Memlük Ulemâsından Şümünnîler ve Hadis Usulü Çalışmaları

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 349 - 369, 31.12.2023

Zübeyde Özben Dokak

https://doi.org/10.33718/tid.1362202

Öz

Bu makalenin konusu Memlükler döneminde Kahire’de yaşamış ve hadis usulü alanına katkı sunmuş olan baba ve oğul Şümünnîler’dir. Kemâleddîn eş-Şümünnî ve oğlu Takıyyüddîn eş-Şümünnî İslâm tarihinin ilmî açıdan en parlak dönemlerinden birinde ve önemli bir ilmî çevrede yetişip faaliyet göstermişlerdir. Bu çalışmada biri Mâlikî diğeri Hanefî mezhebine mensup olan baba-oğul Şümünnîlerin önce hayatları ve ilmî şahsiyetleri ele alınmış sonrasında hadis usulü alanında yapmış oldukları çalışmalar incelenmiştir. Şümünnîlerin Irâkî, Zerkeşî, İbn Hacer, Sehâvî ve Süyûti gibi dönemin önemli hadis âlimleriyle hoca-talebe ilişkileri olmuştur. Kemâleddîn eş-Şümünnî hadis usulünün klasik eserlerinden biri olan İbn Hacer’in Nuhbetü’l-fiker’inin ilk şerhini kaleme almıştır. Oğlu Takıyyüddîn eş-Şümünnî ise Sehâvî ve Süyûtî gibi dönemin iki önemli hadis âliminin hocasıdır. Makalede dördü Kemâleddîn eş-Şümünnî’ye biri oğlu Takıyyüddîn eş-Şümünnî’ye ait olmak üzere toplamda beş hadis usulü çalışması ele alınmıştır. Bu çalışmalar incelenirken eserlerin müelliflere nispetlerinin sıhhati, yazılış amaçları, metodu, müelliflerin mezheplerinin hadis usulü ile ilgili görüşlerine etkisi, kaynakları, sonraki hadis usulü çalışmalarına tesiri gibi konular ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Hadis Usulü, Kemâleddîn eş-Şümünnî, Takıyyüddîn eş-Şümünnî, Memlük

Shumunnıs From The Mamluk Scholars And Their Hadith Methodology Studies

Öz

The subject of this article is the father and son Shumunnis, who lived in Cairo during the Mamluk period and contributed to the field of hadith methodology. Kamal al-Din al-Shumunni and his son Taqi al-Din al-Shumunni grew up and acted in one of the brightest scientific periods of Islamic history and in an important scientific environment. In this study, firstly the lives and scientific personalities of Shumunnis, one of whom belongs to the Maliki sect and the other to the Hanafi sect, are discussed, and then their studies in the field of hadith methodology are examined. Shumunnis had teacher-student relationships with important hadith scholars of the period such as Iraqi, Zarkashi, Ibn Hajar, Sakhawi, Suyuti. Kamal al-Din al-Shumunni wrote the first commentary of Ibn Hacer's Nuhbetu'l-fiker, which is one of the classical works of hadith methodology. His son Taqi al-Din al-Shumunni was the teacher of two important hadith scholars of the period, Sakhawi and Suyuti.In the article, a total of five hadith methodology studies, four of which belong to Kamal al-Din al-Shumunni and one of which belongs to his son Taqi al-Din al-Shumunni, are analyzed. While examining these studies, issues such as the correct attribution of the works to the authors, the purposes of writing, the method, the influence of the authors' sects on their views on the hadith methodology, their sources, and the impact on subsequent hadith methodology studies were discussed.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Hadith Methodology, Kamal al-Din al-Shumunni, Taqi al-Din al-Shumunni, Mamluk

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddîn Ali b. Sultan Muhammed. Şerhu Nuhbeti’l-fiker fî mustalahâti ehli’l-eser. thk. Muhammed Nizâr Temîm. Beyrût: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, ts.
• Çuhadar, Mustafa - Yiğit, İsmail. “İbn Tağrîberdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/385-388. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Emiroğlu, Nagihan. “Memlüklerde Hadis ve Ulema”. İslâm Tetkikleri Dergisi X/1 (2020), 365-387.
• Gökçe, Ferhat. “Memlükler Dönemi Hadis Literatürü Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. İslâm Tetkikleri Dergisi XI/2 (2021), 439-475.
• Gökçe, İbrahim. Nuhbetü’l-Fiker ve Nüzhetü’n-Nazar Özelinde İbn Hacer’in Hadis Usulü Alanında Yaptığı Çalışmaların Değerlendirilmesi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Hâkim, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed en-Nîsâbûri. Ma’rifetu ulûmi’l-hadîs. thk. Seyyid Muazzam Hüseyn. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1977.
• Hatîb el-Bağdadi, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdullah es-Sûrakî - İbrahim Hamdi el-Medenî. Medine: el-Mektebetü’l-ilmiyye, ty.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. el-Mecmaü’l-müesses li’l-mu’cemi’l-müfehres. thk. Yusuf Abdurrahman Mar’aşli. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Ma’rife, 1994.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Hadis Istılahları Hakkında Nuhbetü’l-fiker Şerhi. çev. Talat Koçyiğit. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1971.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. İnbâü’l-gumr bi-ebnâi’l-umr. thk. Hasan Habeşi. 4 Cilt. Kâhire: Lecnetu İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1969.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Nuhbetü’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. thk. Abdü’l-Muhsin b. Muhammed el-Kâsım. Medine: y.y., 1440.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-fiker fî mustalahi’l-ehli’l-eser. thk. Nûreddîn Itr. Dımaşk: Matbaatu’s-Sabâh, 2000.
• İbn Tagriberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâleddîn Yusuf. el-Menhelü’s-sâfî ve’l-mustevfî ba’de’l-vâfî. thk. Muhammed Muhammed Emîn. 7 Cilt. Kâhire: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1984.
• İbnü’l-Hanbelî, Ebû Abdullah Radıyyüddin Muhammed b. İbrâhim. Kafvü’l-eser fî safvi ulûmi’l-eser. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü’l-Mabûati’l-İslâmiyye, 1408.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. 11 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Kesir, 1986.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdurrahman. Mukaddimetu İbni’s-Salâh. thk. Nûreddîn Itr. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1986.
• İsmail Paşa, Babanzâde Bağdatlı. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1951.
• Kandemir, M. Yaşar. “Fehrese”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/297-299. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kandemir, M. Yaşar. “İbn Hacer el-Askalânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/514-531. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-müellifîn: Terâcimu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye. 13 Cilt. Beyrût: Mektebetü’l-Müsennâ, ts.
• Kemâleddîn eş-Şümünnî, Muhammed b. Muhammed. Nazmu Nuhbeti’l-fiker. thk. Muhammed Semâî el-Cezâirî. Medine: Dâru’l-Buhârî, 1994.
• Kemâleddîn eş-Şümünnî, Muhammed b. Muhammed. Netîcetü’n-nazar fi Nuhbeti’l-fiker. thk. İntisar Kays Muhammed Nayif el-Kaysi. Dımaşk: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, 2009.
• Kemâleddîn eş-Şümünnî, Muhammed b. Muhammed. Şerhu Buğyeti’t-tâlibi’l-hasîs fî ma’rifeti İlmi’l-hadîs. thk. Alâüddîn b. Abdülkerîm Âli Sürûr. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 2013.
• Keskin, Yusuf Ziya. “İmam Şafii’ye Göre Mürsel Hadisin Delil Olma Yönünden Değeri”. Uluslararası İmam Şafii Sempozyumu. ed. Mehmet Bilen. 184-200. İstanbul: Kent Işıkları, 2012.
• Koçinkağ, Mansur. “İmâm Şâfiî’nin Mürsel Hadis Anlayışı”. Journal of Intercultural and Religious Studies: JIRS 7 (2014), 61-80.
• Münâvî, Zeynüddin Muhammed Abdürraûf. el-Yevâkît ve’d-dürer fî şerhi Nuhbeti İbn Hacer. thk. Murtaza Zeyn Ahmed. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Takrîb ve’t-teysîr li-ma’rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr fî usûli’l-hadîs. thk. Muhammed Osmân el-Hışt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1985.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Özel, Ahmet - Kallek, Cengiz. “Zekeriyyâ el-Ensârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/212-215. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Özkan, Halit. Memlüklerin Son Asrında Hadis: Kahire 1392-1517. İstanbul: Klasik, 2012.
• Polat, Selahattin. Mürsel Hadisler ve Delil Olma Yönünden Değeri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. ed-Dav’ü’l-lâmi’ li-ehli’l-karni’t-tâsi’. 6 Cilt. Beyrût: Dâru Mektebeti’l-Hayât, ts.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Cevâhir ve’d-dürer fî tercemeti Şeyhi’l-İslâm İbn Hacer. thk. İbrahim Bacis Abdülmecid. 3 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Ḥazm, 1999.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. ez-Zeyl ala Raf’i’l-isr: Bugyetü’l-ulemâ ve’r-ruvât. Kâhire: Dârü’t-Teâvün el-Cem’iyyeti’t-Teâvüniyye, 1966.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethü’l-muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadis li’l-Irâki. thk. Ali Hüseyn Ali. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Buğyetü’l-vuât fî tabakati’l-lugaviyyin ve’n-nühât. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 2 Cilt. Lübnan: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Hüsnü’l-muhâdara fî tarîhi Mısr ve’l-Kâhire. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 2 Cilt. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1967.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. et-Tahaddüs bi Nimetillah. thk. Elısabeth Sartaın. Cambridge: Cambridge Unıversity, 1975.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Lübbü’l-lübâb fî tahrîri’l-ensâb. Beyrût: Dârü Sâdır, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Nazar Muhammed Fâryâbî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Kevser, 1415.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. el-Bedru’t-tâli’ bi mehâsini min baʿdi’l-karni’s-sâbiʿ. 2 Cilt. Beyrût: y.y., ts.
• Takıyyüddîn eş-Şümünnî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. el-Âli’r-rütbe fî şerhi nazmi’n-Nuhbe. thk. Hârûn b. Abdurrahmân el-Cezâirî. Beyrût: Dâru İbn Hazm, ts.
• Uğur, Mücteba. Hadis İlimleri Edebiyatı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996.
• Uzun, Mustafa İsmet - Arslan, Ahmet Turan. “Takriz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/472-474. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yıldız, Fatma. Hicrî İlk Üç Asırda Cehâlet ve Meçhul Râviler. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Lisansütü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Ziriklî, Hayreddin. el-A’lâm: Kamûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-Arab ve’l-müsta’rebîn ve’l-müsteşrikın. Beyrût: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.