “Sa’lebî’nin el-Keşfü ve’l-Beyân Adlı Tefsirinde Hz. Musa İle İlgili İsrâîlî Rivâyetlerin Değerlendirilmesi”. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Öztürk, Mahmut. “Tehlike Karşısında Peygamberlere Yardım Eden Şahısların Söz ve Tutumlarının Tahlili”, e-Şarkiyat: İlmî Araştırmalar Dergisi 9/2 (Kasım 2017), 862-882.
• Râğıb, Ebû’l-Kasım el-Hüseyn b. Muhammed el-İsfehânî. Muʻcemu Müfredâti Elfâzi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Râzî, Fahruddin Muhammed. Mefâtîhuʼl-Ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâiʼt-Türâsiʼl-ʻArabî, 1420 h.
• Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. el-Keşf ve’l-Beyân ‘an Tefsiri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâiʼt-Türâsiʼl-ʻArabî, 2002.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefâsîr. 3 Cilt. Kahire: Dâru’s-Sâbûnî, 1997.
• Sem’ânî, Mansur b. Muhammed. Tefsiru’l-Kur’ân. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Semerkandî, Ebuʼl-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Bahruʼl-ʻUlûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-Mensûr fiʼt-Tefsîri biʼl-Meʼsûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Süddî, Ebû Muhammed İsmail b. Abdirrahman. Tefsiru’s-Süddî el-Kebîr. Mensûra: Dâru’l-Vefâ, 1993.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî. Tefsiru’ş-Şa‘râvî. 20 Cilt. yy. Metâbi‘u Ahbâri’l-Yevm, 1997.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethuʼl-Kadîr. 6 Cilt. Dımaşk: Dâru İbni Kesir, 1414 h.
• Şeyh Ulvân, Nimetullah b. Mahmûd. el-Fevâtihu’l-İlahiyye ve’l-Mefatihu’l-Ğaybiyye. 2 Cilt. Mısır: Dâru Rükâbi, 1999.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiʻu’l-Beyân ‘an Teʼvili Âyiʼl-Kur’ân. 24 Cilt. yy. Müessetüʼr-Risâle, 2000.
• Tayyâr, Müsâid b. Süleyman. “Tefsirde İsrailiyyata Farklı Bir Yaklaşım”. çev. Mesut Kaya. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 13/1 (Bahar 2013), 199-213.
• Tora: Türkçe Çeviri ve Anlamlarıyla Tora ve Aftara, çev. Moşe Farsi. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, 2004.
• Uzun, Nihat. “Sahabenin Tefsirde İsrailiyata Bakışı”, Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (Bahar 2015), 7-39.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed. el-Vesît fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1971.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. es-Seriyy. Meʻâniʼl-Kurʼân. 5 Cilt. Beyrut: Âlemüʻl-Kütüb, 1988.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. Tefsir ve Hadiste İsrailiyyat, çev. Enbiya Yıldırım. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
• Zemahşerî, Ebuʼl-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer. Tefsîruʼl-Keşşâf ‘an Hakaikiʼt-Tenzîl ve ‘Uyûniʼl-Ekavîl fî Vücûhiʼt-Teʼvîl. Beyrut: Dâruʼl-Marife, 2009.
• Zuhaylî, Vehbe. et-Tefsiru’l-Münir. 30 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1418 h.