Karamollazâde Abdülhamîd Fuhûlî’ye Âid Nakşî-Hâlidî Âdâb Risâlesi: Âdâbu’z-Zâkirîn Necâtü’s-Sâlikîn

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 297 - 337, 29.12.2020

Betül Saylan

https://doi.org/10.33718/tid.620525

Öz

Tasavvuf literatüründe âdâb eserleri önemli bir yer tutmaktadır. Genellikle tarikat usûlü ya da dervişliğin usulü hakkında bilgiler içeren bu eserler, belli bir tarikat merkeze alınarak kaleme alınmıştır. Bu çalışmaya konu olan risâle, Âdâbu’z-zâkirîn Necâtu’s-sâlikîn ismini taşımakatadır ve 1288/1871-72’de istinsâh edilmiştir. Karamollazâde olarak bilinen Şeyh Abdülhamîd Fuhûlî’ye aittir. Türkçe olan risâle Nakşibendî tarikatı âdâb ve usûlü hakkında bilgiler içermektedir. Bu bilgiler temelde şeyh, râbıta ve zikir kavramları çerçevesinde verilmektedir. Eserde bilgilerin dayandığı eser ve şahıs isimlerine yer verilmesi, bilhassa Hâlid-i Bağdâdî’nin Râbıta risâlesinin kaynakçasını sıralaması risâlenin önemini arttırmaktadır. Risâlede bir diğer önemli husus, eserde Karamollazâde’nin kendi künyesini verirken mürşidi Abdullah Mekkî’nin Trabzonlu Kutubzâde âilesine mensup olduğunu beyân etmesidir.

Çalışmada öncelikle risâlenin müellifi Karamollazâde Abdülhamîd Fuhûlî hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca risâlede işlenen konularda öne çıkan kavramlar, tasavvuf sahası açısından değerlendirilmeye çalışılmıştır. Yaygın bilinen şekliyle ya da kısaltılmış olarak zikredilen kaynak ve şahıs isimlerinin tam künyeleri elden geldiğince gösterilmiştir. Son olarak risâle daha geniş okuyucu kitlesine sunulmak üzere günümüz harflerine aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nakşibendiyye, Âdâb, Râbıta, Zikir, Hâlid-i Bağdâdî, Abdullah Mekkî, Fuhûlî

Kaynakça

• Algar, Hamid. “Hâlid-i Bağdâdî”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1997, 15: 283-285.
• Arvasî, es-Seyyid Abdülhakîm. Râbıta-i Şerîfe. haz: Necip Fazıl Kısakürek, İstanbul: Büyük Doğu Yayınları, 1976.
• Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri. c. I.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. çev: Ömer Türker, İstanbul: 2015, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 3.
• Çelik, İsa. “Tasavvuf Terminolojisinde Letâif-i Ruhaniyye”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 9/2 (2009): 83-116.
• el-Heytemî, Ebü'l-Abbas Şehâbeddîn Ahmed İbn Hacer. Eşrefü’l-mesail ila fehmi’ş-şemail. thk. Ebü’l-Fevâris Ahmed b. Ferîd el-Mezîdî, (Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998/1419)
• es-Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahman bin Ebûbekr bin Muhammed. el-Hâvî li’l-fetâvâ. (Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983/1403), 2.
• Fahreddin Ali Safî, Reşehât-Can Damlaları. haz: Necip Fâzıl Kısakürek, İstanbul: Eser Kitabevi, 1971.
• Fuhûlî, Abdülhamîd. Âdâbu’z-zâkirîn ve Necâtü’s-sâlikîn.
• Goloğlu, Mahmut. Trabzon Tarihi-Fetihten Kurtuluşa Kadar. haz: Veysel Usta, Ayşe Goloğlu Soyer, Trabzon: Serander Yayınları, 2013.
• Hânî, Muhammed b. Abdullâh. Behcetü’s-Seniyye-Nakşibendî Âdâbı. haz: Sirâceddin Önlüer, İstanbul: Semerkand Yayınları, 2011.
• İmâm Gazâlî, İhyâu Ulûmi’d-dîn. haz: Mehmet Müftüoğlu, Fikri Yavuz, İstanbul: Akit Gazetesi Yayınları, 1997, 1.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Süllemü’l-Vusûl ilâ Tabakati’l-Fuhûl. İstanbul: IRCICA, 2010), 1.
• Muslu, Ramazan. “Ebû Saîd Muhammed Hâdimî ve Nakşibendîlik Risâlesi’nin Tahlili”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2001): 197-220.
• Öksüz, Melek. “Trabzon’da Meşveret” Gazetesine Göre Donanma-yı Osmânî Muâvenet-i Milliye Cemiyeti Trabzon Şubesi ve Faaliyetleri-II”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi 10/20 (2016): 173-224.
• Öksüz, Melek. 1746-1789 Tarihleri Arasında Trabzon’da Sosyal ve Ekonomik Hayat. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2001.
• Öngören, Reşat. “Tâceddîn bin Zekeriyâ”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010, 39: 342-343.
• Pakalın, Mehmet Zeki. “Edeb”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: 1983, Milli Eğitim Basımevi, 1: 501.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Hâmevî, Ahmed b. Muhammed”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1997, 15: 456-457.
• Sühreverdî, Şihâbüddîn. Avârîfü’l-Maârîf. haz: Hasan Kâmil Yılmaz-İrfan Gündüz, İstanbul: Erkam Yayınları, 1989.
• Uludağ, Süleyman. “Hâlidiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1997, 25: 296-299.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. 300 Soruda Tasavvufî Hayat. İstanbul: Erkam Yayınları, 2010.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000.