The Morallty Development Method of the Qur’an

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 371 - 397, 31.12.2023

Hasan Keskin Muhammet Yılmaz

https://doi.org/10.33718/tid.1375537

Öz

Our study examines the ethical development method of the Qur'an, analyzing the principles of Quranic ethics and the strategies it employs in instilling these principles in individuals. This article delves into the ethical purpose of the Qur'an to rejuvenate the deteriorated moral structure over time with its universal characteristics. Simultaneously, it aims to enlighten the impact of the Quranic ethical development method on human maturation by analyzing the ethical principles in the Quran. Furthermore, it aims to elucidate the role of these principles in individual character development and the establishment of societal ethics. The article adopts a methodology, including literature review, examination of relevant verses, and analysis of commentaries, to analyze the Qur'an's methodology. Thus the article presents the Quranic strategy, revealing an approach that unfolds the moral development in human behavior. Throughout this process, it observes the Quran's roadmap to guide individuals towards ethical maturity step-by-step. The study identifies that the Quran employs a gradual change strategy, introducing concepts of good and evil, motivation, and exemplification to achieve the societal development. It is noted that the Quran effectively utilizes methods such as dispelling despair, encouraging forgiveness, motivating through belief in the afterlife, and instilling good morals. The Quran is found to lay the conceptual groundwork with a gradual method leading to the desired virtuous ethics. In conclusion, based on the transformative impact it has on individuals, this research reveals that the Qur'an aspires to elevate moral values not only in the past but in every era, aiming to create an ideal society.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur, Moral, Gradualism, Strategy.

Kur’an’ın Ahlâkî Tekâmül Yöntemi

Öz

Çalışmamız, Kur'an'ın ahlâkî tekâmül yöntemini detaylı bir şekilde ele alarak, Kur’an ahlâkının temel prensiplerini ve bu prensiplerin insana kazandırılmasında uyguladığı stratejiyi incelemektedir. Bu makale; fıtrattan uzaklaşarak zamanla yozlaşmış olan ahlâkî yapıyı, evrensel özelliğiyle yeniden güncelleyecek potansiyele sahip Kur’an’ın ahlâk algısı ve amacını ele almaktadır. Aynı zamanda Kur'an'ın ahlâkî tekâmül yöntemini analiz ederek, Kur’an ahlâkının insanın olgunlaşmasına olan etkilerini ayrıntılı bir şekilde ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ayrıca, Kur'an'ın içerdiği ahlâkî prensiplerin, bireyin karakter gelişimine ve toplumsal ahlâkın sağlanmasına yönelik rolünü açıklamayı hedeflemektedir. Makalede, Kur'an'ın ahlâkî tekâmül metodolojisini anlamak ve analiz etmek maksadıyla literatür taraması, konuyla ilgili âyetlerin incelenmesi ve tefsir çalışmalarını içeren kapsamlı bir yöntem benimsenmiştir. Bu bağlamda, makale, Kur'an'ın ahlâkî tekâmül stratejisini sistematik bir şekilde ortaya koyarak insan davranışlarındaki ahlâki gelişimi açığa çıkaracak bir yaklaşım sergilemiştir. Bu süreçte Kur’an’ın, bireyleri hedeflediği ahlâkî olgunluğa kavuşturmak için uzun soluklu bir yol haritası çizerek adım adım ilerleme yöntemini uyguladığı gözlenmiştir. Kur’an’ın iyi ve kötüyü tanıtma, güdüleme, örnekleme gibi yöntemlerle tedrîcen bir değişim stratejisiyle toplumun tekâmülünü gerçekleştirme çabası ortaya koyduğu tespit edilmiştir. Bu yöntemle ümitsizliğe kapılmama, bağışlanma, ahiret inancının toplumu motive etmesi ve güzel ahlâk kazandırma konularının etkili olarak kullandığı gözlenmiştir. Bu süreçte Kur’an’ın örnekleme sistemini tedrîcî bir yöntem kullanarak hedeflediği kâmil ahlâka ulaştıracak fikrî alt yapıya zemin hazırladığı tespit edilmiştir. Bu araştırmanın sonucunda, Kur’an’ın bireylerde meydana getirdiği değişimden hareketle sadece geçmişte değil her dönemde moral değerleri yükselen, ideal bir toplum oluşturmayı hedeflediği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Ahlâk, Tedrîcîlik, Strateji

Kaynakça

• Abdulbâki, Muhammed Fuad. el-Muʿcemü’l-müfehres li elfâzi’l- Kur’an. İstanbul: Mektebetü’l- İslâmiyye, 1982.
• Abdulcevad, Halef Muhammed. Medhal ile’t-tefsîr ve ʿulûmi’l-Kurʾân. Dâru’l-Beyâni’l-Arabî, Kahire, t.y.
• Abdurrahman, Taha. Ahlâk Sorunsalı Batı Modernitesinin Ahlâkî Eleştirisine Bir Katkı. çev. Tahir Uluç. İstanbul: Pınar Yayınları, 3. Basım, 2021.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh. Müsned. thk. Seyyid Ebu’ Mu’atî en-Nûrî. 6 Cilt. Beyrut: Âlimu’l-Kitab, 1998. Aktaş, Faruk. Kur’an’da Cehâlet Kavramı. İstanbul: Ekin Yayınları, 2001.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2006.
• Bedir, Lokman. “Denî Bir Toplumdan Medenî Bir Topluma ‘Asr-ı Saadet’”. İslam ve Yorum III Din Bilim ve Medeniyet (Prof. Dr. Fuat Sezgin Anısına). ed. Fikret Karaman. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2019.
• Beyzâvî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mar`aşlı. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabiyye, 1418.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap Aklının Oluşumu. çev. İbrâhim Akbaba. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997. Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Cevherî, İsmail b. Hammad. Tâcü’l-luġa ve sıhâhu’l-ʿArabiyye. thk. Muhammed Muhammed Tamir. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2009.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-Hanefî. et-Taʿrîfât. thk. İbrâhim Ebyârî. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-arabî, 1405.
• Çağrıcı, Mustafa. “Ahlâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/1. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Daryal, Ali Murat. İslâm’ın Doğuş ve İlk Yayılışının Psiko-Sosyal Açıdan Tahlili. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Demirci, Muhsin. Ku’ân’ın Ana Konuları. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 17. Basım, 2018.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-Hadîs. 7 Cilt. çev. Şaban Karataş. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2014.
• Derveze, Muhammed İzzet. Kur’ânü’l Mecîd. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Ekin Yayınları, 1997. Dindi, Emrah. Kur’an’da İslâm Öncesi Kültür Nassın Olguyla Diyalektik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Duman, Zeki. Beyânü’l-hak. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
• Ebyârî, İbrâhim b. İsmail. el-Mevsûatü’l-Kur’âniyye. by.: Müessesetü Sicilli’l-Arab, 1405.
• Fazlurrahman. Ana Konularıyla Kur’an. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kub. Tenvîrü’l-mikbâs (miḳyâs) min Tefsîri İbn ʿAbbâs. by.: Daru’l-Fikr, t.y..
• Gazzâlî, Muhammed b. Ebû Hâmid. İhyâʾü ʿulûmi’d-dîn. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1985.
• Gölcük, Şerafeddin. Kur’an ve Mekke. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Hocaoğlu, Mustafa. Kur’an’da Yolculuk Otuzuncu Cüz’ün Tefsiri. Konya: Hüner Yayınevi, 2014.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dînî ve Ahlâkî Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2013.
• İbn. Âşûr, Muhammed b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdulmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-Arabiyye, 1990.
• İbn Mâce, Ebî Abdillah Muhammed bin Yezid. Sünen. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1975.
• İbn Manzûr, Cemâluddin Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l- arab. Beyrut: Daru Sadr, 1990.
• İbn Sa‘d, Ebu Abdullah Muhammed b. Muni’. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1990.
• İsfehânî, Râgıb. Erdemli Yol, çev. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Baskı, 2015.
• Kandehlevî, Muhammed Yusuf. Hayâtü’s-sahâbe. Beyrut: Dâru Sa‘b, t.y.
• Kandemir, Yaşar. Örneklerle İslâm Ahlâkı. İstanbul: Nesil Yayınları, 1993.
• Karaman, Hayrettin. İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2001.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2006.
• Karataş, Zübeyir. “Fahreddîn er-Râzî ve Seyyid Kutub Özelinde Sosyal Çevrenin Tefsire ve Müfessire Etkisi”, Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 15/1 (Haziran 2023), 125.
• Karataş, Zübeyir. "İslâm Açısından Mahşerde Ödüle Layık Olacakların Özellikleri", IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (11) 2021, 298-311.
• Kırca, Celal. Mir’ât Haber. “Ahlâk Dindarlığı”. Erişim 11 Nisan 2020. https://www.mirathaber.com
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed & İbrâhim el-Berdûnî & Itfiyyiş. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin. Letâʾifü’l-işârât. thk. İbrâhim Besyûnî. Mısır: el-Heyetu’l- ’Âmmetu’l-Mısriyye li’l-Kitâb, 3. Basım, t.y.
• Malik b. Enes. el-Muvattaʾ. thk. Muhammet Fuat Abdulbâki. 2 Cilt. Beyrut: Darû İhyai’t-Turasi’l-Arabiyye, 1985.
• Mâlik b. Nebî, Kur’ân-ı Kerîm Mucizesi. çev. Ergun Göze. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 3. Baskı, 2003.
• Marshall, G.S. Hodgson. İslâm’ın Serüveni. çev. Bekir Ersöz. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2020.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-‘uyûn (Tefsîrü’l-Mâverdî). ed. Seyyid b. Abdi’l-Maksûd İbn Abdurrahim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhîmü’l-Kurʾân. çev. Muhammed Han Kayanî vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Önkal, Ahmet. Rasulullah’ın İslâm’a Davet Metodu. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2016.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Daru İhyai’t-Turâsi’l-Arabiyyi, 1420.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-tefâsîr. by.: Dersaadet, t.y.
• Sâlih, Subhî. Mebâhis fî ʿulûmi’l-Kurʾân. İstanbul: Dersaadet, t.y.
• Sülün, Murat. Kur’an Kılavuzu Mutlak Gerçeğin Sesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• Sülün, Murat. 41 Temsil ile Kur’an Gerçeği. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2017.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir Celâlüddîn. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. thk. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrâhim. by.: el-Heyetu’ l-Âmmetu’l-Mısrıyye, 1974.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir Celâlüddîn. Lübâbü’n-nukûl fî esbâbi’n-nüzûl. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir Celâlüddîn. ed-Dürrü’l-mensûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’-l Fikr, t.y.
• Şaraldı, Mustafa Yücel. “Nass-Olgu Diyalektiği Bağlamında Tedrîcîlik ve Tencîm”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2023), 56.
• Şevkânî, Alî b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 1414.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2000.
• Turgut, Ali. Kur’ân-ı Kerim’e Göre Ahlâk Esasları. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1980.
• Uludağ, Süleyman. “Amel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Vâhidî, Alî b. Ahmed b. Muhammed. Esbâbü’n-nüzûl. Beyrut: thk. Kemal Besyûnî Zağlûl Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1411.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Namaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer b. Ahmed. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Beyrut: Dâru’l Kitabi’l Arabî, 1407.
• Zerkeşî, Muhammed b. Bahâdır. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. thk. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrâhim. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1376.