Evaluation of al-Māwardī Sourced Information Material in Qurțubī's Tafsīr

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 243 - 268, 30.06.2024

Hasan Kılıç

https://doi.org/10.33718/tid.1465550

Öz

Qurțubī's tafsīr work "al-Jāmiʿ li-aḥkām al-Qurʾān" has a structure that combines the characteristics of narration and dirayah method. In his commentary, al-Qurțubī, who quoted extensively from the Prophet's hadiths and from the generation of the Companions and tabiîn, also referred to various sources in the interpretation and explanation of the verses. Māwardī's commentary "al-Nuqaț wa'l-ʿuyūn" is one of these sources. For al-Qurțubī, this work is of great importance both in terms of supplying the news of the salaf and in terms of the interpretations and evaluations made about them. This is because al-Qurțubī not only narrates the narrative material from al-Māwardī, but also interprets it and clearly states his choice and preference between the narrations. In addition, some of al-Qurțubī's evaluations are directed towards the information and thoughts expressed by al-Māwardī in the context of interpreting the verses. Qurțubī makes use of this information and opinions put forward by al-Māwardī in the context of explaining the verses in order to justify his own interpretations and preferences, to make inferences in various fields of religion, and sometimes to reject them. Since al-Māwardī's information material is one of the most important sources that al-Qurțubī consulted, this study will examine the interpretations and views of the two commentators in a comparative manner. Analyzing the subject within the framework of al-Qurțubī's tafsīr will allow us to have a certain opinion about the consistency and originality of his method of interpreting the verses.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qurțubī, al-Māwardī, Verse, Method

Kurtubî Tefsirinde Mâverdî Kaynaklı Bilgi Malzemesinin Değerlendirilmesi

Öz

Kurtubî’nin (öl. 671/1273) telif etmiş olduğu “el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân” isimli tefsiri, rivayet ve dirayet metodunun hususiyetlerini mezceden bir yapıya sahiptir. Tefsirinde Hz. Peygamber’in hadisleri başta olmak üzere sahâbe ve tabiîn neslinden oldukça yoğun nakillerde bulunan Kurtubî aynı zamanda âyetlerin yorum ve izahında çeşitli kaynaklara müracaat etmiştir. Mâverdî’nin (öl. 450/1058) “en-Nüket ve’l-ʿuyûn” isimli tefsiri bu kaynakların başında gelmektedir. Kurtubî için bu eser gerek selefe ait haberleri tedarik etme gerekse bunlarla ilgili yapılan yorum ve değerlendirmeler bakımından büyük öneme sahiptir. Bu durum sadece Mâverdî’nin tefsirinin Kurtubî’ye veri sağlayan güvenilir bir kaynak olmasıyla sınırlı değildir. Zira Kurtubî, Mâverdî kaynaklı rivayet malzemesini aktarmakla birlikte aynı zamanda bunları yorumlamakta, rivayetler arasındaki seçim ve tercihini açıkça belirtmektedir. Bunun yanı sıra Kurtubî’nin yaptığı değerlendirmelerin bir kısmı Mâverdî’nin âyetleri yorumlama meyanında dile getirdiği bilgi ve düşüncelere yöneliktir. Kurtubî kendi yorum ve tercihlerini delillendirmek, dinin çeşitli alanlarında çıkarımlar yapmak, bazen de reddetmek amacıyla Mâverdî’nin âyetleri izah bağlamında ileri sürdüğü bu bilgi ve görüşlerden istifade etmektedir. Mâverdî’ye ait bilgi malzemesinin Kurtubî’nin müracaat ettiği en önemli kaynaklarından biri olması açısından çalışmada iki müfessirin yorum ve görüşleri mukayeseli bir şekilde ele alınacaktır. Farklı coğrafyalarda yaşayan bu iki müfessirin yöntemlerinin incelenmesi aynı zamanda Endülüs ölçekli tefsir algısının hangi temel ve zemine dayandığını, önceliklerinin neler olduğunu, hangi açılardan ayrıştığını somut bir şekilde belirleme açısından büyük önem taşımaktadır. Konunun ayrıca Kurtubî tefsiri çerçevesinde analiz edilmesi Kurtubî’nin âyetleri yorumlama yönteminin tutarlılığı ve özgünlüğüyle ilgili belli bir kanaate sahip olmaya imkân sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kurtubî, Mâverdî, Âyet, Yöntem

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnavut-Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Bayram, Abdullah. “Endülüs Tefsir Kültürünün Yorumda Yöntem ve Yaklaşımlar Açısından Analizi: Kurtubî Tefsiri Örneği. The Journal of Academic Social Science Studies 2/48 (2016), 95-113.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mesûd el-Ferrâ. Meâlimü’t-tenzîl. thk. Halid Abdurrahman el - Akk-Mervan Sevar. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1987.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2015.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Mahmud Muhammed Nassar. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2015.
• Bulut, Ali. “Kur’ân’ın İ’câzı ve Dilbilimsel Tefsiri Bağlamında Endülüs Geleneğine Mensup Bazı Tefsir Mukaddimelerinin Mukayeseli Bir Tahlili”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlmî Mecmuası 19 (2013), 7-23.
• Cürcânî, Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Taʿrîfât. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1983.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Heysem b. Nizâr Temîm. Beyrût: Dâru’l-Erkâm, 1999.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf. el-Bahru’l-muhît. thk. Adil Ahmed el-Mevcûd. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2010.
• Ebüssuûd Efendi, Muhammed b. Muhammed b. Mustafâ. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. thk. Hâlid Abdulğanî Mahfûz. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2010.
• Ekin, Yunus. “Endülüs’te Tefsir Geleneği”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2001), 247-266.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. thk. Seyyid İmrân. 16 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2012.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. el-İktisâd fi’l-iʿtikâd. thk. Abdullah Muhammed el-Halîlî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. thk. Abdüsselâm Muhammed Ali Şâhîn. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2010.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali ed-Dımeşkî. el-Lübâb fî ulûmi’l-Kitâb. 20 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdü’l-Hak b. Gâlib el-Endelüsî. Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-azîz. thk. Abdü’s-Selâm Abdü’ş-Şâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2011.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-azîm. thk. Esad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Riyâd: Mektebetü Nezzâr, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Ahmed Şemseddîn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2013.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mukaddime fî usûli’t-tefsîr. Beyrût: Dâru Meketebeti’l-Hayât, 1980.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. thk. Ahmed Şemseddîn. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2009.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn. Mehâsinü’t-teʾvîl. thk. Ahmed b. Ali - Hamdî Subh. 9 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2003.
• Koç, Mehmet Akif. “Endülüs Tefsirciliği Üzerine Bir Giriş Denemesi” 7/3 [Karşılaşma 3: Endülüs Tecrübesi özel sayısı] (2004), 43-58.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Sâlim Mustafa el-Bedrî. 21 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2014.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-ʿuyûn. thk. Abdü’l-Maksûd b. Abdi’r-Rahîm. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2007.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebu’l-Hasen el-Beşîr el-Ezdî. Tefsîrü’l-kebîr. thk. Ahmed Füreyd. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2011.
• Sa'lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur’ân. thk. Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Sümertaş, Burhan. “Mâverdî ve en- Nüket ve’l- Uyûn Adlı Tefsiri”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2008), 31-64.
• Süyûtî, Celâluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürru’l-mensûr fî tefsîri’l-me’sûr. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2010.
• Şentürk, Mustafa. “Endülüs’te Tefsir Kültürü”. Hitit Üniversitesi (Gazi Üniversitesi) Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/21 (2012), 53-72.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’an. 12 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2010.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiu’s-sahîh. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2014.
• Tunçer, Mustafa. “Endülüs’te Tefsir”. Tefsir Tarihi. ed. Mehmet Çiçek – Sema Çelen. 186-204. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2023.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbühû. thk. Abdü’l-Celîl Şelbî. 5 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâîkı’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2012.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed Alî. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2006.