Ahmed Naim’in Bilimsel ve Teknolojik Gelişmeler Bağlamında Hadis Yorumculuğu -Tecrîd-i Sarîh Özelinde-

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 147 - 172, 30.06.2024

Ethem Karabulut

https://doi.org/10.33718/tid.1455413

Öz

Toplumsal yapılar, sürekli bir değişim döngüsü içerisindedir. Bu değişimden kaynaklı ihtiyaçlar, dinî metinlerin yorumlanmasında da etkili olmuştur. Yorumlama faaliyetleri, toplumsal değişim faktörlerine bağlı olarak değişkenlik arz etmiştir. Bu faktörlerden bir tanesi de bilimsel ve teknolojik gelişmelerdir. Hadislerin bilimsel ve teknolojik gelişmeler bağlamında yorumlanması, her dönem güncelliğini korumuştur. Özellikle son iki asırda bilimsel ve teknolojik gelişmeler, hadis yorumculuğunda belirgin bir faktör olarak öne çıkmıştır. Cumhuriyet Dönemi’nde “Batıcılık” merkezli toplumsal değişim süreci yaşanmıştır. Bunun sonucu olarak dinî alanda bir boşluk meydana gelmiş ve bilimsellik adı altında İslâm aleyhtarı bir söylem gelişmeye başlamıştır. Dinî hayatta oluşan bu boşluğu gidermek için “Kur’an ve Hadis Tercümesi Projesi” hayata geçirilmiştir. Hadis ile ilgili olarak, Zebîdî’nin kaleme aldığı Tecrîd-i Sarîh’in tercüme ve şerh edilmesi kararlaştırılmıştır. Tecrîd-i Sarîh’i tercüme ve şerh eden müelliflerden Ahmed Naim hem dinî ilimleri hem de Batı felsefesini iyi bilen bir âlimdir. Bu sebeple birçok konuyu, bilimsel ve teknolojik gelişmeler bağlamında yorumlamıştır. Bu makalede, Ahmed Naim’in metafizik konular olan “cin” ve “mi’rac” ile ilgili yorumladığı hadisler incelenmiştir. Amaç, felsefeci kimliğiyle ön plana çıkan Ahmed Naim’in din-bilim ilişkisini nasıl ele aldığını, bilimsellik adı altında İslâm’a karşı olanlara verdiği cevapları, kullandığı bilimsel örneklemeleri ve Cumhuriyet Dönemi’nde meydana gelen sosyal değişimi yorumlarına nasıl yansıttığını ortaya koymaktır. Ayrıca, farklı disiplinlerde uzman olan Ahmed Naim'in interdisipliner yaklaşımıyla ve toplumsal değişime paralel olarak dinamik hadis yorumculuğuyla dikkat çeken bir şahsiyet olduğuna vurgu yapmak gerekir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Hadis Yorumculuğu, Değişim, Bilimsel ve Teknolojik Gelişmeler, Tecrîd-i Sarîh.

Ahmed Naim's Hadith Interpretation in the Context of Scientific and Technological Developments -Tajrīd-i Sarīh Specifically-

Öz

Social structures are in a continuous cycle of change. The needs arising from this change have also been effective in the interpretation of religious texts. Interpretation activities have varied depending on the factors of social change. One of these factors is scientific and technological developments. The interpretation of hadiths in the context of scientific and technological developments has maintained its topicality in every period. Especially in the last two centuries, scientific and technological developments have come to the fore as a significant factor in hadith interpretation. In the Republican Era, there was a process of social change centered on “Westernism”. As a result, a gap emerged in the religious sphere and an anti-Islamic discourse began to develop under the name of scientificism. In order to fill this gap in religious life, the “Qur'an and Hadith Translation Project” was launched. Regarding Hadith, it was decided to translate and comment on the Tajrīd-i Sarīh written by Zebīdī. Ahmed Naim, one of the authors who translated and commented on Tajrīd-i Sarīh, was a scholar who was well versed in both religious sciences and Western philosophy. For this reason, he interpreted many issues in the context of scientific and technological developments. In this article, the hadiths interpreted by Ahmed Naim on the metaphysical issues of “jinn” and “mi'raj” are analyzed. The aim is to reveal how Ahmed Naim, who came to the forefront with his philosopher identity, handled the relationship between religion and science, his answers to those who opposed Islam under the name of scientificism, the scientific examples he used, and how he reflected the social change that occurred in the Republican Era in his interpretations. In addition, it should be emphasized that Ahmed Naim, who was an expert in different disciplines, was a remarkable figure with his interdisciplinary approach and dynamic hadith interpretation in parallel with social change.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Hadith Interpretation, Change, Scientific and Technological Developments, Tajrīd-i Sarīh.

Kaynakça

• Arıkdal, Ergün. Ansiklopedik Metapsişik Terimler Sözlüğü. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 1989.
• Arslanoğlu, İbrahim. Genel Sosyoloji. Ankara: Gazi Kitapevi, 3. Basım, 2015.
• Aydın, Cengiz - Gülseren Aydın. “Batlamyus”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. ʿUmdetü’l-ḳārî fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Britannica, “Science”. Erişim 3 Mart 2024. https://www.britannica.com/science/science
• Britannica. “Sir Oliver Joseph Lodge”. Erişim 15 Ağustos 2023. https://www.britannica.com/biography/Oliver-Joseph-Lodge
• Bronowski, J. ed. Technology. New Jersey: Responsive Environments Corporation, 1963.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsırunâsır. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr el-Kinânî. Kitâbü’l-Heyavân. thk. Abdusselam Harun. y.y.: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1965.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Tarihi. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
• Childe, V. G. “Early Forms of Society”, A History of Technology. ed. Charles Singer vd. London: Oxford at the Clarendon Press, 1956.
• Çağatay, Neşet. İslâm’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Mars T. ve S.A.Ş Matbası, 1957.
• Çelebi, İlyas (ed.). Temel İslâm İlimlerinin Ortaya Çıkışı ve Birbirleriyle İlişkileri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Demir, Ahmet. Çağdaş Teknolojik Gelişmeler. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 3. Basım, 1981.
• Demir, Ömer. Bilim Felsefesi. İstanbul: Ağaç Yayıncılık, 1992.
• Drange, Theodore M. “Science and Miracles”. İnfidels. Erişim 8 Mart 2024. www.infidels.org/library/modern/ theodore_drange/miracles.html
• Düzgün, Şaban Ali. “Dinsel ve Mitolojik Yönleriyle Cin ve Şeytan Algımız”. Kelam Araştırmaları 10/2 (2012), 11-30.
• Elbânî, Ebu Abdurrahman Muhammed Nâsırüddin. el-Akîdetu’t-Tahâviyye şerh ve ta’lik. Riyad: Mektebetu’l-Mearif, 2001, 51.
• Erdoğan, Eyüp. Bilim ve Metafizik Üzerine Tarihsel Bir Soruşturma. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2011.
• Gimpel, Jean. Ortaçağda Endüstri Devrimi. çev. Nazım Özüaydın. Ankara: TÜBİTAK Yayınları, 2004.
• Gözün, Abdulvehhab. Cinlerle İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2021.
• Güncel Türkçe Sözlük, “Bilim”. Erişim 3 Mart 2024. https://sozluk.gov.tr/
• Hansu, Hüseyin. “Cumhuriyet Dönemi Resmî Tedvin Çalışmaları: Babanzâde Ahmet Naim ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hadis Projesi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (Mayıs 2013), 367-405.
• Hatipoğlu, İbrahim. “Çağdaş Hadis Tartışmaları Bağlamında Mevdûdî’nin Dinamik Sünnet Yorumu”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (Ocak 2003), 36-37.
• Işık, Aydın. “Din-Bilim İlişkisi Problemine Mûcizeler Üzerinden Genel Bir Bakış: Vahiy Nesnesinin Mûcizeliği Tartışması”. Kelam Araştırmaları 5/1 (2007), 0-102.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. Tisʿu resâʾil. Kahire: Dâru’l-Arab, t.y.
• İnan, Abdulkadir. Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1976.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Hilyetü’l-Evliyâ. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1996.
• Kahraman, Ali. “Mahfil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Karabulut, Ethem. “Tecrîd-i Sarîh Özelinde: Ahmed Naîm’in Küsûf/Husûf Hadislerini Yorumlamada Bilimsel/Astronomik Verileri Kullanma Metodu”. Hadith 10 (Temmuz 2023), 33-63.
• Kaya, Mahmut. “İmkân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Kesgin, Salih. “İslâm Medeniyeti’nin Hadis ve Sünnetteki Temelleri”. Muhafazakar Düşünce Dergisi 11/44 (Haziran 2015), 27-57.
• Kılıç, Atabey. “Yazarı Bilinmeyen Dînî-Tasavvufî Bir Eser: Hakîkat-i Muhammediyye”. Türklük Bilimi Araştırmaları 20 (2006), 125-139.
• Kur’ân Yolu. Erişim 3 Mart 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınay - Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat, 1999.
• Mehdi, Nebi. “Bilim-Din İlişkisi Problemine Süreççi Yaklaşım ve Lan G. Barbour’un Dörtlü Tipolojisi”. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 23, (2002), 59-75.
• Mengüşoğlu, Takiyettin. Felsefeye Giriş. İstanbul: Remzi Kitapevi, 2003.
• Naîm, Ahmed. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercümesi ve Şerhi. İstanbul: DİB Yayınları, 2019.
• Okumuş, Ejder. Toplumsal Değişim ve Din. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
• Okumuşlar, Muhiddin (ed.). Dinî Araştırmalar ve Küresel Barış – Sempozyum -. Konya: Türkiye İmam Hatipliler Vakfı Yayınları, 2013.
• Oruçhan, Osman. “Hadislerin Anlaşılması ve Yorumunda Bilimsel Verilerin Kullanımı Üzerine”. International Journal of Sport Culture and Science 2/1 (2016), 397-414.
• Özcoşar, İbrahim (ed.). Güncel Hadis Meselelerinin Anlaşılması ve Yorumlanması. İstanbul: Divan Kitap, 2022.
• Öztürk, Kurtuluş. “Babanzade Ahmed Naim” Türkiye’nin Birikimleri-I. ed. Hüseyin Türkan - Hamdi Çilingir. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2013.
• Restivo, Sal. The Social Relations of Physics, Mysticism and Mathematics. Dordrecht: Reidel Publishing Company, 1983.
• Rostow, W. W. İktisadi Gelişmenin Merhaleleri. çev. Erol Güngör. Ankara: Türkiye Ticaret Odaları Birliği Matbası, 1966.
• Sağlam, Mehmet. “Bilimsel ve Teknolojik Gelişmenin Sosyal ve Kültürel Boyutları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 5/1, 1990, 233-241.
• Sarı, Mehmet Ali. “Henri Poincare’in Bilim Anlayışı Çerçevesinde Bilimin Yapısı ve Değerine Yönelik Görüşleri”. Tabula Rasa Felsefe & Teoloji Dergisi 39 (2022), 7-18.
• Sarıbay, Ali Yaşar. Türkiye’de Modernleşme Din ve Parti Politikası. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1985.
• Sayılı, Aydın. Bilim Tarihi. İstanbul: Gündoğan yayınları, 2010.
• Sayın, Önal. Sosyolojiye Giriş. İzmir: Erdem Kitapevi, 1985.
• Sezgin, Fuat. İslâm'da Bilim ve Teknik. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2008.
• Sönmez, Veysel. “Auguste Comte (1798-1857) Pozitivizm (Olguculuk)”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi 3/3 (2010), 161-163.
• Sunar, Lütfi. Değişim Sosyolojisi. Ankara: Nobel Yayınları, 2018.
• Şahin, M. Süreyya. “Cin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/5-8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Şimşek, Şerif. Teknolojik Değişim ve Yönetim Sorunları. Erzurum: A. Ü. İşletme Fakültesi Yayınları, 1978.
• TBMM Zabıt Ceridesi. II. Devre, 14. Cilt, 2. İçtima (13 Ekim 1922), 213-219.
• Tehânevî. “Cin”. Kessâf fî Istılâhâti’l-Fünûn ve’l Ulum. Beyrut: Mektebetu Lübnan Naşirun, 1996.
• Turner, Bryan S. Klasik Sosyoloji. çev. İdil Çetin. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Türker, Ömer. “Telâzüm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Uludağ, Zekeriyya. “Determinizm ve Zorunsuzluk”. Ondokuz Mayis Universitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 8/1 (1993), 257-272.
• Wikipedia. “Charles Richet”. Erişim 15 Ağustos 2023. https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Richet
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Vakit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Yavuz, Salih Sabri. “Mi’rac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dinî Kur’an Dili. Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.