Platon, Aristoteles ve Augustinus’ta Zaman Kavramı

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 75 - 104, 30.06.2021

Ömer Faruk Karaköse

Öz

Bu makalede Platon, Aristoteles ve Augustinus’un zaman konusunda benimsedikleri ortak görüşlerin yanında, onun varlığı ve mahiyeti bağlamında birbirinden ayrıldıkları noktalar değerlendirilmiştir. Platon ve Aristoteles, zamanın hareket temelli bir tür ölçü/sayı olduğu ve varlığı açısından nesnel bir gerçekliğe sahip olduğu hususunda benzer bir kuram geliştirmişlerdir. Bununla birlikte Platon mitolojik bir anlatıya bağlı olarak zamanın yaratılmış olduğunu savunurken; Aristoteles daha bilimsel sayılabilecek bir yaklaşımla onun yaratılmadığını ve dolayısıyla ezeli ve ebedi olduğunu iddia etmiştir. Öte yandan Augustinus ise sadece teolojik kaygılarla zamanın Tanrı tarafından yaratıldığını belirtmekle kalmamış aynı zamanda zamanın hareketle ilişkilendirilmesine karşı çıkmış ve onun insan zihninde hafıza, algılama ve beklenti anlamında ruhun bir ölçümü olarak var olduğunu ileri sürmüştür. Zaman konusunda hafıza ve beklentiye yaptığı vurgu ve zamanın hareketle ontolojik anlamda ilişkilendirilmesine karşı itirazı Augustinus’un zamanı zihni bir gerçeklik (öznel zaman) olarak kavradığı şeklinde okunabilir. Platon ve Aristoteles’in ontolojik anlamda zamanı nesnel ve mutlak bir gerçeklik olarak kavradıkları yerde, Augustinus’un onu teolojik kaygılarla zihni bir gerçeklik olarak temellendirdiği söylenebilir. Bu çalışmada ayrıca üç filozofun kuramları ekseninde ontolojik ve teolojik kaygıların zaman kavramının anlaşılmasına doğrudan etki ettiği ve zamanın gerek varlığı gerekse gerçekliği açısından farklı biçimlerde temellendirildiği iddia edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Felsefe Tarihi, Zaman, Platon, Aristoteles, Augustinus, Ölçü, Hareket, Ruh

Kaynakça

• Aristoteles. Fizik. çev. Saffet Babür. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Aristoteles. İkinci Çözümlemeler. çev. Ali Houshiary. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.
• Aristoteles. Kategoriler. çev. Saffet Babür. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2016.
• Aristoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 2014.
• Augustinus. İtiraflar. çev. Çiğdem Dürüşken. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2010.
• Bardon, Adrian. Zaman Felsefesinin Kısa Tarihi. çev. Özgür Yalçın. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Capelle, Wilhelm. Sokrates’ten Önce Felsefe. çev. Oğuz Özügül. İstanbul: Pencere Yayınları, 2006.
• Ceyhan-Çoştu, Feyza. İki Zaman Düşüncesi: Öznel ve Nesnel Zaman. Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Coope, Ursula. Time for Aristotle Physics IV. 10-14. Oxford: Clarendon Press, 2005.
• Cornford, Francis Macdonald. Plato’s Cosmology the Timaeus of Plato. Indianapolis: Hackett Publishing Company, 1997.
• Çelgin, Güler. Eski Yunanca – Türkçe Sözlük. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2011.
• Çiftçi, Erdem. "Augustinus'un Zaman Anlayışı". Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi. 8/2 (2018), 313-319.
• Euripides. Children of Heracles. çev. David Kovacs. Cambridge: Harvard University Press, 1995.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Aristoteles’in Sayı Tanımı”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi. 15 (2003), 127-138.
• Hafız, Muharrem. “Platon, Aristoteles ve Plotinus’ta Mimesis Teorisi”. İslami Araştırmalar Dergisi 26/1 (2015), 45-52.
• Kant, Immanuel. Arı Usun Eleştirisi. çev. Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınevi, 2015.
• Kranz, Walther. Antik Felsefe Metinler ve Açıklamalar. çev. Suad Y. Baydur. İstanbul: Sosyal Yayınları, 2014.
• Leyden, Wolfgang Von. “Time, Number and Eternity in Plato and Aristotle”. The Philosophical Quarterly 14/54 (1964), 35-52.
• McGinnis, John. “Değişme Zamanı: İbn Sina’da Zaman, Hareket ve İmkân”. çev. Zikri Yavuz. Uluslararası İbn Sina Sempozyumu Bildiriler-I. ed. Mehmet Mazak - Nevzat Özkaya. 259-265. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2009.
• Miguelez-Cavero, Laura. “Cosmic and Terrestrial Personifications in Nonnus”. Greek, Roman, and Byzantine Studies. 53 (2013), 350-378.
• Özcan, Muttalip. Aristoteles Felsefesi: Temel Kavramlar ve Görüşler. Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 2012.
• Peters, Francis E. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. çev. Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2004. Platon. Devlet. çev. Sedat Demir. İstanbul: Ataç Yayınları, 2016.
• Platon. “Protogoras ya da Sofistler Üstüne”. çev. Tanju Gökçöl. Platon Diyalogları. ed. Komisyon. 391-449. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2014.
• Platon. “Sofist ya da Varlık: Dil Üstüne”. çev. Ömer Naci Soykan. Platon Diyaloglar. ed. Komisyon. 543-628. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2014.
• Platon. Timaios. çev. Erol Günay - Lütfi Ay. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Plotinus. The Six Enneads. çev. Stephen MacKenna - B.S. Page. Chicago: The Universty Of Chicago, 1952.
• Rau, Catherine. “Theories of Time in Ancient Philosophy”. The Philosophical Review 62/4 (1953), 514-525.
• Ricœur, Paul. Zaman ve Anlatı 1: Zaman-Olayörgüsü-Üçlü Mimesis. çev. Mehmet Rifat - Sema Rifat. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Ricœur, Paul. Zaman ve Anlatı 4: Anlatılan (Öykülenen) Zaman. çev. Atakan Altınörs - Umut Öksüzan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Smith, John Edwin. “Time and Qualitative Time”. The Review of Metaphysics 40/1 (1986), 3-16.
• Sorabji, Richard. Time, Creation and the Continuum Theories in Antiquity and the Early Middle Ages. London: Duckworth, 1983.
• The Online Liddell-Scott-Jones Greek-English Lexicon. Erişim 22 Aralık 2020. http://stephanus.tlg.uci.edu/lsj/ Topakkaya, Arslan. Felsefe, Din ve Kültürde Zaman. İstanbul: Say Yayınları, 2017.