The Writing Of Arabic Poetry in North Azerbaijan

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, - , 28.12.2021

Kamran Abdullayev

Öz

One of the regions where Arabic is used as a language of science, poetry and communication is North Azerbaijan. Although the scholars and poets who lived in the region for more than a thousand years wrote their works in this language, most of these studies have remained as manuscripts and have not been the subject of any study. Although Arabic is not a Caucasian language, it has been used for a long time by a minority group in Azerbaijan. Although Arabic Language and Literature is one of the most studied fields among Islamic sciences, the works of Northern Azerbaijani authors in this field have been forgotten for different reasons. In the manuscript libraries, there are many works such as dictionaries, balagat (rhetoric), nahw (Arabic grammar) and poetry journals belonging to the scholars of the region related to Arabic. However, apart from a few famous scholars, other authors and their works have not been the subject of research. In the introduction part of the study, some works written in the field of Arabic language belonging to the North Azerbaijani authors are mentioned, then the main subject of Arabic poetry writing is discussed. In this context, samples of twelve poets and their works are given. In the last part of the study, the literary relations between North Azerbaijan and Dagestan are mentioned and the texts of four qasidah belonging to three poets are included.

Anahtar Kelimeler

North Azerbaijan, Arabic Language, Poetry, Dagestan, Manuscript

Kuzey Azerbaycan'da Arapça Şiir Yazımı

Öz

Arapçanın ilim, şiir ve iletişim dili olarak kullanıldığı bölgelerden birisi de Kuzey Azerbaycanʼdır. Bin yıldan fazla bir süre bölgede yaşamış âlim ve şâirler eserlerini bu dilde kaleme almışlarsa da bu çalışmaların büyük bir kısmı günümüze kadar yazma eser hâlinde kalmış ve herhangi bir çalışmaya konu olmamıştır. Arap Dili Kafkasya kökenli bir dil olmasa da Azerbaycanʼda azınlık bir grup tarafından uzun süre kullanılmıştır. Arap Dili ve Edebiyâtı İslâmî ilimler arasında en çok çalışılan alanlardan biri olsa da bu alanda Kuzey Azerbaycanlı müelliflere ait eserler farklı nedenlerden dolayı unutulmuştur. Yazma eser kütüphânelerinde Arapça ile ilgili bölge âlimlerine ait çok sayıda sözlük, belâğat, nahiv, şiir mecmuaları gibi eserler bulunmaktadır. Fakat birkaç ünlü âlim dışında diğer müellifler ve eserleri araştırma konusu olmamıştır. Çalışmanın giriş kısmında Kuzey Azerbaycanlı müelliflere ait Arap Dili alanında yazılmış bazı çalışmalardan bahsedilmiş daha sonra asıl konu olan Arapça şiir yazımı konusu işlenmiştir. Bu kapsamda on iki şâir ve eserlerinden numûneler verilmiştir. Çalışmanın son kısmında ise Kuzey Azerbaycan ve Dağıstan arasında olan edebî ilişkilerden bahsedilmiş ve üç şâire ait dört kasidenin metnine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Kuzey Azerbaycan, Şiir, Dağıstan, Yazma Eser.

Kaynakça

• Aka, İsmail. “Hinduşah es-Sâhibî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/116-117. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Alkadârî, Hasan. Dîvânuʼl-Memnûn. Temirhanşura: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye, 1912.
• Arrânî, Mahmûd b. Muhammed es-Sâkinânî. Şerhuʼl-Kâfiye. Riyad: Câmiatu Melik Suud, 2988.
• Bakıxanov, Abbasqulu Ağa. Gülüstan-i İrəm. Bakı: Xatun Plus, 2010.
• Berdeî, Ahmed b. Ebî Yezîd. Hâşiye ʽalaʼl-ʽAkâidiʼn-Nesefiyye. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, 36282.
• Berdeî, Ahmed b. Ebî Yezîd. el-Ezhâr. Dimaşk: el-Mektebetüʼz-Zâhiriyye, 6211.
• Berdeî, Ahmed b. Ebî Yezîd. Hâşiye ʽalaʼl-ʽAkâidiʼn-Nesefiyye. Telaviv: İsrail Milli Kütüphanesi, MS. Yah. Ar. 699. Berdeî, Saduddîn. Hadâikuʼd-Dekâik. Temirhanşura: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye, 1914.
• Beylekânî, Mesud b. Nâmdâr. el-İnşâ. Paris: Bibliotheque Nationale de France, Departement Des Manuscrits, Arabe 4433.
• Bünyadov, Ziya. Azərbaycan VII-IX. əsrlərdə. Bakı, Şərq-Qərb, 2007.
• Dağıstânî, Abbas Fevzi. el-Hediyyetüʼl-Medeniyye. Der Saâdet: İkdam Matbaası, 1315/1898.
• Dağıstânî, Abbas Fevzi. Tahmîsüʼl-Bürde. İstanbul: Ahmed Efendi Matbaası, 1300/1883.
• Dağıstânî, Muhammed el-Aʽrac el-Kâʽî. Hamsu Kasâid. Temirhanşura: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye, 1913.
• Dağıstânî, Ömer b. Müderris Abdüsselâm eş-Şirvânî. el-Leâliʼs-Semîne fî Aʽyâni Şuʽarâiʼl-Medîne. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hüsnü Paşa Koleksiyonu, 1018.
• Dedeyev, Bilal - Küçükdağ, Yusuf. “Osmanlı Devletiʼnde Azerbaycanlı bir âlim: Molla Şemseddin Ahmed Karabaği”. Belleten, LXXXIII/296. (Nisan, 2019).
• el-Karahî, Muhammed Tâhir. Keşfuʼl-Ğavâşî ʽan Hâşiyeti İbrâhîm el-Ereşî. Hasavyurt: Alamuddin Şeyhilavi Özel Arşivi.
• Ensârî, Abdurrâhmân b. Abdulkerîm. Tuhfetuʼl-Muhibbîn. th. Muhammed el-Arvîsî. Tunus: el-Mektebetüʼl-Atîkâ, 1390/1970.
• Ensârî, Molla Ahmed. Kitâbuʼs-Sulh. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa Koleksiyonu, 2814.
• Ereşî, İbrâhîm el-Alkamî eş-Şirvânî. Hâşiye ʽalâ Şerhiʼl-Enmûzec liʼl-Erdebîlî. İstanbul: Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Mehmet Asım Bey Koleksiyonu, 34 MA 597/4.
• İbnüʼl-Fûtî, Kemâluddîn Ebuʼl-Fadl Abdurrezzâk b. Ahmed. Mecmaʽuʼl-Âdâb fî Mʽucemiʼl-Elkâb. th. Muhammed Kâzım. İran: Müessesetüʼt-Tıbâa veʼn-Neşr, 1416/1996.
• Karabakkâlî, Muhammed. Fevâidüʼl-Besmele. Şeki: Muhammed Emîn el-Ohûdî Özel Arşivi. Kehhâle, Ömer Rıza. Mucemuʼl-Müellifîn. Beyrut: Mektebetuʼl-Müsennâ, 1376/1957.
• Köçerli, Firidun Bey. Azerbaycan Edebiyatı. Bakı: Avrasiya Press, 2005.
• Mahmudov, Malik. Ərəbcə Yazmış Azərbaycanlı Şair və Ədiblər. Bakı: Şərq-Qərb, 2006.
• Murâdî, Muhammed Halil. Silkuʼd-Dürer fî Aʽyâniʼl-Karniʼs-Sâni ʽAşer. Beyrut: Dâruʼl-Beşâiriʼl-İslâmiyye, 1988/1408.
• Musayev, İslam. Göyçay Rayonundaki Dini Abdiələr və Tarixi Şəxsiyyətlər. Bakı: İpəkyolu Nəşriyyatı, 2014.
• Nahçıvânî, Hinduşâh. Mevâriduʼl-Edeb. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Rağıp Paşa Kitaplığı, 1045.
• Niyazov, Əhməd. XIX Əsr Azərbaycanın Şimal-Qərbində (Qanıx-Həftəran Vadisi) Dini Həyat, Elm və Mədrəsələr. Bakı: Nurlar Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2016.
• Sahûrî, Hacı Osman Efendi el-Lekîtî. Tuhfetuʼl-Ahbâbîʼl-Hâlidiyye fî Şerhiʼl-Kasîdetiʼl-Mahmûdiyye. Temirhanşura: el-Matbaatuʼl-İslâmiyye, 1332/1913.
• Şener, Mehmet. “Çarperdi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/230-231. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,1993.
• Şirvânî, Ahmed b. Yûsuf. Revnakuʼl-ʽUlûm. Ankara: Milli Kütüphane, Tokat Zile İlçe Halk Kütüphanesi, 60 Zile 201/1.
• Şirvânî, Halîmi b. Muhammed. Arûz-ı Mevlânâ Halîmi Şirvânî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Damat İbrahim Paşa Koleksiyonu, 1161.
• Şirvânî, Halîmi b. Muhammed. Bahâristân-ı İrem. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nafiz Paşa Koleksiyonu, 1063.
• Şirvânî, Halîmi b. Muhammed. Kasîde-i Dâire (İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih Koleksiyonu, 5301).
• Şirvânî, Muhammed Ali b. İskender. Kitâbu Hakîkatiʼl-Beyân. Berlin: Staatsbibliothek Zu Berlin, MS.Or.Oct. 1249.
• Şirvânî, Muhammed b. Ahmed. el-Cevâhiruʼn-Nahviyye. Zebîd: Ahmed el-Gazzî Özel Arşivi.
• Şirvânî, Muhammed b. Muhammed. Kitâbuʼl-Misbâh fi-htisâriʼs-Sıhâh. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi Koleksiyonu, 2763.
• Şirvânî, Muhammed Emîn el-Ağdâşî. Hâşiye ʽala Hadâikiʼd-Dekâik. Riyad: Mektebetu Melik Fehd el-Vataniyye, 104.
• Şirvani, Seyyid Azim. Tezkiretüʽş-Şuarâ. hz. Ömer Bayram. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2005.
• Türipiştî, Fazlullâh b. Hasan. el-Müyesser fî Şerhiʼl-Mesâbîh. Manisa: Manisa İl Halk Kütüphânesi, 45 Hk 233.