The Moral Issue in Modern Interpretation -The Example of Ibn Ashur-

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 87 - 109, 31.12.2023

Gülnur Külünkoğlu

https://doi.org/10.33718/tid.1283774

Öz

The issue of morality in Islamic thought has been discussed in many branches of disciplines with its various dimensions. The fact that the Qur'an, which is the main source of Islam, includes morality as a subject and aim has a great share in the favor shown to the subject of morality. Morality, which is primarily one of the subjects of the Quran, is among the purposes of the Quran for the betterment of human beings. With the modernization, as in many other fields, a moral vacuum has emerged with the loss of the value of the constants. For this reason, the emphasis on Islamic morality has increased and the works on this subject have increased. Especially the ıslah movements see the solution of the problems that arise in the modern period as possible with both moral and political reform. This study deals with Ibn Ashur's approach to verses that contain moral aspests. Ibn Âşûr, one of the most important commentators of the modern period, stands out among his contemporaries with his contribution to the issue of maqasid and the idea of ıslah and his ideas are mostly studied in the field of law. It is seen that there is not enough work on the moral approach of the interpreter that forms the basis of law. The aim of the study is to clarify the relationship between the concepts of reason, fitra, ıslah and corruption with morality through the commentator's approach to verses with moral content. In the final analysis, it is seen that the commentator's views on morality are not independent of the idea of ıslah, and the gradualism of the commentator's idea of ıslah , which spreads from the individual to the society, is reflected in his interpretation of moral. Ibn Ashur drew attention to the functionality of universal principles in his comments on morality. In this context, in her thought, kullî principles such as justice and ihsân are included under the basic principle of being moral. Cuz’î moral principles are interpreted under kullî principles. In the study, the commentator's comments within the scope of the relevant verses were determined, the obtained data were analyzed and the commentator's approach to the issue of morality was revealed. His views on the guidance of kullî principles and his hierarchical approach to morality was analyzed within the framework of the infaq example.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Quran, Ibn Ashur, Islah, Morality

Modern Tefsirde Ahlâk Meselesi -İbn Âşûr Örneği-

Öz

İslam düşüncesinde ahlâk meselesi, çeşitli boyutlarıyla pek çok ilim dalında ele alınmıştır. Ahlâk konusuna gösterilen teveccühte İslam’ın temel kaynağı olan Kur’an’ın konu ve hedef olarak ahlâka yer vermesinin payı büyüktür. Öncelikli olarak Kur’an’ın konularından biri olan ahlâk, insanın ıslahı amacıyla Kur’an’ın maksatları arasında yer almaktadır. Modernleşme ile birlikte pek çok alanda olduğu gibi sabitelerin değerini yitirmesiyle ahlâkî bir boşluk oluşmuştur. Bu sebeple İslam ahlâkına vurgular artmış ve bu konuda ortaya çıkan te’lifler artış göstermiştir. Özellikle ıslah hareketleri modern dönemde ortaya çıkan problemlerde çözümü hem ahlâkî hem de siyasî ıslah ile mümkün görmüştür. Bu çalışma İbn Âşur’un ahlâk içerikli ayetlere yaklaşımını konu edinmiştir. Modern dönemin önemli müfessirlerinden olan İbn Âşûr, çağdaşları arasında makâsıd konusuna katkısı ve ıslah fikri ile öne çıkmakta, müellifin fikirleri daha çok hukuk alanında incelenmektedir. Müfessirin hukuka zemin teşkil eden ahlâkî yaklaşımı hakkında yeterli çalışmanın olmadığı görülmektedir. Çalışmanın amacı, müfessirin ahlâk muhtevalı ayetlere yaklaşımı üzerinden akıl, fıtrat, ıslah ve ifsad kavramlarının ahlâk ile ilişkisine açıklık getirmektir. Son tahlilde müfessirin ahlâk konulu görüşlerinin ıslah fikrinden bağımsız olmadığı ve müfessirin fertten topluma yayılan ıslah fikrindeki tedriciliğin ahlâk yorumuna yansıdığı görülmektedir. İbn Âşur, ahlâk konulu yorumlarında küllî ilkelerin işlevselliğine dikkat çekmiştir. Bu bağlamda onun düşüncesinde adalet ve ihsan gibi küllî ilkeler, ahlâklı olma temel ilkesi altında yer almaktadır. Cüz’î ahlâkî ilkeler ise küllî ilkeler altında yorumlanmaktadır. Çalışmada müfessirin ilgili ayetler bağlamındaki yorumları tespit edilmiş, elde edilen veriler analiz edilerek müfessirin ahlâk konusuna yaklaşımı ortaya konulmuştur. Külli ilkelerin rehberliği hakkındaki görüşleri ve ahlâk konusuna hiyerarşik yaklaşımı infak örneği çerçevesinde analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an, İbn Âşûr, Islah, Ahlak

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405/1985.
• Aksekili, Ahmed Hamdi. Asr Sûresi Tefsiri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 2014.
• Albayrak, İsmail. Klasik Modernizmde Kur’an’a Yaklaşımlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• Altundağ, Mustafa. “Kuran Vahyinin İlk Mesajlarında Ahlâkî Boyut”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlmî Mecmuası 1/2 (2004), 109-149.
• Aydın, Mehmet S. “Ahlâk”. 2/10-14. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 1989.
• Aydüz, Davud. Hucurat Suresi (ahlak ve adab suresi) tefsiri. İstanbul : Yeni Akademi Yayınları, 2006.
• Ayyıldız, Mahmut. Tefsirin Mahiyeti Üzerine: Muhammed et-Tâhir İbn Âşûr’un Müdevven Bir İlim Olarak Tefsire Yaklaşımı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Bayram, Ahmet Kemal. “Modern Etik ve Siyaset”. Siyasette ve Yönetimde Etik Sempozyumu (2005), 44-56. Bilmen, Ömer Nasuhi. Yüksek İslam Ahlâkı. İstanbul: Burhaneddin Erenler Matbaası 1949.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur'ân-ı Kerîm'den Dersler ve Öğütler : ilaveli birinci kitap. 2. bs İstanbul : Burhaneddin Erenler Matbaası 1972.
• Bor, Adil . "Kur’an’ın Ahlâkî Tefsirinin İmkân ve Lüzumu (Yeni Bir Tefsir Türü Teklifi)". Usul İslam Araştırmaları 35 / 35 (Mayıs 2021): 113-138.
• Çağrıcı, Mustafa. “Af ”. 1/394-395. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Çağrıcı, Mustafa. “Ahlâk”. 2/1-9. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Çağrıcı, Mustafa. “İnfak”. 22/289-290. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Çağrıcı, Mustafa. İslam Düşüncesinde Ahlâk. İstanbul: Dem Yayınları, 2006.
• Demir, Şehmus. “Kur’an’ın Bilimsel Verilerle Yorumlanması: Tarihsel Süreç ve Değerlendirme”. Tefsirde Akademik Yaklaşımlar-I-. ed. Mehmet Akif Koç, İsmail Albayrak. 273-297. Ankara: Otto Yayınları, 2013.
• Dirâz, Abdullah. Kur’an Ahlâkı, çev. Emrullah Yüksel, Ünver Günay. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
• Ekin, Yunus. “İslam ahlakı açısından Lokman Suresi’nin tefsiri”. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tefsir Bilim Dalı, 1994.
• el-Mâverdî, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. Edebü'd-dünya ve'd-din. thk. Mustafa es-Sekka. Beyrut : Dâru İhyai'l-Ulum, 1988.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Darü’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. İslam Hukuk Felsefesi- Gaye Problemi: Mekâsıdu’ş-şerîati’l-İslâmiyye. çev. Vecdi Akyüz, Mehmet Erdoğan. İstanbul: Rağbet Yayınları, 3. Basım. 1999.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Usûlü’n-nizâmi’l-ictimai fî’l-İslâm. Amman: eş-Şeriketü’t-Tunisiyye, 2001.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. Kitabü cemheratü makalat ve resaili Muhammed Tahir İbn Âşûr. Derl. Muhammed Tahir el- Mesawi. Ürdün: Darü’n-nefais, 2015.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zahiri. Ahlâk ve’s-siyer fî müdavati’n-nüfus. Beyrut : Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2. basım 1985.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. Kahire: Dârü’l-meârif, h.1119.
• Kanca, Fatih . "Edeb-Ahlâk Türü Eserlerde Âyetlerin Yorumlanma Biçimi: Mâverdî’nin Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn’i Özelinde". Dergiabant 10 / 1 (Mayıs 2022): 237-265 . https://doi.org/10.33931/dergiabant.1089214.
• Kara, İsmail. “Çağdaş Türk Düşüncesi Nasıl Elel alınabilir?”. Kutatgu Bilig Felsefe Bilim Araştırmaları 4 (2003), 159-227.
• Koca, Suat. “Aydınlıkta Saklanan Bir Ayet: Ve-inneke le-ala hulukın azim (68/el-Ḳalem:4) Ayeti Çerçevesinde Kur’an’da Ḫuluḳ Kavramını Yeniden Düşünmek”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55/2 (2014), 27-58.
• Kur’ân Yolu. Erişim 20 0cak 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr.
• Külünkoğlu, Gülnur. Günümüz Kur’an Araştırmalarında Makâsıdî Yaklaşım. İstanbul: İFAV Yayınları 2022.
• Merad, Ali. “Islah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/143-156. İstanbul: TDV Yayınları 1999.
• Müslim b. Haccâc, Ebü'l-Hüseyin el-Kuşeyri. Sahih-i Müslim. neşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire : Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1955.
• Okumuş, Ejder. “Modern Toplumda Ahlâk ve Gençlik”. Gençlik Araştırmaları Dergisi. (Nisan-2017) 5(1), 79-93.
• Râgıb el-İsfahânî. ez-Zerîʿa ilâ mekârimi’ş-şerî’a. Thk. Ebu Yezid Ebu Zeyd el-Acmi. Kahire: Darü’s-selâm 2007.
• Rıza, Reşîd. Tefsîrü’l-menâr. Kahire: Darü’l-Menâr, 1947.
• Sevim, Hasan. Menâr Tefsirinde Ahlak Perspektifi. Konya: Gece Kitaplığı 2022.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Mekke: Dârü’t-terbiye ve türas, ts.
• Tabersî, Ebu Nasr Radiyüddin Hasan b. Fazl. Mekarimü’l-ahlâk. Kum : Müessese-i Ensariyan Ansariyan Publications, 2011.
• Yaran, Rahmi. “Bilmen, Ömer Nasuhi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/162-163. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.