Osmanlı Medreselerinden Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi’ne Siyer ve İslâm Tarihi Dersleri

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 221 - 268, 30.06.2022

Talip Ayar

https://doi.org/10.33718/tid.1111141

Öz

Bu makalenin amacı, Osmanlı medreseleri ile Dârülfünûn’un ilahiyat eğitimi veren kısımlarında okutulan Siyer ve İslâm Tarihi derslerini incelemektir. Siyer ve İslâm Tarihi dersleri, Osmanlı medreselerinin örgün eğitim programına 1910 yılında girmiştir. Sözü edilen dersler bu tarihten önce medrese haricindeki yaygın eğitim faaliyetlerinde okutulmuştur. 1910’daki ilk tecrübenin ardından Siyer ve İslâm Tarihi dersleri medreselerin kapatıldığı 1924 yılına kadar ders programlarında yer almıştır. Bu dersler, ders programlarında bazen iki ayrı ders olarak bulunmuş, bazen de Siyer’in konuları İslâm Tarihi’nin içerisinde anlatılmıştır. Dârülfünûn’a gelince, bu kurumda ilahiyat alanına giren derslerin okutulduğu Ulûm-ı Âliye-i Dîniyye Şubesi 1900 yılında açılmıştır. Daha sonra onun yerini alarak benzer misyonu üstlenen Ulûm-ı Şer‘iyye Şubesi ve İlahiyat Fakültesi, Dârülfünûn bünyesinde faaliyet yürütmüştür. Dârülfünûn’un İlahiyat eğitimi veren her üç kısmında da Siyer ve İslâm Tarihi dersleri okutulmuştur. Medreselerde olduğu gibi Dârülfünûn’da da Siyer dersi, ders programlarında bazen İslâm Tarihi’nden ayrı olarak bulunmuş, bazen de onun konuları İslâm Tarihi’nin içerisinde işlenmiştir. Bu uygulama Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi’nin kapatıldığı tarihe kadar devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Siyer-i Nebi ve İslam Tarihi, Osmanlı, Medrese, Dârülfünûn, İlahiyat Fakültesi

Kaynakça

• Ahmed Cevdet. Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârîh-i Hulefâ. İstanbul: Matbaa-i Osmâniye, 1308.
• Aktaş, Yusuf İzzettin. II. Meşrutiyet Devrinde İslâm Felsefesi Dersleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Atay, Hüseyin. Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi: Medrese Programları, İcazetnameler, Islahat Hareketleri. Ankara: Atayy Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Ayhan, Halis. “İlâhiyât Fakültesi”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 6 (1999), 255-268.
• Baş, Eyüp. “Târîh-i Osmânî Encümeni Kurucularından Efdaleddin (Tekiner) Beyin Hayatı, Eserleri ve Tarihçiliği Üzerine”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XLVI/2 (2005), 167-204.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Sahîhü’l-Buhârî. thk. Mustafa Dib el-Buga. 6 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesir, 5. Basım, 1414.
• Demircan, Adnan. “Yüksek Din Öğretimi Kurumlarında Siyer ve İslâm Tarihi Öğretiminin Bazı Sorunları ve Çözüm Önerileri”. Eğitime Bakış: Eğitim-Öğretim ve Bilim Araştırma Dergisi 28 (Ocak 2014), 34-40.
• Dölen, Emre. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Darülfünun’da İlâhiyat Öğretimi”. Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu 18-19 Kasım 2009. haz. Tahsin Özcan vd. 105-123. İstanbul: Ada Ofset, 1. Basım, 2010.
• Ergin, Osman. Türk Maarif Tarihi. 5 Cilt. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Ev, Halit. Türkiye’deki Yüksek Din Öğretimi Kurumları Programlarının Öğretmen Yetiştirme Bakımından Değerlendirilmesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâleddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1410.
• İbnü’l-Cevâd Efdaleddin. Muhtasar İslâm Tarihi. 1 Cilt. İstanbul: Kader Matbaası, 1329.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Dârülfünun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/521-525. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Siyer-i Celîle-i Nebeviyye. Dârülhilâfe: Tevsî-i Tıbaât Matbaası, 1332.
• Kara, İsmail. “Türkiye’de İlahiyat Fakülteleri Dinî Kurumlar mı, Laik Kurumlar mı?” Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 2/1 (2009), 1-19.
• Koca, Ferhat. Şeyhülislâm Musa Kâzım Efendi’nin Hayatı ve Fetvâları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2002.
• Kütükoğlu, Mübahat S. “Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/507-508. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebe Defterleri [MMTD]. 2197.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebe Defterleri [MMTD]. 2200.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebe Defterleri [MMTD]. 2201.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebe Defterleri [MMTD]. 2202.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebeye Mahsûs Müsvedde Varakaları [MMTMMV]. 2061.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebeye Mahsûs Müsvedde Varakaları [MMTMMV]. 2063.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebeye Mahsûs Müsvedde Varakaları [MMTMMV]. 2065.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebeye Mahsûs Müsvedde Varakaları [MMTMMV]. 2069.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebeye Mahsûs Müsvedde Varakaları [MMTMMV]. 2071.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebeye Mahsûs Müsvedde Varakaları [MMTMMV]. 2072.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebeye Mahsûs Müsvedde Varakaları [MMTMMV]. 2078.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebeye Mahsûs Müsvedde Varakaları [MMTMMV]. 2084.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebeye Mahsûs Müsvedde Varakaları [MMTMMV]. 2085.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebeye Mahsûs Müsvedde Varakaları [MMTMMV]. 2086.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebeye Mahsûs Müsvedde Varakaları [MMTMMV]. 2092.
• MŞH, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi. Meclis-i Mesâlih-i Talebeye Mahsûs Müsvedde Varakaları [MMTMMV]. 2096.
• Muallim Emin Bey. “Târihçe-i Tarîk-i Tedrîs”. İlmiyye Salnâmesi. 642-736. Dârülhilâfetilaliyye: Matbaa-i Âmire, 1334.
• Öcal, Mustafa. “Daru’l-Fünûn İlâhiyat Fakültesinin Öğretim Süresi Ders Programı ve Mezuniyet Belgesi Örnekleri”. Dârülfünûn İlahiyat Sempozyumu 18-19 Kasım 2009. haz. Tahsin Özcan vd. 183-205. İstanbul: Ada Ofset, 1. Basım, 2010.
• Ölmez, Adem. “II. Meşrutiyet Devrinde Osmanlı Medreselerinde Reform Çabaları ve Merkezileşme”. Vakıflar Dergisi 41 (Haziran 2014), 127-140.
• Parmaksızoğlu, İsmet. Türkiye’de Din Eğitimi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1966.
• Sarıkaya, Yaşar. Medreseler ve Modernleşme. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Sarıkaya, Yaşar. “II. Meşrutiyet ve Medreseler: Geleneksel Bir Kurumun Modernleşme Sürecinde Var Olma Mücadelesi”. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 13/25 (Şubat 2008), 37-73.
• Tâhir el-Mevlevî. Medâris-i İslâmiyye Talebesine Tarih Hulâsaları. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1331.
• Taş, Abdullah Erdem. 19. Yüzyıl Tarih Telakkileri ve Darülfünun’da İslam Tarihi Dersleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Uşşâkî Hamdi Efendi. Yeni Târîh-i İslâm. 2 Cilt. İstanbul: Tanin Matbaası, 1330.
• Yıldız, Hasan. Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi’nde Eğitim ve Öğretim. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• “Dârülfünûn-ı Şâhâne Nizamnâmesi”. Düstur. 1/7, 659-664. Ankara: Ankara Başvekâlet Devlet Matbaası, 1941.
• Dârü’l-hilâfe Medreseleri Ders Cetvelleri ve Müfredât Programı. Ankara: TBMM Hükümeti Umûr-ı Şer'iyye ve Evkâf Vekâleti Tedrîsât Müdüriyet-i Umûmiyyesi, 1339.
• “Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medâris Tâlimatnâmesi”. Medâris-i İlmiyye Nizamnâmesi. 16-37. Şehzâdebaşı: Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, 1338.
• “Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi Ders Cedâvili”. Cerîde-i İlmiyye 37 (Zilkade 1336), 1119-1122.
• “Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi Ders Cetveli”. Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi (Nizamnâme-Ders Cetveli-Sûret-i Tedrîs ve Kitaplar-Tâlimatnâme). 14-16. İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kâmil, 1330.
• “Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi Tedrîsât Cetvelleri”. Cerîde-i İlmiyye 14 (aban 1333), 88-91.
• “Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesinde Tedrîsi Mukarrer Kitaplar İle Sûret-i Tedrîsi Mübeyyen Muhtıra”. Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi (Nizamnâme-Ders Cetveli-Sûret-i Tedrîs ve Kitaplar-Tâlimatnâme). 17-23. İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kâmil, 1330.
• “Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi’nin Ders Cetveli”. Cerîde-i İlmiyye (Islâh-ı Medârise Dair Nüsha-i Fevkalâde), 371-383.
• “Islâh-ı Medâris Nizamnâmesi”. Cerîde-i İlmiyye (Islâh-ı Medârise Dair Nüsha-i Fevkalâde), 249-257.
• “Islâh-ı Medâris Nizamnâmesi”. Düstur. 2/6, 1325-1330. Dersaâdet: Matbaa-i Âmire, 1334.
• İstanbul Dârülfünûnu Talebe Rehberi (1340-1341/1924-1925). İstanbul: Yeni Matbaa, 1340.
• İstanbul Dârülfünûnu Talebe Rehberi (1341-1342/1925-1926). İstanbul: Yeni Matbaa, 1341.
• İstanbul Dârülfünûnu Talebe Rehberi (1926-1927). İstanbul: Yeni Matbaa, 1926.
• İstanbul Dârülfünûnu Talebe Rehberi (1927-1928). İstanbul: Yeni Matbaa, 1927.
• İstanbul Dârülfünûnu Talebe Rehberi (1928-1929). İstanbul: Yeni Matbaa, 1928.
• İstanbul Dârülfünûnu Talebe Rehberi (1929-1930). İstanbul: Yeni Matbaa, 1929.
• İstanbul Dârülfünûnu Talebe Rehberi (1930-1931). İstanbul: Ekspres Matbaası, 1930.
• İstanbul Dârülfünûnu Talebe Rehberi (1931-1932/1932-1933). İstanbul: Burhanettin Matbaası, 1932.
• İstanbul Dârülfünûnu’nun Şahsiyyet-i Hükmiyyesi Hakkında Kanun ve İstanbul Dârülfünûnu Tâlimatnâmesi. İstanbul: Yeni Matbaa, 1342.
• “İstanbul Dârülfünûnu’nun Teşkîlât-ı İlmiyyesi”. İstanbul Dârülfünûnu: Tâlimât. 1-24. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1329.
• “Medâris-i İlmiyye Hakkında Kanun”. Düstur. 2/9, 598-600. İstanbul: Evkâf Matbaası, 1928.
• “Medâris-i İlmiyye Nizamnâmesi”. Düstur. 2/2, 127-138. Dersaâdet: Matbaa-i Osmâniye, 1330.
• “Medâris-i İlmiyye Nizamnâmesi”. Sebîlürreşâd 19/481 (Ramazan 1339), 135-136.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1319.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye. İstanbul: Asır Matbaası, 1321.
• “Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu”. Maârif Vekâleti Mecmuası 1 (01 Mart 1341), 74.
• “Vilâyât Medâris-i Tâliyyesi”. Cerîde-i İlmiyye 17 (Zilkade 1333), 216-217.