Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr'a Göre Kur'ân Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 127 - 160, 30.06.2020

Mahmut Ayyıldız

https://doi.org/10.33718/tid.666233

Cited By: 2

Öz

Kur’ân-ı Kerim, insanlığa gönderilen son ilahi mesaj olması hasebiyle nüzul süreci tamamlandığı günden kıyamete dek kendisine tabi olanları dünya ve ahiret saadetine ulaştıracak geniş bir muhtevaya sahiptir. Nitekim Kur’ân’ın hem lafız hem de mana cihetiyle; geçmiş-gelecek, gizli-aşikâr her şeyi bilen, sonsuz ilim sahibi Allah’a (c.c.) ait bir kelam olması bu iddiayı doğrulayan en açık delilidir. Kur’ân, dil ve üslup bakımından bu muhtevayı muhataplarına taşıyacak güçlü bir anlatıma sahiptir. Kur’ân lafızlarını manaya delaleti yönüyle ele alıp inceleyen tefsir ilmi, tarih boyunca Allah’ın (c.c.) muradına karşılık gelen bu zengin muhtevayı muhatapların idrakine sunmayı gaye edinmiştir. Bununla birlikte tefsir literatürü içerisinde ayetlere ilişkin aktarılan her bilgiyi murad-ı ilahinin beyanı kapsamında değerlendirmek de doğru olmayacaktır. Nitekim bu bilgilerden kimisi doğrudan ayette kast olunan manayı açıklamaya yönelik iken kimisi ayetteki kastın muhatabın zihninde iyice yer etmesi için farklı ilimlerin örneklerinden yararlanılarak detaylandırılmasından ibarettir. Bu çerçevede Kur’ân lafızlarından çıkarılan anlamların murad-ı ilahi ile ilişkisine dair yapılacak tespit ve değerlendirmeler tefsir ilminin işlevini belirleyecektir. Son dönemde özellikle Arap dili, tefsir ve fıkıh alanındaki eserleriyle dikkatleri üzerine çeken Muhammed et-Tâhir İbn Âşûr (ö. 1973), kaleme aldığı hacimli tefsiri et-Tahrîr ve’t-tenvîr’in girişinde tefsir ilminin gayesi ve işlevi bağlamında Kur’ân lafızlarında anlam genişlemesinin imkân ve sınırlarına dair önemli tespitlerde bulunmaktadır. Bu makalede İbn Âşûr’un konuyla ilgili ortaya koyduğu ve tefsirde metodoloji arayışlarına öneri olarak sunulabilecek bu tespitler ve değerlendirmeler analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İbn Âşûr, et-Tahrîr ve't-tenvîr, Gaye, İşlev, Çok anlamlılık

Kaynakça

• Albayrak, Halis. “Tefsir İlminin Sınırları”, Tefsir Nasıl Bir İlimdir, ed. Murat Sülün. 78-85. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2006.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nâsırüddîn Abdullah b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. 3 Cilt. thk. Muhammed Subhi Hasen Hallâk. Beyrut: Dâru’r-Reşîd, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi’u’s-sahîh. Dımeşk, Dâr İbn Kesîr, 2002.
• Büyük, Enes. Tefsir İlminin Mahiyeti Sorunu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma, 1999.
• Coşkun, Muhammed. Modern Dünyada Kur’an Yorumu. İstanbul: İFAV, 2018.
• Cündioğlu, Dücane. Anlamın Buharlaşması ve Kur’an. İstanbul: Kapı Yayınları, 2016.
• Doğan, Mehmet. Doğan Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Pınar Yayınevi, 2008.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1998.
• Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc Müslim, el-Câmiu’s-sahîh (Riyâd: Dâru’l-Muğnî, 1998), “ez-Zikr ve’d-dua”, 73;
• Eren, Hasan & Gözaydın, Nevzat & Parlat, İsmail. TDK Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Fazlur Rahman. İslam ve Çağdaşlık. çev. Alparslan Açıkgenç & Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Hafâcî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. İnâyetü’l-Kâdî ve kifâyetü’r-Râzî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, t.y.
• İbn Âşûr, Ebû Abdullâh Muhammed et-Tâhir. Eleyse’s-subhu bi karîb. Tûnus, Dâru’s-Selâm, 2006.
• İbn Âşûr, Ebû Abdullâh Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: Dâru’s-Suhnûn, 1997.
• İbn Âşûr, Ebû Abdullâh Muhammed et-Tâhir. Makâsıdü’ş-şerî’ati’l-İslâmiyye. thk. Muhammed et-Tâhir el-Meysâvî. Beyrut: Dâru Lübnân, 2011.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. Riyâd: Mektebetü’l-Me’ârif, t.y.
• İbn Rüşd el-Endelüsî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Faslü’l-makâl. thk. Muhammed Âbid el-Câbirî. Beyrut: Merkezü Dirâsati’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 1997.
• İsâmüddîn el-Konevî, Ebü’l-Müfeddâ İsmâil b. Muhammed. Hâşiyetü’l-Konevî alâ Tefsîri’l-İmâmi’l-Beydâvî. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• Kâfiyeci, Muhyiddin Muhammed b. Süleyman. et-Teysîr fî kavâ’id ilmi’t-tefsîr. thk. Enver Mahmûd el-Mursî. Tantâ: Dâru’s-Saade, 2007.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zünûn. nşr. Şerafettin Yaltkaya. Ankara: MEB, 1971.
• Köksal, Asım Cüneyd. Usûlü’l-Fıkh’ın Mahiyeti ve Gayesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Kutbüddîn eş-Şîrâzî, Mahmûd b. Mes’ûd el-Fârisî. Şerhu Hikmeti’l-işrâk. thk. Abdullah Nûrânî Mehdi. Tahrân: Müessese-i Mutâlaât-i İslâmî, 1379.
• Maşalı, Mehmet Emin. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Gâî Yorum. Ankara: OTTO, 2016.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. 19 Cilt. thk. Ahmet Vanlıoğlu. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2005.
• Molla Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza. Aynü’l-a’yân. İstanbul: Dersaadet, 1325.
• Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. et-Tühfetü’s-seniyye bi şerhi’l-Mukaddimeti’l-Âcurrûmiyye. Dımeşk: Mektebetü Dâri’l-Fecr, t.y.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Özsoy, Ömer. “Tefsirin Açmazı Kur’ân’ı Başka Zamanlara Konuşturmak”. Kur’ân’ı Anlama Yolunda. ed. Yusuf Şevki Yavuz. 61-70. İstanbul: KURAMER, 2017.
• Öztürk, Mustafa. “Âdetü’l-Kur’ân: Kur’an’ın İfade ve Üslup Örfü”. Trabzon İlahiyat Dergisi 5/2, (Aralık 2018) 315-341.
• Öztürk, Mustafa. “Tefsir Nedir? Ne Değildir?”, İslam ve Yorum II. Ed. Fikret Karaman. 33-51. Malatya: Malatya İlahiyat Vakfı Yayınları, 2017.
• Öztürk, Mustafa. Tefsirin Halleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Paçacı, Mehmet. Çağdaş Dönemde Kur’ân’a ve Tefsire Ne Oldu?. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Râgıb el-İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Mukaddimetü Câmi’i’t-tefâsîr. thk. Ahmed Hasen Ferhat. Kuveyt, Dâru’d-Da’ve, 1984.
• Sadrüddîn el-Konevî, Ebü’l-Meâlî Sadrüddîn Muhammed b. İshâk. İ’câzü’l-beyân fî tefsîri ümmi’l-Kur’ân. thk. Celâleddîn el-Âşteyânî. Kum: Bostan Kitab, 1381.
• Sıddık Hasen Han. Ebcedü’l-ulûm. 3 Cilt. Dımeşk: Menşûrâtü Vizâreti’s-Sekâfe ve’l-İrşâdi’l-Kavmî, 1978.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. thk. Mustafa Dîbu’l-buğa. Dımeşk: Dâru’l-Mustafâ, 2008.
• Taşköprîzâde, Ahmed Efendi. Miftâhu’s-sa’âde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzû’âti’l-ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1985.
• Tehânevî, Muhammed A’lâ b. Muhammed Hâmid. Keşşâfü ıstılâhâti’l-funûn ve’l-ulûm. 2 Cilt. thk. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetü Lünân, 1996.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İrade”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 22/379-380. İstanbul, TDV, 2000.
• Zehebî, Muhammed Hüseyn. et-Tefsîr ve’l-mufessirûn. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, t.y.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. thk. Bedî’ es-Seyyid el-Lihâm. Dımeşk: Dâru Kuteybe, 2010.