Günümüzde Gayrimenkul Malların Zekâtına Dair Görüşlerin Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 263 - 296, 29.12.2020

Ahmet Başaran Manav , Abdurrahman Haçkalı

https://doi.org/10.33718/tid.735749

Öz

Allah Resûlü’nün ifadesiyle İslâm’ın beş esasından biri olduğu tescillenen zekât, bir ibadet olmasının yanı sıra sosyal fonksiyonu da olan bir müessesedir. Fıkıh kitapları zekât konusunu ibadetler bahsinde ele almış; tanımını, şartlarını ve zekâta tabi malları belirleyerek genel çerçeveyi çizmiştir. Tarım toplumundan sanayi toplumuna geçiş sürecinde üretim ve ticaret anlayışı değişmiş, daha önce ele alınmayan mal türlerinin zekât bahsinde konuşulmaya ve tartışılmaya başlanmıştır. Tarihî süreçte ortaya çıkan bu yeni meselelere fıkıh bilginleri, zekâtın genel mantığından ve ilkelerinden hareketle çözüm bulmaya çalışmışlardır. Fakihlerin çözmek için karşı karşıya kaldıkları bu yeni meselelerden biri de gayrimenkuller ve bunların zekâta tabi olup olmadığı hususudur. Bu makalede günümüzde gayrimenkul malların zekâtına dair görüşler değerlendirilecektir. Makalede öncelikle İslam hukukuna ve modern hukuka göre gayrimenkul kavramı ele alınıp bu kapsama girecek mallar belirtilmiştir. Ardından gayrimenkul malların elde bulundurulma sebeplerine ve bir malın zekâta tabi olup olmadığını tayinde önemli bir unsur olan ticarîlik vasfına vurgu yapılmıştır. Zekât mükellefiyet ile ilgili olumlu ve olumsuz görüşler değerlendirilmiş ve tercihte bulunulmuştur. Çalışmada son olarak sermayenin hesaba katılıp katılmamasına göre gayrimenkullerden verilmesi gereken oranlar belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, zekât, gayrimenkul mallar

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedü el-İmâm Ahmed b. Hanbel. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• Akalın, Şükrü Haluk v.dğr. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizâde. Dürerü’l-hukkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. çev. Raşit Gündoğdu & Osman Erdem. İstanbul: Osmanlı Yayınevi, t.y.
• Âl-i Seyf, Abdullah b. Mübârek. “Zekâtü’l-müstegallât”, Mecelletü’l-cem‘iyyeti’l-fıkhiyyeti’s-Suûdiyye 5 (2009-2010): 327-376.
• Awang, Rohila Norhamizah & Zulkifli, Mokhtar Mohd. “Comparative Analysis of Current Values and Historical Cost in Business Zakat Assessment: An Evidence from Malaysia”, International Journal of Business and Social Science 3/7 (2012): 286-298.
• Bayyiğit, Mehmet (ed.). “Sonuç Bildirileri: Zekât”, II. Uluslararası İslâm Ticaret Hukuku Kongresi (Günümüzdeki Meseleler). Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Bayyiğit, Mehmet (ed.). “Sonuç Bildirileri: Zekât”, I. Uluslararası İslâm Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi. Konya: Kombad Yayınları, 1997.
• Bâz, Abdülazîz b. Abdullah b. Abdurrahman b. Mecmûu fetâvâ ve makâlâtün mütenevvia. drl. Muhammed b. Sa‘d Şuveyir. y.y.: b.y., t.y.
• Bâz, Abdülazîz b. Abdullah b. Abdurrahman b. “el-Fetâvâ”, Mecelletü’l-buhûsi’l-İslâmiyye 85 (t.y.): 40-43.
• Bevûzendî, Bekir b. Abdullah. Fetvâ câmia fî zekâti’l-akâr. Riyad: Dârü’l-Âsıme, 2000.
• Beytü’z-zekât, Fetâva’z-zekât. y.y.: Beytü’z-Zekât, 1992.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslâm İlmihali. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1991.
• Bilmen, Ömer Nasuhî. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmûsu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976.
• Boynukalın, Mehmet. “Zekâtın Toplanması ve Dağıtımı: İlk Kurumsal Tecrübeler (Hulefâ-i Râşidîn Dönemi)”, Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. haz. İsmail Kurt & Seyid Ali Tüz. İstanbul: Ensar Neşriyat, İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, 2017.
• Buhûtî, Mansûr b. Yunus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kına‘ an metni’l-İkna‘. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân, thk. Abdüsselâm Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dini Konular-1. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fazl. Sünenü’d-Dârimî. thk. es-Seyyid Abdullah Hâşim Yemânî el-Medenî. Medine: Şeriketü’t-Tıbâati’l-Fenniyyeti’l-Müttehide, 1966.
• Desûkî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’d-Desûkî alâ Şerhi’l-kebîr. Kahire: İsa el-Bâbî el-Halebî, t.s.
• Dîvânü’z-zekât. Fetâvâ dîvâni’z-zekât. Hartum: el-Ma‘hedü’l-Âlî li Ulûmi’z-Zekât, 2014.
• Döndüren, Hamdi. “Müzakere”, Zekâtın Toplanması ve Dağıtımı: İlk Kurumsal Tecrübeler (Hulefâ-i Râşidîn Dönemi), Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. haz. İsmail Kurt & Seyid Ali Tüz. İstanbul: Ensar Neşriyat, İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, 2017.
• Dumlu, Emrullah. “Ticaret Mallarının Zekâtı”, II. Uluslararası İslâm Ticaret Hukuku Kongresi (Günümüzdeki Meseleler). Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Dumlu, Emrullah. Ticaret Mallarının Zekâtı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2012.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî, Sünenü Ebû Dâvûd. Beyrut: Dârü’l-Erkâm Bin Ebi’l-Erkâm, 1420/1999.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm el-Herevî el-Ezdî. Kitâbü’l-Emvâl. thk. Muhammed İmâre. Kahire: Dârü’ş-Şürûk, 1989. Ebû Yûsuf, Ya‘kub b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d Kûfî. Kitâbü’l-Harâc. thk. Muhammed Abdülhâfız el-Menâsîr. Amman: Dâru Künûzi’l-Ma‘rifeti’l-İlmiyye, 2009.
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa Muhammed. Uygulamalı Zekât Hukuku: Temel Kaideler. çev. Osman Şekerci. Çanakkale: Çanakkale Seramik Fabrikaları Kültür ve Araştırma Hizmetleri, 1978.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddin. Temâmü’l-minne fi’t-ta‘lîk alâ Fıkhi’s-sünne. y.y.: Dârü’r-Râye, t.y.
• Erkal, Mehmet. “Zekâtla İlgili Bazı Meseleler”, I. Uluslararası İslâm Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi. Konya: Kombad Yayınları, 1997.
• Eskicioğlu, Osman. “İslâm Toplumunda Vergi ve Bazı Problemlerin Çözümü”, Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. haz. İsmail Kurt & Seyid Ali Tüz. İstanbul: Ensar Neşriyat, İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, 2017.
• Eşkar, Muhammed Süleyman v.dğr. Ebhâs fıkhiyye fî kazâya’z-zekâti’l-muâsara. Amman: Dârü’n-Nefâis, 2010.
• EVK, Emlak Vergisi Kanunu (Kanun No. 1319) Resmî Gazete 1319 (29 Temmuz 1970). mevzuat.gov.tr. Erişim 03.03.2020.
• https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.1319.pdf.
• Faizsiz Finans Standartları. İstanbul: Türkiye Katılım Bankaları Birliği Yayınları, t.y.
• Ferâhîdî (el-Fürhûdî), Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbü’l-ʿayn. thk. Abdulhamîd Hendâvî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Fîrûzâbâdî, Ebû Tâhir Mecdüddin Muhammed b. Ya‘kûb. el-Okyânûsu’l-Basît fi Tercemeti Kâmûsi’l-Muhît: Kâmûsü’l-Muhît Tercümesi: Kamus Tercümesi. çev. Mütercim Asım Efendi. haz. Mustafa Koç & Eyyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Gültekin, Hayrettin Osmanlıca Tapu Terimleri Sözlüğü. y.y.: Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, 2007.
• Günay, Hacı Mehmet. “Mal Varlığı Kavramı ve Yeni Gelir Kalemlerinin Zekâtı”, Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. haz. İsmail Kurt & Seyid Ali Tüz. İstanbul: Ensar Neşriyat; İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, 2017.
• Günay, Mehmet. Zekât Kitabı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• GVK, Gelir Vergisi Kanunu (Kanun No. 193) Resmî Gazete 193 (31 Aralık 1960). Erişim 03.03.2020. mevzuat.gov.tr. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.4.193.pdf.
• Hacak, Hasan. “Mal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 461-465. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed b. Meâlimü’s-sünen. Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, 1981.
• İbn Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah. Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed Ebû Şeybe el-Abbâsî el-Kûfî. el-Musannef li-İbn Ebî Şeybe. thk. Muhammed Avvame. Cidde: Dârü’l-Kıble, 2006.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. (Ebü’l-Ferec Şemsüddîn Abdurrahman b. Muhammed b. Ahmed İbn Kudâme el-Makdisî, eş-Şerhu’l-Kebîr ile birlikte). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvinî. Sünenü İbn Mâce. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1952.
• İbn Manzur. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed. Fethü’l-bârî şerhi Sahîh-i Buhârî. thk. Ebû Muâz Târık b. Avazullah b. Muhammed. y.y.: Dâru İbni’l-Cevzî, t.y.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabiyye, 2012.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Şerhu Fethü’l-kadîr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• İslam Fıkıh Akademisi. “Karâr”. Mecelletu mecmai’l-fıkhi’l-İslâmi’d-düvelî [Mecelletu mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî] 2/1 (Cidde: Munazzamatü Mü’temeri’l-İslâmî, 1407/1986.
• islamland.com. Erişim 05.02.2020. https://www.islamland.com/uploads/books/ar_fatawa_zakah_zkat_3rud_At-Tgart.pdf.
• Heyet. Zekât: Sıkça Sorulanlar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Kadri Paşa, Muhammed. Mürşidu’l-hayrân ilâ ma‘rifeti ahvâli’l-İnsân. İfrinciye [Mısır]: Bulak Matbaası, 1891.
• Karadâvî, Yûsuf. Fıkhu’z-zekât. Beyrut: Müessesetü’r-Risâleti Nâşirûn, 2014.
• Karadâvî, Yûsuf. Hedyü’l-İslâm fetâvâ muâsıra. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2000.
• Karadâvî, Yûsuf. “Çağdaş Uygulamada Ticaret Mallarının Zekâtı”, I. Uluslararası İslâm Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi. Konya: Kombad Yayınları, 1997.
• Karadâvî, Yûsuf. “Müzakere”, I. Uluslararası İslâm Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi. Konya: Kombad Yayınları, 1997.
• Karaman, Hayrettin. Erişim 05.07.2019. http://www.hayrettinkaraman.net/kitap/meseleler/0116.
• Kuveyt Zekât Kurumu Dinî Heyeti. Ahkâm ve fetâva’z-zekâti ve’s-sadekâti ve’n-nüzûri ve’l-keffârât. Kuveyt: Kuveyt Dinî İşler Dairesi, 2009.
• Mahacne, Hüseyin Velid Hüseyin. Zekâtü’l-akâr. Mefhûmuhâ ve Ahkâmuhe’l-fıkhiyyetü: Dirâsetün mukârenetün adıyla. Doktora Tezi, Ürdün Üniversitesi, 2006.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahî el-Himyerî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2005.
• Merğînânî, Ebü’l-Hasan Burhâneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. Fetâva’z-zekât. Cidde: el-Merkezü’l-Âlemî li Ebhâsi’l-İktisâdi’l-İslâmî, 1984.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Feramurz. Mir’âtü’l-usûl şerh-i Mirkâti’l-vüsûl. İstanbul: Hanifiyye Kitabevi, t.y.
• Moulana, Abdul Mannan. İslâm Ekonomisi: Teori ve Pratik. çev. Bahri Zengin. İstanbul: Fikir Yayınları, 1973.
• Mukrin, Muhammed b. Sa‘d Muhammed. “Zekâtü’l-akâr tahte’l-inşâ”, Mecelletü’l-buhûs ve’d-dirâsâti’l-arabiyye 39/4 (1436): 317-340.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. Sahîh-i Müslim. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. Kitâbü’s-Süneni’l-kübrâ. Dımaşk: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2011.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Nurî. Ravzatü’t-tâlibîn (Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr Suyûtî, Minhâcü’s-seviyye fî tercümeti’l-İmam en-Nevevî ve Münteka’l-yenbu‘ fîmâ zâde ale’r-ravzati mine’l-furu‘ ile birlikte). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmûu şerhi’l-mühezzeb, thk. Muhammed Necib el-Mutî. Cidde: Mektebetü’l-İrşad, 1980.
• Oğuzman, M. Kemal v.dğr. Eşya Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2009.
• Özafşar, M. Emin (gnl. koor.). Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2015.
• Özafşar, M. Emin (genel koor.). Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvalar 1. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2014.
• Özek, Ali. Zekât Rehberi: Pratik Bilgiler. İstanbul: İSAV Yayınları, 1989.
• Paçacı, İbrahim. Günümüz Ekonomik Şartlarına Göre Zekâta Tabi Mallar (Nisap ve Zekât Oranları). Ankara: Ayrıntı Basın Yayın, 2015.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1978.
• Seyf, Hamîd Kâid. “Hükmü zekâti’l-akâri’l-muaddi li’l-bey‘”, Mecelletü’l-buhûsi’l-İslâmiyye (Buhûsü’l-ilmiyye ve’l-ifta) 75 (t.y.): 285-325.
• Sözen, Hüseyin. İslâm Hukukunda Gayrimenkul Malların Zekâtı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2010.
• Sultân, Sultân b. Muhammed b. Ali. ez-Zekât: Tatbîku muhasebey muâsır. Riyad: Dârü’l-Merrîh, 1986.
• Süheybânî, Abdullah b. Ömer. “Zekâtü’l-arâzî ve kazâyâha’l-muâsıra”. Mecelletü’l-buhûsi’l-İslâmiyye 86 (t.y.): 187-260.
• Şafak, Ali. “Akar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 221. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Şafak, Ali. İslâm Arazi Hukuku ve Tatbikatı: İlk devirler. İstanbul: Türdav Yayınları, 1977.
• Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasen b. Ferkad. el-Câmiü’l-kebîr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000. Şirbînî, Nâcî Ali. Keyfe tükadderu ve tüeddâ zekâtü emvâlik. Kahire: Dârü’r-Reyyân li’t-Türâs, t.y.
• Şirbînî, Şemseddin Hatîb Muhammed b. Ahmed Kahirî Şâfiî. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti meâni elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Şensoy, Necdet. “Zekât Muhasebesi”, Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. haz. İsmail Kurt & Seyid Ali Tüz İstanbul: Ensar Neşriyat; İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, 2017.
• Tantâvî, Ali. Fetâvâ. haz. Mücâhid Deyrâniyye. Cidde: Dârü’l-menâre, 1991.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. Camiu’t-Tirmizî. Riyad: Dârusselâm, 1999.
• TMK, Türk Medenî Kanunu (Kanun No. 4721) Resmî Gazete 4721 (22 Kasım 2001). mevzuat.gov.tr. Erişim 03.03.2020. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4721.pdf.
• Vehdân, Abdullah Ebû. “Zekâtü’l-müstegallât fi’l-fıkhi’l-İslâmî”, Mecelletü câmiati’n-necâh li’l-encâh (el-Ulûmü’l-insâniyyetü) 27/5 (2013): 915-944.
• VUK, Vergi Usul Kanunu (Kanun No. 213) Resmî Gazete 213 (10 Ocak 1961). mevzuat.gov.tr. Erişim 03.03.2020. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.4.213.pdf.
• Yazgan, Turan. Sosyal Güvenlik Açısından Zekât. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1987.
• Yıldırım, Zübeyr. Gayrimenkullerde Vergilendirme. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Yılmaz, Ahmet. “Günümüz Zekât Problemleri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1998): 91-123.
• Yücel, Fatih. “Türkiye’de Güncel Zekât Problemleri”, Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. haz. İsmail Kurt & Seyit Ali Tüz. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Murtaza Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Beyrut: Dâru Sâdır, t.y.
• Zuhaylî, Vehbe. “Müzakere”, I. Uluslararası İslâm Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi. Konya: Kombad Yayınları, 1997.